लकडाउन र आरडीटी परीक्षणले कोरोनाको महामारी जित्न सकिदैन

A+ A A-

नेपालमा चीनको वुहानबाट आएका एक विद्यार्थीमा ९ माघमा पहिलो पटक कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) को संक्रमण देखिएपनि केही समयमा नै ती बिरामी निको भए । दोस्रो संक्रमण देखिन त्यसपछि २ महिना लाग्यो । पहिलो विरामी देखिएको ३ महिनासम्ममा करिब ४५ जना बिरामी थिए । धेरै विकसित देशहरुमा यस रोगले ठूलो क्षति पुर्‍याउँदा पनि हाम्रो देशमा नगन्य मात्रमा बिरामीहरु थिए । तर अहिले नेपालमा कोभिड–१९ का बिरामीहरु दैनिक रुपमा बढ्ने क्रम जारी छ ।

नेपालमा संक्रमितको संख्या ४ हजार ४ सयको हाराहारी पुगिसकेको छ । ११ चैतदेखि घोषणा गरिएको बन्दाबन्दी ( लकडाउन) ७९ दिन सम्म आइपुग्दा जनताको धैर्यता टुट्दै गएको छ र लकडाउन उल्लंघनको क्रम सुरू भएको छ ।

शान्तिपूर्ण आन्दोलनमा संलग्न भएका जनताहरुलाई पानीको फोहोराले हानेको दृस्य अहिले भाईरल बनिरहेको छ । कोभिड १९ का कारणले गर्दा मृत्यु हुनेको संख्या १५ पुगिसकेको छ ।

कोरोना नियन्त्रणका लागि नेपालले पर्याप्त समय पाएको थियो । अन्य देशहरुले कोरोना भाइरसबाट कस्तो क्षति भोगे र त्यसबाट हामी कसरी बच्ने भन्ने योजना नै बनाएर कोरोना विरुद्ध तयारी गर्न सकिन्थ्यो । अन्य देशमा भइरहेको संक्रमण नियन्त्रणलाई अध्ययन गर्ने पर्याप्त समय थियो । कहाँ चुक्यौं त हामी ? आगामी दिनहरुमा हामीले कस्तो उपाय अबिलम्बन गर्नु पर्छ ?

कोरोना भाइरस संक्रमण सुरु भएको ६ महिना पुग्दा पनि यस रोगको बिरुद्ध भरपर्दो औषधि पत्ता लागिसकेको छैन र यस रोगको खोप पत्ता लाग्न अझै एक देखि डेढ वर्ष लाग्ने देखिन्छ । नेपालजस्ता देशमा यो खोप सर्वसुलभ हुनका लागि त ३/४ वर्ष सम्म लाग्नसक्छ । यस्तो अवस्थामा यसको नियन्त्रणको प्रभावकारी उपाय भनेकै बढीभन्दा बढी परीक्षण गरेर संक्रमितलाई अलग बनाएर उपचार गर्ने, कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गर्ने, आइसोलेट गर्ने र यस रोगलाई फैलिन नदिने हो ।

आरडीटी परीक्षण र लकडाउन कोरोना भाइरस नियन्त्रणका लागि पर्यप्त उपाय होईन । लकडाउन भनेको कोरोना भाइरसको संक्रमण तीव्र रुपमा मानिसबाट मानिसमा नफैलियोस भनेर मानिसहरुबीच दुरी कायम गराउने एउटा उपाय मात्रै हो । यसबाट संक्रमण दर कम हुने हुँदा सरकारलाई रोग नियन्त्रण का अन्य तयारीहरु गर्न समय मिल्छ ।

त्यो समयमा अस्पतालहरुलाई क्रियाशील बनाएर स्वास्थ्यकर्मीहरुको लागि तालिम्, पीपीइको व्यवस्था, कोभिड–१९ का बिरामीको उपचारका लागि अस्पतालको व्यवस्था, बढी भन्दा बढी परीक्षण र परीक्षणका लागि व्यापक जनशक्तिको परिचालन गर्नुपर्ने आवश्यकता हुन्छ । समयमा विज्ञहरुको परमर्श नलिनु र यो महमारीको गाम्भीर्यतालाई नबुझ्नु पनि यो रोगले विकराल रुप लिनुको एउटा कारण हो ।

नेपालमा कोरोना नियन्त्रणका लागि लगाइएको लकडाउनको कुनै वैज्ञानिक आधार देखिएन । जसका कारण कोरोना भाइरसको सन्त्रास एकातिर र लकडाउनले थलिएको दैनिकीलाई सहज पार्नुपर्ने बाध्यता अर्कोतिर देखिएको छ । लकडाउन लगाउन र खुला गर्नका लागि विश्व स्वास्थ्य संगठनले ६ वटा मापदण्ड तयार पारेको छ र लकडाउनको समय भनेकै यी मापदण्डहरुको तयारीमा जुट्ने समय हो । ताकि लकडाउनलाई विस्तारै वैज्ञानिक तरिकाबाट खुकुलो पार्दै लान सकियोस जुन यस प्रकार छन :

१.रोग नियन्त्रणमा आउन थालेपछि लकडाउन विस्तारै खुकुलो पार्न सकिन्छ । त्यसका लागि कम्तीमा पनि दुई साता बिरामीको संख्यामा निरन्तर कमी आइरहेको हुनुपर्छ ।

२.कोरोना रोकथामका लागि देशको स्वास्थ्य प्रणाली चुस्त र बलियो बनेको हुनुपर्छ । त्यसका लागि क्वारेन्टाइन, आइसोलेसन, उपचारको व्यवस्था पूर्ण रुपमा गरिएको हुनुपर्छ ।

३.कोरोना भाइरसका रोगीहरुलाई बचाउन सक्ने आधार तयार भएको हुनुपर्छ र नयाँ रोगीहरु थपिएमा उनीहरुको उपचार सुनिश्चित भइसकेको हुनुपर्छ ।

४. स्कुल, कलेज, सपिङ मलजस्ता सबै सार्वजनिक स्थलबाट कोरोना भाइरसको संक्रमण नफैलिने निश्चित हुनुपर्छ ।

५. बाहिर देशबाट आएकाहरुलाई राख्नका लागि क्वारेन्टाइन, आइसोलेसनजस्ता सबै व्यवस्था भएको हुनुपर्छ । अहिले नेपालमा बनेका क्वारेन्टाइन कुनै पनि मापदण्डमा क्वारेन्टाइन भन्न योग्य छैनन् ।

६.कोरोना भाइरस नियन्त्रणबारे पूर्ण शिक्षा प्रदान गरिएको हुनुपर्छ । लकडाउन खुकुलो भएसँगै घरबाहिर जाँदा कसरी सावधानीका उपाय अवलम्बन गर्ने भन्ने चेतना सर्वसाधारणसम्म पुगेको हुनुपर्छ ।

यी मध्य कति मापदण्ड पुरा भए त ?

हचुवाको भरमा लकडाउन खुकुलो बनाउँदा झन ठूलो खतरा निम्तिन सक्नेतर्फ सचेत हुन आवश्यक छ । त्यसो भन्दैमा लक्डाउन लम्ब्याई राख्नुपर्छ भन्ने होईन । लामो समयसम्मको लकडाउनले जनताको जीवन अत्यन्त कष्टकर बन्दै गइरहेको छ । लकडाउनको प्रत्यक्ष प्रभावमा परेर मनिसहरुको मृत्यु भएको देखि लिएर अत्मदाह गरेकोसम्मका घटनाहरू बाहिर आएका छन् । व्यवस्थित तरिकले लक्डाउन खुकुलो पार्दै जाँदा माथिका कुराहरूमा ध्यान दिन जरुरी छ ।

नेपाल सरकारले कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) का संक्रमणको आशंकामा क्वारेन्टाइनमा बस्नेहरुको र्‍यापिड डाइग्नोस्टिक टेस्ट (आरडीटी) गरिरहेको छ । सम्भावित संक्रमितको पीसीआर परीक्षणमा समेत सरकार उदासिन बन्नु गैरजिम्मेवारीपना हो । यसबाट कोरोना रोक्न भन्दा फैलिन नै सघाउ पुग्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) का अनुसार आरडीटी रोग पत्ता लगाउन गरिने परीक्षण नै होइन ।

आरडीटी परीक्षणले शरीरमा एन्टीबडी पत्ता लगाउने हो । जसबाट कुनै समयमा संक्रमण थियो भन्ने मात्रै पत्ता लाग्छ । तर यस्तो संक्रमण १५ दिन अघि भएको पनि हुनसक्छ र ४ महिनाअघिको पनि हुनसक्छ । यो एन्टिबडी बन्नलाई नै १ देखि ३ हप्तासम्म लाग्ने हुँदा मानिसमा यो रोगको संक्रमण हुँदै गर्दा र अरुलाई सर्दै गर्दा पनि यो अवधिमा परीक्षण पोजेटिभ नदेखिन सक्छ ।

त्यसमा पनि विभिन्न दीर्घरोग लागेका बिरामीमा परीक्षण गर्दा शरीरमा एन्टीबडी नबन्ने हुनाले आरडीटी रिपोर्ट नेगेटिभ देखाउन पनि सक्छ । तर उसलाई कोरोना संक्रमण भएको रहेछ भने उसको ज्यान त खतरामा पर्छ नै उसको सम्पर्कमा पुग्नेमा पनि संक्रमण फैलिन सक्छ । जसले गर्दा कोरोना नियन्त्रणका लागि चालिने कदममा यसले खास अर्थ राख्दैन ।

त्यसैले अहिले कोरोना संक्रमण रहे/नरहेको पत्ता लगाउनका लागि पीसीआर परीक्षण एकमात्रै विकल्प हो । सरकारले यसमा समयमा नै ध्यान दिएर बढी भन्दा बढी पीसीआर परीक्षणको व्यवस्था गरेर परीक्षणको दायार बढाउनु आवश्यक छ ।

नेपालमा भएको अर्को ठूलो कमजोरी भनेको बाहिरबाट आउने नागरिकहरुको राम्रो व्यवस्था गर्न नसक्नु हो । विभिन्न नाकाहरु भएर देश भित्रिन खोज्ने नगरिकको क्वारेन्टाइन र परीक्षणको उचित व्यवस्था नहुँदा झन अनाधिकृत रुपमा चोर बाटो हुँदै देश भित्रिएका नागरिकहरुले पनि अहिलेको विकराल समस्या ल्याउन भूमिका खेलेका छन् ।

क्वारेन्टाइनमा बसेकाहरुलाई पनि आरडीटी परीक्षणकै आधारमा गाउँमा पठाउने, परीक्षणको दायरा नबढाउँदा अहिले कोरोना भाइरसका संक्रमितको संख्या तीव्र रुपमा बढ्न थालेको छ । अझ क्वारेन्टाइनको लागि गरिएको व्यवस्था पनि पर्याप्त देखिदैन । क्वारेन्टाइन कुनै मापदण्डका आधारमा निर्माण भएका छैनन् ।

क्वारेन्टाइनमा बसेकाको एकपछि अर्को मृत्यु यसको ज्वलन्त उदाहरण हो । धेरै व्यक्तिहरू एकै ठाउँमा सामजिक दुरी कायम नगरी बस्दा त्यहाँ एक जनालाई मात्रै संक्रमण भएको रहेछ भने सबैमा संक्रमण फैलिने खतरा छ । स्कुल, कलेजसहित सार्वजनिक स्थान सुरक्षित बनिसकेका छैनन् । सीमा नाकाहरुलाई राम्ररी निगरानी र बाहिरबाट आउनेलाई क्वारेन्टाइनमा राख्ने तथा शंकास्पदलाई आइसोलेट गरेर उपचार गर्ने विधि चाडो भन्दा चाँडो अवलम्बन गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

कोभिड–१९ को नियन्त्रणमा सरकारको पर्याप्त ध्यान नपुगेकै हो । कोरोना संक्रमितको संख्या घट्दो भन्दा बढ्दो क्रममा छ भने स्वास्थ्य प्रणाली चुस्त छैन । पीपीईको अभाव , अव्यवस्थित कोभिड–१९ को अस्पतालदेखि स्वास्थ्यकर्मीमाथि हुने दुर्व्यवहार अझै समाचारमा आइनै रहेका छन् । अहिले सामाजिक सञ्जालदेखि सडकसम्म लामो लकडाउन, बढ्दो संक्रमण र सरकारी उदासिनताविरुद्ध जनआक्रोश पैदा भएको छ । जसका कारण संक्रमण बढिरहँदा लकडाउन खुकुलो पार्ने तयारीमा सरकार देखिएको छ ।

व्यवस्थित तरिकले लकडाउन खुकुलो पार्दै जादा माथिको कुराहरुमा पनि ध्यान दिन जरुरी छ । साथै लकडाउन खुकुलो हुनु भनेको महामारी माथि विजय पाइयो भन्ने होईन । हिजोका दिनमा जत्तिकै आजका दिनमा पनि यो रोग सर्न सक्ने सम्भावना रहन्छ । यसबाट बच्न रोगको लागि ठोस उपचार अथवा खोप नबनेसम्म हामी सबैले हिजोको दिनमा जस्तै अत्यन्त सावधानी अपनाउन जरुरी हुन्छ ।

(अमेरिकाको टेक्सासमा कार्यरत सरुवा रोग विशेषज्ञ डा.प्रकाश श्रेष्ठसँग शिलापत्रकर्मी केशरमणि कटुवालले गरेको कुराकानीमा आधारित)

प्रकाशित मिति: बुधबार, जेठ २८, २०७७ २२:५७