लोकतन्त्र लजाउने अमेरिकी रङ्गभेदको नालीबेली

A+ A A-

प्रहरीले २५ मे २०२० मा मिनिसोटा राज्यको मिनियापोलिसमा एक जना अश्वेत अमेरिकी नागरिक जर्ज फ्लोयडको हत्या गरेपछि अहिले अमेरिकामा रंगभेदविरोधी आन्दोलन चलिरहेको छ । यस घटनाले अमेरिकामा लामो समयदेखि भइरहेको तर सार्वजनिक रूपमा व्यक्त हुन नपाएको रंगभेद अर्थात् वर्णको आधारमा हुने विभेद, उत्पीडन तथा अन्यायलाई पुनः एक पटक सार्वजनिक गरिदियो । अमेरिकामा भइरहेको सामाजिक सद्भाव र न्यायको अवस्था कस्तो छ भन्ने पनि प्रष्ट्याइदियो ।

राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको अल्पसंख्यक तथा अश्वेत अमेरिकीमाथिको विभेदकारी व्यवहारले अवस्थालाई अझ गम्भीर र नागरिकलाई आक्रोशित बनाउँदै लगेको छ ।

हुनत रंगभेदविरुद्धको आन्दोलनको इतिहास लामो छ । सन् १८२० को दशकको अन्त्य तथा ३० को दशकको सुरुवाततिर अमेरिकाका आदिवासी रेड इन्डियनहरूले तत्कालीन गोरा शासकहरूको दमनविरुद्ध विद्रोह गरिरहेका थिए । दासताविरुद्धको आन्दोलन पनि चलिरहेको थियो । मूलतः वर्णभेदविरुद्धको आन्दोलनमा विस्तारै उभार आउँदै थियो ।

यसै आन्दोलनले अब्राहम लिङ्कनलाई राजनीतिक रूपमा अगाडि बढ्ने बाटो प्रदान गरेको थियो । उक्त आन्दोलनमा लिङ्कन नियमित रूपमा सहभागी हुन्थे । दासता र वर्णको आधारमा हुने भेदभावले उनलाई यति तानेको थियो कि सन् १८३२ मा चलेको विद्रोह ‘ब्ल्याक हक क्लार’मा सहभागी हुनका लागि विपन्न परिवारका लिङ्कनले जागिर पनि छाडिदिएका थिए ।

यसपछिको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण आन्दोलनका रूपमा सन् १९६० को दशकमा नागरिकप्रदत्त अधिकार एवं रंगभेदी नीतिविरुद्ध ‘सिभिल राइट्स मुभमेन्ट’लाई लिने गरिन्छ । मार्टिन लुथर किङले नेतृत्व गरेको उक्त आन्दोलनको दबाबमा सन् १९६८ मा एउटा आयोग गठन भएको थियो । केर्नर आयोगको नाममा चर्चित उक्त आयोगले आफ्नो प्रतिवेदनले अमेरिकामा रंगभेद रहेको र त्यसको निर्माण श्वेत अमेरिकीले गरिरहेको उल्लेख गरेको थियो ।

अमेरिकामा वर्णको आधारमा विभेद रहेको र त्यसलाई अन्त्य गरेर मात्र समतामूलक अमेरिकी समाज निर्माण गर्न सकिने उक्त आयोगको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । उक्त आयोगले अमेरिका काला र गोरा २ समाजमा अलग रूपमा र असमान ढंगले अगाडि बढिरहेको औँल्याएको थियो । अफ्रिकी अमेरिकनले शिक्षा, बसोबास, आर्थिक अवसर आदिमा भेदभाव भोगिरहेका र यसले अमेरिकालाई दीर्घकालीन रूपमा असर पार्ने उल्लेख थियोे ।

आजको दिनमा फर्केर हेर्दा त्यो अवस्था वास्तविकतामा रूपान्तरण हुँदै गएको देखिन्छ । आज पनि गोरा र काला अमेरिकनबीचमा भएको भेदभाव र असमानता सामान्य मानिसले पत्याउनै नसकिने छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, आम्दानी, अवसरलगायका क्षेत्रमा असमानता व्यापक रूपमा फैलिएको छ । यतिबेला अमेरिकामा रंगभेदी नीति तथा व्यवहारहरू कानुनी रूपमा निषेध गरिएका छन् । यद्यपि, व्यवहारमा त्यस्तो विभेद अहिले पनि छरपस्ट रूपमा देख्न सकिन्छ ।

अमेरिकामा श्वेत र अश्वेतबीचमा शिक्षामा अत्यन्तै ठूलो विभेद रहेको छ । शिक्षाको पहिलो आधार भनेको परिवार हो । अश्वेत अभिभावकहरू कम शिक्षित र कम अध्ययनशील छन् । यसको असर प्रत्यक्ष रूपमा बालबच्चाको शिक्षामा पर्ने नै भयो । एउटा अनुसन्धानले ९१ प्रतिशत श्वेत बालबच्चा ३ देखि ५ वर्ष उमेरमा पूर्वविद्यालयमा भर्ना भएको देखाएको छ, जबकि जम्मा ६८ प्रतिशत मात्र अश्वेत परिवारका बालबच्चा यो उमेरमा पूर्वविद्यालय भर्ना हुने गर्छन् ।

अश्वेत परिवारका अभिभावकको रोजगारीको सुनिश्चितता र सुरक्षा नहुने तथा कतिपय ‘होमलेस’समेत रहेका छन् । यसले बच्चाको शिक्षामा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको छ ।

अर्को विभेद विद्यालयमा गरिने लगानीमा देख्न सकिन्छ । अमेरिकामा सशर्त रूपमा सरकारले माध्यमिक तहसम्मको विद्यालयलाई अनुदान उपलब्ध गराउँछ । सम्बन्धित विद्यालयका विद्यार्थीले प्राप्त गर्ने ग्रेडको आधारमा सरकारले अनुदान उपलब्ध गराउने व्यवस्था छ । अश्वेत समुदायका बालबच्चा अध्ययन गर्ने विद्यालयमा कम लगानी गरिएका कारण राम्रो ग्रेड आउँदैन र कमजोर ग्रेड भएका कारण सरकारले राम्रो अनुदान उपलब्ध गराउँदैन ।

यही दुश्चक्रमा अश्वेत बालबच्चा अध्ययन गर्ने विद्यालय फसिरहेका छन् । त्यसले विभेदयुक्त समाज निर्माण गरिरहेको छ । यसैगरी स्थानीय व्यक्तिले तिर्ने करको निश्चित रकम सोही क्षेत्रका सामुदायिक विद्यालयमा खर्च गर्नुपर्ने व्यवस्था छ । अश्वेतहरूको आम्दानी नै कम हुने भएका कारण उनीहरूको बसोबास भएको क्षेत्रबाट निकै कम कर उठ्छ र त्यसकै आधारमा निकै कम रकम विद्यालयमा जान्छ, जबकि श्वेतहरूको आर्थिक अवस्था अत्यन्तै राम्रो हुनाले उनीहरूले तिर्ने करबाट ठूलो रकम स्थानीय विद्यालयमा जान्छ ।

यसैगरी विद्यालयको स्कोरको आधारमा त्यस क्षेत्रमा घरजग्गाको मूल्य, अपार्टमेन्टको भाडा पनि निर्धारण हुन्छ । राम्रो ग्रेड ल्याउने विद्यालय भएका क्षेत्रमा घरजग्गाको मूल्य अत्यन्तै महँगो हुन्छ र कमजोर ग्रेड भएको विद्यालय भएका क्षेत्रमा निकै सस्तो । अमेरिकाको नीतिअनुसार बालबालिकाको जुन समुदायमा बसोबास रहेको हुन्छ, त्यही समुदायमा रहेको विद्यालयमा मात्र भर्ना गर्न मिल्छ । नजिकैको अर्को समुदायको विद्यालयको ग्रेड राम्रो छ भनेर उक्त विद्यालयमा बालबालिकालाई भर्ना गर्न मिल्दैन । विद्यालयको स्कोर तथा ग्रेड जोकोहीले वेबसाइटमा सहजै हेर्न सक्छन् । यसबाट निम्न वर्गीय अश्वेतहरूले चाहेर पनि राम्रो ग्रेड भएको विद्यालयमा आफ्ना बालबच्चा पढाउन सक्दैनन् ।

यसरी अमेरिकामा श्वेत र अश्वेतको शिक्षाको पहुँचमा संरचनात्मक रूपमा असमानता सिर्जना गरिएको छ । पछिल्लो समयमा यस किसिमको असमानताको खाडल अझ धेरै फराकिलो हुँदै गएको छ ।

आधारभूत तथा प्राथमिक तहदेखि नै सुरु भएको श्वेत र अश्वेतबीचमा भएको विभेद र असमानता उच्चशिक्षासम्म पुग्दा निकै फराकिलो भइसकेको हुन्छ । सन् २०१९ मा भएको एउटा अनुसन्धानका अनुसार माध्यमिक तह पास गरेकामध्ये जम्मा ५६ प्रतिशत अश्वेत २ वा ४ क्याम्पसमा भर्ना हुन्छन्, जबकि ७६ प्रतिशत श्वेतहरू अन्यमा भर्ना हुन्छन् । भर्ना भएकामध्ये जम्मा २० प्रतिशत अश्वेत विद्यार्थीले ४ वर्षभित्रमा क्याम्पस अधययन पूरा गर्ने गरेका देखिन्छ, जबकि करिब ४४ प्रतिशत श्वेत विद्यार्थीले अध्ययन पूरा गरेका देखिन्छ ।

यहाँ विश्वविद्यालयको अध्ययन असाध्यै महँगो छ । विश्वविद्यालयमा छात्रवृत्ति पाउनका लागि उच्चमाध्यमिक तहमा प्राप्त गरेको ग्रेडले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । अश्वेतहरूको उच्चमाध्यमिक तहमा राम्रो ग्रेड नआउने हुँदा श्वेत समुदायका विद्यार्थीले मात्र यस्तो छात्रवृत्ति पाइरहेका छन् । त्यसैले विश्वविद्यालय अध्ययनमा श्वेत र अश्वेतबीच अत्यन्तै धेरै असमानता रहेको देखिन्छ ।

स्वास्थ्यमा पनि उस्तै विभेद र असमानता सहजै देख्न सकिन्छ । श्वेत र अश्वेतबीचमा भएको आर्थिक, सामाजिक तथा राजनीतिक असमानताले स्वास्थ्य बीमा, स्वास्थ्य सेवामा पहुँचलगायतमा प्रत्यक्ष रूपमा असर पारिरहेको छ । केही तथ्याङ्क हेरौँ ।

अश्वेत अमेरिकीको शिशु मृत्युदर श्वेत अमेरिकीको तुलनामा २.५ गुणा बढी छ । श्वेत अमेरिकीको औसत आयु अश्वेत अमेरिकीको तुलनामा झन्डै १० वर्ष बढी छ । अमेरिकामा स्वास्थ्य पूर्ण रूपमा बजारको हातमा छ, जसमा स्वास्थ्य बीमा अत्यावश्यक मानिन्छ तर २७.५ मिलियन अमेरिकीहरूसँग अहिले पनि स्वास्थ्य बीमा छैन । त्यसमा सबैभन्दा धेरै अश्वेत अमेरिकीहरू रहेका छन् ।

सन् २०१६ को एउटा तथ्याङ्कअनुसार श्वेत अमेरिकीमा शिशु मृत्युदर प्रति १ हजारमा ४.९ रहेको छ भने मातृ मृत्युदर प्रति १ लाखमा १३ रहेको छ, जबकि अश्वेत अमेरिकीमा शिशु मृत्युदर प्रति १ हजारमा ११.४ र मातृ मृत्युदर प्रति १ लाखमा ४२.८ रहेको छ ।

यसैगरी अश्वेत र श्वेत अमेरिकीबीचमा रोजगारीका अवसरहरूमा उत्तिकै विभेद छ । अमेरिकाको शिकागो र वोस्टन शहरमा १ हजार ३ सय रोजगारीमा ५ हजार व्यक्तिगत विवरणमा गरिएको एउटा अनुसन्धानले अमेरिकामा वर्णको आधारमा रोजगारीका अवसरमा व्यापक विभेद तथा असमानता रहेको भेटिएको थियो ।

कुनै रोजगारीको अवसरमा समान शैक्षिक योग्यता, अनुभव भएको व्यक्तिमा श्वेत अमेरिकीले अवसर पाउने गरेको भेटिएको थियो । अश्वेत व्यक्तिले पेस गर्ने व्यक्तिगत विवरणको आधारमा रोजगारीका लागि अन्तर्वार्तामै बोलाउने सम्भावना श्वेतका तुलनामा ५० प्रतिशत कम रहेको उक्त अध्ययनले देखाएको थियो ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले ८ वर्ष बढी अनुभव भएको अश्वेत व्यक्तिलाई भन्दा कम अनुभव भएको श्वेत व्यक्तिलाई अन्तर्वार्तामा बोलाउने र रोजगारीका अवसर प्राप्त गर्ने गरेको तथ्याङ्कसमेत भेटेका थिए । अहिले पनि कुनै पनि पदमा श्वेत र अश्वेतबीचको प्रतिस्पर्धामा अश्वेतले अवसर पाउने सम्भावना निकै कम छ । यसका साथै सार्वजनिक जीवनमा अमेरिकामा श्वेत र अश्वेतको बीचमा ठूलो विभेद र भेदभाव रहेको छ ।

हेर्नुहोस् : ट्रम्पको बन्दुकमा यसरी पिल्सिँदै छन् काला अमेरिकी

यस किसिमको संरचनागत तथा व्यावहारिक असमानता र भेदभावले अमेरिकामा अश्वेत र श्वेत नागरिकबीचमा विभेदको ठूलो पर्खाल निर्माण गरेको छ । यही आधारमा वर्ग निर्माण भइरहेको छ । श्वेत र अश्वेत अमेरिकीहरू एकै नदीका २ किनारा जस्तै भइरहेका छन् । श्वेतहरूले शक्ति, स्रोत, साधन, अवसरको उच्चतम लाभ लिइरहेका छन् भने अश्वेतहरू बहिष्करणमा परिरहेका छन् । अवसरबाट बिमुख छन् । यसले गर्दा अश्वेतहरू बढी आपराधिक तथा गैरकानुनी क्रियाकलापमा संलग्न छन् ।

संसारको करिब ४.४ प्रतिशत जनसंख्या रहेको अमेरिकामा संसारकै सबैभन्दा धेरै अर्थात् २२ प्रतिशत व्यक्ति जेलमा रहेका छन्, जसमा अश्वेत अमेरिकीहरूको बर्चस्व छ । सन् २०१६ को एउटा तथ्याङ्कअनुसार २२ लाख ९८ हजार ३ सय जना अमेरिकी जेलमा रहेका थिए, जुन अमेरिकाको ०.७ प्रतिशत जनसंख्या हो ।

श्वेत अमेरिकीभन्दा ५.१ गुणा बढी अश्वेत अमेरिकी जेलमा छन् । अमेरिकाका ११ वटा राज्यमा प्रत्येक २० जना वयस्क अश्वेत पुरुषमा १ जना जेलमा छन् भने ओक्लोहामा राज्यमा त प्रत्येक १५ जनामा १ जना अश्वेत वयस्क पुरुष जेलमा छन् । जेलमा रहेको यो संख्याले अमेरिकाको ठूलो रकम खर्च भइरहेको छ ।

सन् २००७ मा मात्र ७४ बिलयन अमेरिकी डलर जेलमा खर्च गरेको थियो । अहिले करिब ८० बिलियन डलरको हाराहारीमा जेलमा खर्च गरिरहेको छ ।

अन्त्यमा, मिनियापोलिसमा भएको घटना एउटा उदाहरण मात्र हो । ऐतिहासिक रूपमा अश्वेत अमेरिकीहरू बहिष्करणमा र विभेदपूर्ण जीवन बाँचिरहेका छन् । कानुनी रूपमा समानता भनिए पनि, सबैलाई समान व्यवहार गर्ने भनिए पनि, व्यवहारमा अहिले पनि अश्वेत नागरिक समानताको चाहनामा छट्पटाइरहेका छन् ।

सन् १७७६ मा भएको अमेरिकाको स्वतन्त्रता र त्यसपछि संयुक्त राज्य अमेरिका स्थापनासँगै कहिले देखिएरै त कहिले नदेखिएर भए पनि श्वेत सर्वोच्चता एउटा प्रमुख नीतिको रूपमा स्थापित भएको छ । मिनियापोलिसको घटनासँगै प्रस्फुटन भएको असन्तुष्टिले मात्र यस विभेद र असमानतालाई अन्त्य गर्ला भन्ने विश्वास गर्न सकिँदैन । यद्यपि, आधुनिक समाजमा यस घटनाले समानताको कठिन तर आवश्यक यात्रामा केही खुड्किला भने अवश्य पार गर्नेछ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ २६, २०७७ १३:५१