बोनसाईः उमेरमा खुसी र आनन्द, बुढेसकालमा पेन्सन

A+ A A-

हरेक मानिस प्रकृतिप्रेमी हुन्छ । त्यसैले हरेक मानिस आफ्नो घरमा सानो गार्डेन होस्, त्यहाँ आफूले मन पराएका रुखबिरुपा रोप्न सकियोस् भन्ने चाहन्छन् । तर सहरमा जमिन यति महंगो भइसक्यो कि अब त मान्छेले यसरी बगैँचा निकाल्नै सक्दैन ।

मान्छेहरु अब सानो घर या एउटा फ्ल्याट वा कोठामा सीमित हुन थालेका छन् । यस्तो अवस्थामा उनीहरु चाहेर पनि बगैँचा बनाउन र बगैँचामा रमाउन नसक्दा निराश बन्छन् । तर निराश पटक्कै नहुनुस् है, किनभने अब बोनसाईले तपाईको इच्छा पूरा गर्न सक्छ ।

बोनसाई ठूला रुखलाई साना गमलामा सीमित पार्ने तरिका हो । बोनसाई प्रविधि चीन र जापानबाट विकसित भएको हो । जापानी भाषामा बोनसाईको अर्थ ‘फुच्चे रुख’ हो । जसमा हामीले देख्दै आएका रुखको लघु आकारलाई आकर्षक डिजाइन दिइएको हुन्छ ।

त्यसैले आधुनिक जमानामा बोनसाई रुखलाई सजावट मनोरञ्जनको साधनको रुपमा समेत प्रयोग गर्न सकिन्छ । ठीक ढंगले हेरचाह गर्ने हो भने बोनसाई एक सय वर्षसम्म आरामले बाँच्न सक्छ ।

तपाईले पनि कतै गमलामा फलफूल फलिरहेको देख्नु भएको होला । त्यो बोनसाई हो । सजिलो भाषामा भनौं न, बोनसाई भनेको अग्ला रुखहरूलाई ठीक त्यस्तै हुनेगरी सानो र आकर्षक रूपमा ढाल्ने कला हो ।

बोनसाई गरिएका रुखहरूलाई साना गमलाहरूमा मज्जाले रोप्न सकिन्छ र घरको वा अफिसको छत, कोठा, भ¥याङ देखि लिएर जुनसुकै ठाउँमा पनि सजाएर हरियालीको आनन्द लिन सकिन्छ । अक्सिजन दिने र धुँवा धुलोबाट पनि बचाउने भएकाले यो सजावटका लागि मात्र नभएर स्वास्थ्यका लागि पनि उत्तिकै फाइदाजनक छ ।

कसरी बनाउने बोनसाई?

बोनसाई रुख दुई तरिकाले बनाउँन सकिन्छ । पहिलो साना रुखबाट र अर्को बिउबाट । तर बिउबाट बोनसाई बनाउन धेरै समय लाग्छ । बोनसाईका लागि उपयुक्त रुखको छनौट गर्नुपर्छ । अनार, आँप, अम्बा, अमला, सुन्तला, पिपल, लिची, निम, कागती, नास्पाती, चमेली आदि लगायतका रुखहरूलाई बोनसाई गर्न सकिन्छ ।

बोनसाई गर्नका लागि बिरुवाको आकृतिको गहिरो अध्ययन गर्नुपर्छ । आकृतिको राम्रो अध्ययन गर्नाले आकारमा साना बोनसाई गरिएका बिरुवालाई हेर्दा जंगलमा भेटिने वर्षौँ पुराना ठूला रुखहरू जस्ता देखिने सानो रुख बनाउन मद्दत पुग्छ ।

बोनसाई बनाउँदा मूल रुखलाई जंगलमा जस्तो देखिन्छ, सानो गमलामा पनि त्यस्तै देखिने गरी बिरुवाको बाहिरी भागलाई काँट–छाँट गर्नु पर्छ । काट्दा बिरुवालाई सकेसम्म फराकिलो देखिने गरी काट्नु पर्छ र हेर्ने मानिसको अघिल्लो भागमा सकेसम्म कुनै पनि हाँगाहरू फर्किएको हुनु हुँदैन ।

बिरुवालाई पानीले भरिएको बाल्टीभित्र राखेर माटो हटाउनुपर्छ । माटो हटाएपछि कैँचीले जराको पनि काँट–छाँट गर्नुपर्छ । यसरी जरा काट्दा गमलामा बिरुवा अट्ने बनाउँनुपर्छ ।

गमला किन्दा दह्रो र सुन्दर खोज्नुपर्छ भने धेरै गहिरो गमला उपयुक्त हुँदैन । गमलामा प्वालहरु बनाउनुपर्छ । जसबाट बिरुवामा बढी भएको पानी बाहिरिन मद्दत पुग्छ भने जराले पनि हावा पाउन सक्छ ।

यी प्वालहरू मैनको पातलो तह बनाइ टाल्नुपर्छ। त्यसपछि त्यस तहमाथि माटो राम्रोसँग फैलाउनुपर्छ । माटो पौष्टिक र दह्रो हुनुपर्छ जसले गर्दा बोनसाई माटोमा राम्ररी जम्न सक्छ । माटोको तह २ देखि ३ इन्च मोटो भएपछि तयार गरिएको बिरुवालाई गमलामा राखेर जराको वरिपरि माटो फैलाएर बिस्तारै थिच्नुपर्छ ।

कसरी दिने आकार ?

बिरुवा गमलामा जमेपछि आकार दिनका लागि तामा वा अलुमिनियमको तारले पातलो हाँगालाई बाँध्नुपर्छ । हाँगालाई तल झुकाउनका लागि हाँगामा गह्रौं सामान बाँध्न पनि सकिन्छ ।

बोनसाईको प्रजातिअनुसार नियमित रुपमा सिँचाई र मलको व्यवस्था गर्नुपर्छ । बोनसाईलाई पर्याप्त घाम आउने ठाउँमा राख्नुपर्छ । बाटो धोरै हुने भएकाले केही वर्षपछि माटोको पौष्टिकता घट्छ । त्यसकारण गमलाको माटो बदल्नुपर्छ । यो समयमा अनावश्यक रुपमा फैलिएका जरा काट्न पनि सकिन्छ ।

नेपाली बजारमा अहिले बोनसाईको माग बढ्दो रुपमा छ । विशेष गरेर सहरका धेरैजसो धनाढ्य परिवारहरूले घरमा सजाउनका लागि बोनसाई बिरुवा खरिद गर्दै आएका छन् । बोनसाईको एउटै बिरुवाको ३५ हजार देखि एक लाखसम्म पर्छ ।

अहिले बनाउन सुरु गरेका बोनसाई रुखहरु घर सजाउनमात्रै होइन यसलाई व्यवसायिक रुपमा अघि बढाउने हो भने धेरै वर्षपछि प्रशस्त फाइदा पनि दिन्छन् । बोनसाई गरिएका बिरुवा जति पुरानो भयो उत्तिनै महँगो हुने भएकाले जति समय खर्चियो उत्ति आम्दानी बढ्छ र बोनसाई बुढेसकालको पेन्सन बन्न सक्छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, जेठ २३, २०७७ १६:३४