सरिता भर्सेज मनीषा

A+ A A-

नेपालीहरूमा राष्ट्रियता कति छ, यो नाप्नका लागि कि नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय खेल हुनुपर्छ कि त सीमा विवाद हुनुपर्छ । आजका दिनसम्म अरु कुरा यसका अगाडि गौण देखिएका छन् । यतिबेला पहिलो नभई दोस्रो कुरा नेपाली राजनीति वृत्त र भारतीय राजनीतिमा वाष्पीकरण भइरहेको छ ।

सीमा विवाद नेपाल र भारतबीच मात्र होइन, सीमा विवाद नभएका देश संसारमा एकदमै कम छन् । संसारका ज्यादातर देश आफ्नो अस्तित्व र सार्वभौमसत्ता रक्षाका लागि लडिरहेका छन् ।

अहिलेको मुद्दा कुनै नौलो भने होइन । तपाईं हामी जन्मिनुभन्दा पनि कैयौँ वर्षअगाडिदेखिको मसाला हो नेपाल–भारतको सीमा विवाद ।

शदियाैँ पुरानो घटना एकाएक चर्चामा आउनुमा मूलभूत रूपमा दुइटा पक्ष छन् । पहिलो, इस्ट इन्डिया कम्पनी र नेपालबीच सन् १८१६ मा भएको सन्धिमा नेपालको भनिएको भू–भागमा हालै मात्र भारतले सडक बनाएर उद्घाटन गर्नु र दोस्रो, आफ्नै भूमि समेटेर नेपालले नयाँ नक्सा सार्वजनिक गर्नु । यिनै विषयका वरिपरि राजनीतिक तापमान ह्वात्तै बढेको छ ।

यही विषयमाथि टेकेर तर्क–वितर्क, मत–मतान्तर भइरहेको छ । राष्ट्रियताको सवालमा संसारभर एकदमै कमै मात्र पक्ष–विपक्ष भेटिन्छन् । जब सवाल देशको अस्मिताको आउँछ, तब सिङ्गो देश एक ढिक्का भएर उभिन्छ ।

तर, हाम्रो दुर्भाग्य भनौँ वा नियति, राष्ट्रियताको कुरा आउँदा हामी आफैँभित्रबाट घात गर्न पछि पर्दैनौँ । हुन त आज मात्र होइन, सयौं वर्षपहिलेदेखि नै सपूतसँगै केही नालायक पनि रहँदै आएका छन् ।

युगले पूरकमा पनि मान्छेको जन्म दिन्छ । आफ्नो भूमि मिचिँदा विरोध उठ्नु नौलो र अनौठो होइन । देशको जसलाई पनि माया लाग्छ । तर, सार्वभौमिकता लुटिँदा मजा लिनु वा लुट्नेहरूको पक्षपोषण गरिनु एक देशभक्त नागरिकलाई किमार्थ सह्य हुँदैन ।

प्रतिनिधिसभाकी सांसद एवम् अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध समितिकी सदस्य सरिता गिरीका पछिल्ला केही अभिव्यक्ति बिर्सनलायक छन् । एक जनप्रतिनिधिले संसद भवनमै छिमेकीलाई सोधेर मात्र नयाँ नक्सा ल्याउनुपर्छ भन्ने आशयको अभिव्यक्ति दिनु लज्जाजनक छ । त्यसबाहेक नेपालले नक्सा ल्याएपछि पनि उनले सामाजिक सञ्जालमार्फत असन्तुष्टि पोखिरहेकी छन् । नेपालीको पसिनाबाट आर्जित पैसा खाएर उनले विदेशीको गुलामी गरिरहेको भन्दै सामाजिक सञ्जालमा उनको खुबै आलोचना पनि भइरहेको छ ।

आफ्नो देशको माटो समेटेर नक्सा सार्वजनिक गर्दा छिमेकीलाई सोध्नुपर्ने ? ‘सिंह जंगल मे राज कर्ने के लिए किसिका इजाजत मांगता है क्या ?’

सरिताहरू एक व्यक्ति होइनन्, प्रवृत्ति हुन् । सरिताहरू भनेका विभिन्न समूह हुन् जसले यस्तै हर्कत गर्ने प्रण छिमेकी मुलुकलाई दिएका छन् ।

संसदमा एउटा वा दुइटा मात्र होइन, दर्जनौँ सरिता छन्, जो नेपालमै रहेर नेपालमाथि नै प्रहार गरिरहेका छन् ।

नेपाली जनताका भोटले जिते तर, मुद्दा छिमेकीका बोकेर आए । यस्ता सरिताहरू कंग्रेस, नेकपालगायत थुप्रै पार्टीमा आवद्ध छन् । केही सरिताहरू प्रशासन देखि मिडिया सम्ममा गुलामी गर्नमा उद्यत छन् ।

यिनीहरूकाे त बाेल्ने मुख मात्र हाे, शब्दजति सबै भारतकै हुन् । यिनको फगत शरीर मात्र हो, मस्तिष्क भारतबाटै स्वचालित छ । यिनले नेपाललाई कसरी हेर्छन्, त्यो त भनिराख्नु परेन, यिनको हेर्ने आँखाको रेटिना पनि भारतकै डिजाइन हो । यी देख्नमा मात्र नेपालीजस्ता हुन्, सारा ‘सफ्टवेयर’ त भारतकै ‘इन्स्टल्ड’ छ यिनीहरूकाे मेमाेरीमा । यी नेता कम ‘रिमोट कन्ट्रोल रोबोट’ बढी हुन् ।

यिनका ठुम्का पनि हेर्न लायककै हुन्छन्, भारतले बजाउँछ, यी नाच्छन् , पूरै तालमा । सतर्क–गोडाफाट सारा ‘पीटी’ भारतकै आवाजमा ।

सिधा अर्थमा भारतका आग्यापालक दूत, ’एस म्यान’ हुन् । यिनलाई आफ्नो देशको सिमाना कहाँसम्म छ, त्यतिसमेत जानकारी नहोला । देशको क्षेत्रफल त टाढाकै कुरा भो ।

एकथरी सरिताहरू नक्सा किन सार्वजनिक गरेको भनेर रोइलो गर्दै छन् । अर्काथरी सरिताहरू नक्सा छापेर हुन्छ ? जमिन ल्याएर देखाउनुपर्छ भन्दै छन् । कोहीचाहिँ सिमाना धोती लाउनेले बचाउने हो ? टोपी लाउनेले जमिन फिर्ता ल्याउने हो भनेर जात र वर्गको मसाला भुट्दै छन् । सरकार परिवर्तन गर्नुपर्छ भनेर अर्काथरी सरिताहरू छिर्की हान्ने प्रयासमा छन् । अर्काथरी सरिताहरू भारतसँग निहुँ खोज्नु राम्रो होइन भन्दै छन् ।

सरकारले नक्सा प्रकाशित गरेर यिनीहरू यति दुःखी बनेका छन् कि जति आफ्नै घर जल्दा पनि दुःखी हुँदैन थिए होला । लज्जासरम, यसमै यिनले बडेमानका राष्ट्रियताका डम्फू बजाउँछन् ।

नेपाली माटोमा हुर्केर भारतको यति बिघ्न गुलामी गरेको देखेर त ‘लेन्डुप’ पनि माथिबाट हेरेर आश्चर्य मान्दा होलान्, ‘वाह’ गद्धारीमा त मलाई पनि टपे यार नेपाली नेताले, धन्न मेरो नाक जोगियो ।

यी लेन्डुपेहरूको भन्दा बढी देशभक्ति त हाम्रो गाउँमा भेडा चराउने गोठालाको होला ।

यिनले लाउने कट्टुदेखि चप्पलसम्म प्रायोजित भएपछि नुनको सोझो त गर्नैपर्‍यो । लैनचौरको दानापानी खाएर हुर्केका ब्रोइलरबाट योभन्दा बढी के नै आशा गर्न सकिन्छ र ?

सरिताहरूको रजगज यति मात्र होइन । मिडियामा त झन् बढी सरिताहरू भेटिन्छन् । केही मिडियाको भरणपोषण पनि दिल्लीकै ‘छोला–भटुरा’ ले चल्छ । अनि कसरी लेखुन् आफ्नै अन्नदाताको विरोधमा ? यिनले मनमनै फलाक्दा होलान्, पैसाभन्दा ठूलो देश हुन्छ र ?

दिवालीमा मीठा–मीठा पकवान अनि ताजाताजा ‘इड्ली–डोसा’ प्याकिङ भएर दैलोसम्म आइपुग्छ । अनि उसैले जमिन लियो भनेर लेख्नु ? धत् बक्लोल ! बरु यस्तो बेला त चुप लागेर बस्नुपर्छ, मुखमा कनिकाको बुजो हालेर । यिनले मनमनै गन्थन पनि गर्छन् होला, बरु तोरीको दानामा प्वाल खोजेर बसिन्छ तर भारतले सिमाना मिच्यो भनेर त लेख्दै लेखिन्न ।

खुलेआम अतिक्रमित भूमि फिर्ता गर भन्दा विज्ञापन रोकिएर भोकमरी पो चल्छ त जनाब ! जय लम्पसारवादी मिडिया !

यस्ता सरिताहरू मिडियाले धेरै कुरा नभए पनि आफ्नो अतिक्रमित भूमिप्रति प्रतिवाद त गर्नपर्थ्यो । हुन त, भारतकै जस्तो छिचरो र ‘कुकुरे पत्रकारिता’ पनि ठीक मानिदैन । पत्रकारिता शालीन भएकै वेश । सभ्य ढङ्गले कुप्रचारको भर्त्सना गर्नु न्यायोचित रहन्छ ।

अरुको अस्मितालाई नाङ्गेझार पार्न उद्यत भारतीय मिडियाको अन्तर्राष्ट्रिय छवि त्यति सुन्दर पनि छैन । कुनै बेला चर्चित अभिनेता आमिर खानलाई एउटा प्रश्न सोधिएको थियो- तपाईं प्रधानमन्त्री हुनुभयो भने सबभन्दा पहिले के काम गर्नुहुन्छ ? उनले उत्तरमा भनेका थिए, 'अरु त मलाई थाहा छैन, यी अराजकता फैलाउने मिडिया जति पूरै परिवर्तन गर्छु ।'

उनको यो भनाइबाट पनि थाहा पाउन सकिन्छ कि भारतीय सञ्चारमाध्यम कतिसम्म अराजक छन् ।भारतीय मिडियाका बारेमा धेरै बोलेर आफ्नै बेइज्जत गर्नुभन्दा बरु सभ्य प्रतिकार गरेर उल्टै लज्जित पार्नुपर्छ ।

नेपाली चेली मनीषा कोइरालामाथि भारतीय मिडियाले गरेको चरित्रहत्या र पाताल लोक सिरिजमा नेपाली नारीको अस्मितामाथि प्रहार गरेका दुइटै अशाेभनीय कार्य हदैसम्मका घृणित छन् ।

अर्का मनीषाहरू, जो संसारको जुन कुनामा रहेर पनि नेपाली माटोको सुगन्धले सुसज्जित छन् । शरीर परदेशमा होस् तर पनि मुटुमा नेपाल नै धड्किरहेको हुन्छ । विश्वभरका कुनामा नेपाली आमाका लाखौँ मनीषाहरू एकसाथ उभिएका छन्, आफ्नो सार्वभौमका लागि ।

देशलाई खिल बिझ्दा मुटुलाई चस्स घोचेको महसुस गर्ने नेपाल र भारतमा बस्ने मनीषाहरू मात्र नभएर अरब, अमेरिका, युरोप, अस्ट्रेलिया, जापान, कोरियालगायत अरुको भूगोलमा बस्ने सारा मनीषाहरूलाई अहिले आफ्नो भूगोलको चिन्ताले सताइरहेको छ । तर दुःखद पक्ष याे छ कि, देशमा सरिताहरूकै बोलवाला चल्छ ।

हुन त भारतले एकपल्ट होइन, बारम्बार हाम्रो सार्वभौमिकतामाथि प्रहार गरेको छ । सार्वभौमिकता माटोसँग जोडिएको विषय मात्र होइन । यो हाम्रो भावना र इतिहास पनि हो ।

नेपालको अस्थिर राजनीति र सरिताहरू-लेन्डुपेहरूको सत्तामोहको गलत फाइदा उठाई विभिन्न समयमा फरक-फरक सम्झौता गरेर देशलाई कठपुतलीझैँ बनाएको छ । भारतले चोर बुद्धि लाएर हामीलाई कति प्रताडित गरेको छ भन्ने कुरा सिमानामा बस्ने नेपालीले दिनदिनै भोगिरहेका छन् ।

छिमेकीसँग राम्रो सम्बन्ध बनाउनुपर्छ तर थिचोमिचो सहेर कदापि बसिन्न । आकारमा सानो छौँ तर स्वाभिमान विशाल छ । संख्यामा कम होला तर साहस असंख्य ताराजत्तिकै छ ।

ठूलो हुँ भनेर दम्भ पालेर नेपाललाई पेल्न, निल्न खोज्यो भने भारतको छवि विश्वसामु उदाङ्गो हुनेछ । यति ठूलो प्रजातान्त्रिक भनिएकाे मुलुकले सानाे मुलुकमाथि थिचाेमिचाे गर्नु अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको खिलाफ हो । ठूलो हुँ भन्ने दम्भभावले डाइनाेसरको अस्तित्व नै सखाप भयो ।

भारतलाई अङ्ग्रेजले बटुलिदिएको माटोको यति बिघ्न माया लाग्छ भने नेपालीलाई पुर्खाले खुन बगाएर लडेर आर्जन गरेको माटोको कति माया लाग्छ होला ? जति भारतलाई उसकाे तिरङ्गा फहराउँदा जति शान लाग्छ, त्योभन्दा बढी त्रिकोणात्मक झण्डा फहरिँदा नेपालीकाे स्वाभिमान उँचो हुन्छ ।

भारतीयले जसरी जय हिन्दभन्दा गर्व महसुस गर्छन्, त्यसरी नै 'जय नेपाल'मा नेपालीकाे गर्व लुकेकाे छ । जसरी भारत काश्मिर-कन्याकुमारीलाई अखण्ड भन्न चाहन्छ, त्यसरी नै नेपाल मेची-महाकालीलाई अखण्ड भएको हेर्न चाहन्छ । भारत माताभन्दा जति भारतीयलाई शान्ति मिल्छ, त्यति नै शान्ति यता नेपाल आमा भन्दा मिल्छ ।

भारत ठूलो भएर के भो ? स्वाभिमानको कुनै आकार हुँदैन । के नेपाल सानो छ ? छैन भनेर लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले उहिल्यै वर्णन गरिसके ।

अरुलाई अपमान गरेर आफूले चाहिँ बदलामा इज्जतको आशा राख्ने ?

धेरै पछि नेपाललाई अतिक्रमित भूमि फिर्ता ल्याउने गोल्डेन चान्स आएको छ । नक्सा प्रकाशित गरेर सरकारले सराहनीय काम गरेको छ तर अब गर्नुपर्ने होमवर्क त्योभन्दा जटिल छ । भवितव्यलाई ध्यानमा राखी लिम्पियाधुरासम्मकाे भूभाग हाम्रो हो भन्ने खालका विभिन्न प्रमाण संकलन गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

अहिले एकथरी अतिराष्ट्रवादीहरू बाहुला सुर्केर जमित फिर्ता ल्याउँछौँ भनेर पटमूर्ख्याइँ गर्दै छन् । रगतले चिट्ठी लेख्नेदेखि कालापानीमा धर्ना दिन जान्छु भन्नेसम्मका स्टन्टबाजी भइरहेका छन् ।अर्काथरी उग्रराष्ट्रवादीहरू खुकुरी लिएर छप्काउन जान्छु भनेर धक्कु लाउँदै छन् ।

एकथरी जमातले अब हतियार किनेर बोर्डरमा फायर खोल्नुपर्छ भनेर बेतुकका बात मार्दै छन् । अर्बौं पैसा उठाएर युद्ध नै गर्नुपर्छ भनेर एकथरी उग्रहरू जनतालाई भड्काउँदै छन् । एकथरी कमिलाका सेनाजस्ता मान्छे, हामी मरेर भए पनि भूमि फिर्ता ल्याउछौं भनेर बलिदान दिन तयार भइसके ।

मिडियाबाजी गरेर 'इटका जवाफ पत्थर' भनेर पनि कुनै पार लाग्ने वाला छैन । यसले झन् बनिरहेको वातावरण पनि धमिल्याउन सक्छ । एकथरीले डराएझैँ गरी भारतलाई चिढ्याउनु ठीक होइन भनेर कायर राष्ट्रवाद फलाक्दै छन् ।

यी सबै बोक्रे, बकम्फुसे, अबुझ र पानीमरुवा राष्ट्रवादीहरू हुन् ।

यो समस्याको समाधान हुन्छ त केवल संवादबाट । योभन्दा अर्को निको पार्ने औषधि पनि छैन । अबका दिनमा सरकारले कूटनीतिक संवाद बढाउन जरुरी छ । नीतिसंगत र तथ्यसंगत ढङ्गले निकास निकाल्नुपर्छ । बकम्फुसे गफले भइरहेको सम्बन्धमा झन् दरार आउँछ । यस्तो संवेदनशील बेला धैर्यता र साहस दुइटैको आवश्यकता रहन्छ । 'प्रिन्सिपल लेबल'मा गहिरो संवाद हुन आवश्यक छ ।

राष्ट्रियताको खोल ओढेर माहाैल बिगार्नतर्फ लागेकाहरू पनि थुप्रै उग्रराष्ट्रवादी र डरपोक राष्ट्रवादीहरू सलबलाइरहेका छन् । तर, दबाब भने निरन्तर दिइरहन जरुरी छ, त्यो पनि सभ्य र शालीन ढङ्गले ।

यसले सरकारलाई नैतिक बल प्रदान हुन्छ । यस्तो अवस्थामा अन्तर्राष्ट्रिय मत पनि लिन आवश्यक रहन्छ । सभ्य र अनुशासित ढङ्गले प्रतिकार गरियाे भने अन्तर्राष्ट्रिय मत नेपालको पक्षमा बनाउन माहाैल तयार हुनेछ ।

सीमावर्ती क्षेत्रमा भएका सम्पूर्ण समस्याहरू शान्तिपूर्ण ढङ्गबाटै टेबुलमा बसेर गरिनुपर्छ ।

द्विपक्षीय सम्बन्धलाई अझै मजबुत बनाउने गरी र भारतले यतिका वर्षसम्म भोगचलन गर्दै आइरहेको नेपाली भूमिबाट लज्जास्पद ढङ्गले होइन, स-सम्मान फिर्ता जाने खालको विशाल कूटनीतिक पहल यतिबेलाको प्रथम आवश्यकता हो । यसका लागि घनिभूत कूटनीतिक तहकाे वार्ता एक मात्र विकल्प हो ।

यति गर्दा पनि भारतको रवैया र हर्कत रहिरह्यो भने अन्तर्राष्ट्रियकरणसहितका अरू विकल्प हाम्रा लागि खुल्ला नै छन् ।

यो बेला कूटनीतिक संवादमार्फत सशस्त्र 'ब्रेन' चलाउने बेला हो, बाहुबली बनेर 'क्रेन' चलाउने बेला होइन । यो पालि अतिक्रमित भूमि जसरी पनि फिर्ता लिएरै छोड्नुपर्छ, त्यो पनि खनखनती नगदमा । भारतको ज्यादती अति भो अब ।

लिम्पियाधुरा, लिपुलेक र कालापानी हाम्रै भूमि हो, कुनै दुई मत राख्नुहुन्न । आउनुहोस्, एक जुट भएर सभ्य तबरले लडौँ । जय देश, जय जन्मभूमि !

प्रकाशित मिति: आइतबार, जेठ ११, २०७७ ११:२६