हजुर ! शौचालय बनाउँ कि छोरीको बिहे गरौं

A+ A A-

घर अघिको भुईमा शौचालयको पुरानो भइसकेको प्यान छ । छेउमा छरिएका छन् भाँडाकुडा । फुसले छाएको र बाँसको टाटीले बेरेको घर आसपास खेलिरहेका छन् बालबच्चा ।

नरहा गाउँपालिका–५ तिलकपुर, सिराहाको सदाबस्तीका अधिकांश घरका दृष्य हुन यी । जहाँ स्थानीय तहको सक्रियतामा एकबर्ष अघि जर्वजस्ती गाउँलेलाई शौचालय बनाउन लगायो ।

शौचालय बनाउन प्रोत्साहन गर्दै केही थान रिङ वाँढियो । अलि ठुलो घर बनाउने जग्गासमेत नभएका सदाबस्तीका बासिन्दाले प्रतिपरिवार पाँच हजार भन्दा वढी खर्चेर पक्की प्यान छोप्न कच्ची बार लगाएर शौचालय बनाए ।

एकबर्षमा हावाहुरीले शौचालयको छानो र वाँसको घेराबार भत्कायो । र, शौचालयबीहिन बने सदावस्तीका वासिन्दा ।

नरहा गाउँपालिका–५ तिलकपुर, सिराहा की कुमारी सदाको घरमा जर्वजस्ती बनाइएको शौचालयको भग्नावशेषमात्र वाँकी छ । ४ छोरी र १ छोरा सहित बस्दै आएकी सदा भग्नावषेश बनेको शौचालय हेर्दै खुल्ला ठाउमा शौच गर्छिन, हरेक दिन ।

उता केही दिनअघिमात्र शौच बनाउन सहयोग गर्ने गैरसरकारी संस्थालाई भने स्थानीय सरकारले माला खादामात्र होइन मेडल सहित सम्मान गर्यो, खुल्ला दिशामुक्त क्षेत्र बनाउन सहयोग गरेको भन्दै ।

आफ्नो जग्गा नभएकी सदा परिवारलाई वडा कार्यालय र गैरसरकारी संस्था ईकाड्स नेपालले सिमेण्टको रिङसमेत दिएर शौचालय बनाउन जोडबल गरे । रिङ वाँडिएपछि दबाब दिएर बाँसको टाटी लगाएर शौचालय बनाउन लगाएको कुमारी सदा बताउँछिन् । तर बनाईएको शौचालय वर्षदिन पनि टिकेन ।

हावाहुरी, वर्षासँगै शौचालय बनाईएको बाँसको घेरावार भत्कियो । ऋण काढेर ५ हजार खर्चिएर बनाएको शौचालयको घेरावारहरु भत्किएपछि कुमारी र परिवारका सदस्यले पुनः बनाउन सकेनन् । ‘त्यही भएर अहिले बाहिरै शौचालय गर्न जान्छौ,’ सदाले भनिन् ।

सियालाल सदा र सर्मिला सदा ७ छोरीका अभिभावक हुन् । स्वामित्व नै नभएको जग्गामा वस्दै आएका उनीहरुको पनि शौचालय छैन् । तर जिल्ला खुला दिसामुक्त घोषणा भईसकेको छ ।

दैनिक ज्यालादारी गरेर परिवार पाल्दै आएका सियालाल शौचालय बनाउनु भन्दा छोरीको विवाह कसरी गर्ने भनेर चिन्तित छन् ।

जेठी छोरी रीना १३ वर्षकी भइसकेकी छिन् । अर्की छोरी सविनाको उमेर पनि ११ वर्षको भयो । उनलाई लाग्छ– ठुली छोरीको बिवाह गर्ने बेला भइसक्यो । भन्छन्, ‘पहिला छोरीको विहे गर्न पाए हुन्थ्यो । शौचालय त पछि बनाउँला नि ।’

तिलकपुरमै वस्छन लटु, सोभित, विन्सी, भोला, रामकुमारी मुसर्नी लगायतका ६५ सदा परिवार । स–साना बालबालिकासहित दुइ सय ५० जना जति जनसंख्या छ, तिलकपुर मुसहरीको ।

ईकाड्स नेपाल र नरहा गाउँपालिका –५ ले शौचालय बनाउन रिङ वितरण गरेर शौचालय बनाउन दबाब दिएका थिए । आफ्नो जग्गा नभएका उनीहरुले शौचालय त बनाए तर वर्षदिन नबित्दै शौचालय जमिनमा भासिन पुगेको छ । घर आगन र भान्सा छेउमै बनाइएका शौचालय प्रयोगविहीन छन् ।

शाैचालय बनाउन जनचेतनामूलक अभियान, ट्रिगरिङ, भिडियो देखाउने लगायतका गतिविधिमा लाखौ रकम खर्च भइसकेको छ । तर विपन्न मुसहर वस्तीमा शौचालय अहिले छैन । आफ्नो जग्गा जमिन नहुँदा बनाईएको अस्थायी शौचालय दिगो हुन सकेन ।

स्थानीय सामाजिक अभियन्ता शम्भु साह भन्छन्, ‘जग्गा नहुनेलाई शौचालय बनाएर हुँदैन । पहिले बासको व्यवस्था हुनुपर्छ त्यसपछि मात्र शौचालयका कुरा गर्नुपर्छ ।’

आकाशका तारा गन्दागन्दै टोलाएर निदाउने सदाबस्तीको प्राथमिक आवस्यकता नै पहिचान नगरी अभियान सफल पार्ने नाममा जर्वजस्ती शौचालय बनाउन लगाउदा सरकारले गरेको लगानी वालुवामा पानी सरह भएको उनको भनाइ छ ।

स्थानीय सदा समुदाय पनि सामाजिक अभियन्ता साहसँग सहमत छन् । ‘आफैं सुत्न जग्गा छैन भत्केको घरमा चिसो र वर्षायाम विताउँछु कसरी फेरी शौचालय बनाउनु,’ धर्मेन्द्र सदाले भन्छन् ।

मुख्यमन्त्रीले गरे घोषणा

९ चैत २०७४ मा मुख्यमन्त्री लालबाबु राउतले सिरहा जिल्लालाई खुला दिसामुक्त घोषणा गरेका थिए । घोषणा सभामा मुख्यमन्त्री राउतले हरियो झण्डा फहराएका थिए । जिल्ला स्तरीय खानेपानी, सरसफाई तथा स्वच्छता समन्वय समितिले आयोजना गरेको घोषणा सभामा मुख्यमन्त्री राउतले वास्तविक जानकारी विनै घोषणा सभामा सहभागी भई झण्डा फहराउने र सरसफाई स्तम्भ अनावरण गर्ने काम गरे ।

उनले झण्डा फहराईरहँदा नरहा गाउँपालिका– ५ तिलकपुरमा वितरण गरिएको रिङ र शौचालयको अवस्थावारे जानकारी नै दिईएन ।

सरसफाई स्तम्भमा ‘सिरहा जिल्ला शतप्रतिशत घरधुरी तथा संघसंस्थाहरुमा सुरक्षित शौचालयको पहुँच भई प्रदेश २ को पहिलो खुला दिसामुक्त जिल्ला घोषणा’ भएको उल्लेख छ ।

सभामा पदक वितरण

प्रदेश २ को पहिलो खुला दिसामुक्त जिल्ला घोषणा गर्न सफल भएको अवसर पारेर विभिन्न गैरसरकारी संघसंस्था, व्यक्तिलाई सयौ पदक, सम्मान र प्रसंशा पत्र वितरण गरिएको थियो । घोषणा सभाको कार्यक्रमका लागि करिब ५० लाख खर्च गरिएको थियो ।

तर बालपोषणवाटै बञ्चित

नरहा गाउँपालिका–५ तिलकपुर मुसहरीका बालबालिकाले पोषण रकमसमेत पाउन सकेका छैनन् । गाउँपालिकाले पोषण रकमको लागि बैंकमा खाता खोल्न लगाएका थिए । तर खाता खोल्नेकोमा समेत खातामा पैसा नै पुगेको छैन ।

सोमा सदाका तीन जना छोरीले बालपोषणको रकम पाउँथे । बैकमाफृत बितरण गर्ने प्रणाली कार्यान्वयन भएपछि उनीहरुले रकम पाएका छैनन् । सोमा भन्छिन, ‘बैंकमा खाता पनि खोल्न लगायो तर पैसा आएको छैन ।’ बालपोषणसँगै जेष्ठ नागरिकलाई प्रदान गरिने सामाजिक सुरक्षाको रकम पनि वितरण हुन सकेको छैन ।

वडाध्यक्ष भन्छन्ः सकेजति सहयोग गरें

वडा अध्यक्ष हुकुमदेव यादव भने सदा परिवारलाई सकेजति सहयोग गरेको बताउँछन् । खुला दिसामुक्त गर्न रिङ र बालुवा वितरण गरेको भन्दै वडा अध्यक्ष यादवले विपन्न परिवार भएकोले पक्की शौचालय बनाउन नसकेको स्वीकार गरे ।

वडा अध्यक्ष यादवले भने, ‘उनीहरुले पक्की शौचालय बनाई देओस भन्ने चाहेका थिए तर हामीले रिङ र बालुवामात्र उपलब्ध गरायौं ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत १८, २०७५ ०४:००