कोरोना त्रासका बीच मैथिल महिलाहरूले यसरी मनाए वटसावित्री पर्व

A+ A A-

कोरोना भाइरस र लकडाउनका कारण मिथिलाञ्चलका अधिकांश पर्व प्रभावित भएको छ । जसको झलक वटसावित्री पर्वमा पनि देखिएको छ । वरको रूखनजिक गरिने सो पर्वमा महिला ठूलो भीड हुने गथ्र्यो तरयसपाली त्यस्तो खासै देखिएनन ।

सामाजिक दूरीलाई महिलाले निकै ध्यान दिए । गतवर्ष जस्तो आज वरको रूखनजिक त्यति भीड थिएन । अधिकांश व्यक्ति घरमै वर रूख स्थापना गरी पूजा गरेका छन् । 'पहिला हामी राम मन्दिरमा गएर पूजा गरिन्थ्यो । तर, यसपाली घरमै पूजा गरेका छौँ' जनकपुरधाम ४ का साधना झाले भनिन् ।

उनका अनुसार पतिको दीर्घायुको लागि पर्व भएकाले महिला बटसावित्री पर्वमा वरको रूखनजिक विशेष पूजा गर्ने गर्छन् । यसमा बरको रुख, नागनागिन र सोमाधोविनको पुजा गरिने परम्परा रहेको छ । वटअर्थात् वरको रूख र सतिसावित्रीको जीवनसँग जोडिएको र वरको रूखमूनि बसेर पतिको दीर्घायुको लागि पूजा गर्ने गरिएकाले यस पर्वलाई वटसावित्री पर्व वा वरसाइत पर्व भन्ने गरिएको हो ।

यो पर्वमा महिलाको भीड एक ठाउँमा जम्मा हुन नदिन विशेष सर्तकर्ता अपनाइएको धनुषाका प्रहरी नायब उपरीक्षक रामेश्वर कार्कीले बताए । हिजो नै घर बाहिर जम्मा भएर पूजा नगर्न जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषाले अपिल गरेका थिए ।

हिन्दूधर्मको मान्यताअनुसार जेठ औँशीमा वरको रुखमा ब्रह्मा, विष्णु र महेश बास हुने भएकाले यो पर्वमा वर रूखको पूजा गरेको खण्डमा त्रिदेव खुसी हुने धार्मिक विश्वास रहिआएको छ । यस पर्वको अवसरमा विवाहिता स्नान गरी नवबस्त्र धारण गरेर आँप, लिच्ची, स्याउ, केरा, अकुरी मिठाइका साथै अनिवार्य रूपमा बाँसको नयाँ पंखा लिएर वरको रुखमुनि बसेर पूजा गरिरहेका छन् । नागनागिनका लागि धानको लाबा र दूध पनि चढाउने गरिन्छ ।

स्कन्धपुराणमा पनि मद देशका राजा अश्वपतिकी छोरी सावित्रीको शाल्वदेशको प्रदमत्ससेनको छोरा सत्यवानसँग विवाहको चर्चा रहेको छ । यसको कथामा भनिएको छ - मद देशका राजा अश्वपतिले आफ्नी सुयोग्य छोरी सावित्रीका लागि सुयोग्य बर (बेहुला) खोज्न सक्नु भएन । त्यसपछि, छोरी सावित्रीलाई आफ्ना लागि सुयोग्य बर खोज्न राजाले सुझाव दिनुभयो । सावित्रीले सुयोग्य बर खोजेर घर फर्केपछि, त्यहाँ नारदमुनीसँग साक्षात्कार भयो । सावित्रीले शाल्वदेशका राजा द्युमत्सेनका छोरा सत्यवानलाई मन पराएको जानकारी गराउनुभयो । राजा द्युमत्सेन दृष्टिहीन भएपछि रुक्मी नामका राजाले राज्य कब्जा गरेकोले उनीहरू यतिखेर जंगलमा बस्ने गरेको सावित्रीले जानकारी गराउनुभयो ।

यस विषयमा नारदले जानकारी पाउनासाथ सत्यवान अल्पायु रहेका कारण विवाह नगर्न सुझाव दिए पनि सावित्रीले सत्यवानलाई पतिका रुपमा मनमनै वरण गरिसकेकाले अब उहाँसँगै विवाह गर्ने अडान लिएपछि विवाह सम्पन्न भयो ।

सावित्रीले मृत्युवरण गरिसकेका आफ्ना पति सत्यवानलाई आफ्ना बुद्धि र सतित्वको बलमा यमराजबाट पतिको जीवन फिर्ता ल्याएर दीघार्युको आशीर्वाद पनि प्राप्त गर्न सफल भएकी थिइन् । यसका लागि सावित्रीले कठोर तपस्था गरेको विभिन्न धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख रहेको छ । सत्यवानको मृत्यु भएपछि सावित्रीले आफ्नो बुद्धिमताले यमराजलाई प्रसन्न गरी पतिको जीवन फिर्ता लिनुका साथै दीर्घायुको वरदान, ससुराको आँखाको ज्योति, गुमेको राज्य र एक सय पुत्रको वरदान प्राप्त गर्नुभयो ।

त्यही समयदेखि पतिको दीर्घायु, सुस्वास्थ्य र मंगलमय कामनाका लागि यो पर्व मनाउन थालिएको विश्वास गरिन्छ ।

धार्मिक विधिपूर्वक आजको तिथिमा वरको रुखमुनि बसेर विवाहिताले पूजापाठ गरेको खण्डमा पति दीर्घायु हुने विश्वासका साथ यो पर्व मनाउने गरिएको हो । पहिला मैथिल ब्राह्मण, कायस्थ, देव र स्वर्णकार जातिमा विवाहिता महिलाहरु मत्रै मनाउने गर्थे तर अहिले सबै जातिका महिला मनाउने गर्छन् ।

नवविवाहितालाई पहिलोपल्ट पर्व मनाउनका लागि ससुरालीबाट नयाँ बस्त्रका साथै विभिन्न प्रकारका कोसेली र माटोको कलात्मक नाग, नागिन, गौँरी र बेहुला–बेहुलीको मूर्ति पठाउने गरिन्छ ।

सर्पको डसाइबाट जोगिने उद्देश्यका साथ नागनागिनको पनि पूजा गर्ने गरिन्छ । अहिले सबै जातका महिलाहरुले यस पर्व मनाउने गरेका छन । महिलाहरु एकठाउँमा बसेर वटसावित्रीको कथा सुन्ने गरेको परम्परा रहेको छ । वरको रूखको पूजा नै प्रकृति प्रेमसँग पनि जोडिएको छ । मिथिलामा कहिले सूर्यको पूजा, कहिले चन्द्रमाको पूजा कहिले वटवृक्षको पूजा यसले मैथिलहरु प्रमृतिप्रेमी रहेको सन्देश दिएको सांस्कृतिविद चन्द्रमोहन झा पड़वाले बताए ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, जेठ ९, २०७७ १९:०९