शेयर कारोबार भइरहेका यी कम्पनीले किन गरेनन् साधारणसभा ?

A+ A A-

चैत पनि आधा वितेको छ | यस्ता चैत कति आए कति गए, नौलो कुरा हैन | सृष्टि सम्बत १ अर्ब ९६ करोड वर्षलाई हिसाब गर्ने हो भने यति नै पटक चैत आएर गएको छ |

चैत आउने र जाने क्रम चलिरहने हुँदा समाचार बन्नुपर्ने विषय नै हैन | तर, नेपालको आर्थिक पात्रो अनुसार चैत आर्थिक वर्ष (आव) को ९औं महिना हो | नेपालको प्रचलित कम्पनी कानुन अनुसार कुनै पनि कम्पनीले आर्थिक वर्ष समाप्त भएको मितिले ६ महिना अर्थात पुष मसान्तभित्र वार्षिक साधारणसभा सक्नुपर्छ |

अन्य कम्पनीको कुरालाई परै छाडेर नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) मा सूचीकृत कम्पनीमा आमसर्वसाधारणको बढी चासो हुने हुँदा यस्ता कम्पनीका साधारणसभा भयो वा भएन भनेर बढी खोजी हुनेगर्छ | नेप्सेको पछिल्लो प्रतिवेदन (साप्ताहिक प्रतिवेदन, चैत १५ गते, २०७५) अनुसार २ सय ५ वटा कम्पनी सूचीकरणमा रहेका छन |

यसमा कारोबारमा नआएका कम्पनी पनि समावेश भएका हुँदा यो संख्यामा केही कम हुन्छ | उत्पादन तथा प्रशोधन समुहमा १९ वटा कम्पनी सूचीकरण भएको तथ्यांक नेप्सेले दिएको भए पनि कारोबार हुने कम्पनीको संख्या ७ वटा मात्र छ | नेप्सेले बिभाजन गरेको विभिन्न ११ वटा समुहमध्ये केही समुहमा बाहेक अधिकांस समुहमा कारोबार नहुने कम्पनी छन् |

सूचीकृत कम्पनीले बेलैमा साधारणसभा सकेका उदाहरण अत्यन्त कम छन | बीमाका दुबै समुहले आर्थिक वर्ष २०७४/७५ को वार्षिक साधारणसभा आव्हान गरेका छैनन् | तुलनात्मकरुपमा उच्च सुशासन भएका भनिएका बैंक तथा वित्तीय संस्था (‘क’देखि ‘घ’सम्म) सबैले आर्थिक वर्ष २०७४/७५ को वार्षिक साधारणसभा आव्हान गरेका छैनन् |

केही कम्पनी भर्खर सूचीकरण भएकाले यिनको वार्षिक साधारणसभा केही समय ढिलो हुनुलाई स्वाभाविक मान्न सकिन्छ | तर, यसको बारेमा कम्पनीले सार्वजनिकरुपमा कुनै जानकारी गराएका छैनन् | धितोपत्र दर्ता तथा निष्कासन नियमावली २०७३ को अनुसूची – १६ मा तुरुन्त जानकारी गराउनुपर्ने विशेष घटना वा परिस्थिति सम्बन्धी विवरण उल्लेख गरिएको छ |

अनुसूचीको २३ नं. मा ‘आर्थिक वर्ष समाप्त भएको ६ महिना समाप्त भईसक्दा पनि वार्षिक साधारणसभा नभएमा’ यसको जानकारी गराउनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ | यस्ता सूचना वा जानकारीलाइ पनि मूल्य संवेदनशील सूचना मानिएको छ | तोकिएको समयभन्दा विलम्व गरेर साधारणसभा आव्हान हुने परिस्थिति आउँदा पनि सम्भवत अहिलेसम्म सूचीकृत कम्पनीले यस्तो जानकारी गराएको अभिलेख सायदै होला !

समयमा साधारणसभा नगर्ने कम्पनीको धितोपत्र बोर्डले सभा गराउन सक्ने विशेषाधिकार छ | धितोपत्र बजारमा सूचीकरण भएका कम्पनीको सभा गराउने सम्बन्धमा धितोपत्र सम्बन्धी ऐन २०६३ को दफा ९० मा बोर्डलाई विशेषाधिकार दिएको छ । उक्त दफा ९०(१)(क) मा धितोपत्र सार्वजनिक निष्कासन गरेका कम्पनीले प्रचलित कानून बमोजिम बोलाउनुपर्ने साधारणसभा निर्धारित समयभित्र नबोलाएमा साधारणसभा बोलाउन त्यस्तो कम्पनीलाई आदेश दिने र सोही दफा ९०(१)(ट) मा धितोपत्र दर्ता गराएका कम्पनीले समय मै लेखापरीक्षण नगराएमा वा अन्य कुनै कारणले लेखापरीक्षक नियुक्त हुन नसकेमा त्यस्तो कम्पनीको हिसाब, किताब, नगदी, जिन्सी सम्पत्ति समेतको जाँचबुझ गर्नका लागि लेखापरीक्षण गर्न लेखापरीक्षकको नियुक्ति गर्ने विशेषाधिकार दिएको छ | तर, अहिलेसम्म यो अधिकारको उपयोग गरेर बोर्डले सभा गर्न आदेश दिएको अभिलेख पनि सायदै पाउन सकिएला |

नेप्सेले बिभाजन गरेको विभिन्न समुहका कुन कुन कम्पनीले वार्षिक साधारणसभा गरेका छैनन त्यसको विस्तृत विवरण तालिकामा प्रस्तुत गरिएको छ |

वाणिज्य बैंक समुह

मुलुकमा रहेका २८ वटा वाणिज्य बैंकमध्ये २७ वटा सूचीकरण भएका छन | सूचीकृत मध्ये २१ वटाले सभा सम्पन्न गरिसकेका छन् | कुमारी र सिभिलले लाभांश घोषणा गरेर पनि वार्षिक साधारणसभा आव्हान गरेका छैनन् | सिभिल बैंकले आव २०७३/७४ को लाभांश नेपाल राष्ट्र बैंकबाट स्वीकृत गराएको पनि १० महिना पुग्न लाग्दा समेत वार्षिक साधारणसभा बोलाएको छैन तर चुक्ता पूँजी भने बढेको देखाएको छ | बैंकले आव २०७३/७४ मा १० प्रतिशत बोनस शेयर लाभांश घोषणा गरेर केन्द्रीय बैंकबाट स्वीकृत गराएको हो |

त्यस्तै कुमारी बैंकले पनि दुई आवको लाभांश घोषणा गरेर पनि वार्षिक साधारणसभा बोलाएको छैन | कुमारीले घोषणा गरेको लाभांश भने दुबिधायुक्त छ | आव २०७३/७४ को आम्दानीबाट १२ प्रतिशत बोनस लाभांश घोषणा गरेको बैंकले आव २०७४/७५ को आम्दानीबाट पनि ८ प्रतिशत बोनस लाभांश घोषणा गर्दा आव २०७३/७४ को पूँजीमा भनेको छ | एकैपटक दुईवटा वार्षिक साधारणसभा गर्ने सम्भावना रहेको कुमारी बैंकले वर्ष वर्षको लाभांश घोषणा गर्नुको सट्टा एकैपटक लाभांश घोषणा गरेको भए लगानीकर्ता भ्रमित हुनुपर्ने अवस्था आउने थिएन | तर यस्ता विषयमा धितोपत्र बोर्डले प्रष्ट पार्न लगाउनुपर्ने थियो | बैंकले केन्द्रीय बैंकले तोकेको ८ अर्ब पूँजी पुग्न बाँकी छ |

क्र.सं.	कम्पनी	कैफियत
१	नेपाल क्रेडिट एण्ड कमर्श बैंक	आर्थिक वर्ष २०७३/७४ देखिको बाँकी
२	कुमारी बैंक	आर्थिक वर्ष २०७३/७४ देखिको बाँकी, दुबै आवको लाभांश घोषणा गरेको
३	सिभिल बैंक	आर्थिक वर्ष २०७३/७४ देखिको, दुबै आवको लाभांश घोषणा गरेको
४	नेपाल बैंक	केही नबताइएको
५	सेन्चुरी कमर्शियल बैंक	लाभांश घोषणा गरेको तर सभा आव्हान हुन बाँकी
६	प्राइम बैंक	लाभांश घोषणा, ओम डेभलपमेन्ट बैंकलाई विलय गराउन लागेको

विकास बैंक समुह

नेप्सेले विकास बैंक समुहमा ३३ वटा बैंक देखाए पनि वास्तविक संख्या भने ३२ वटा रहेको छ | नेप्सेले एनआईडीसी डेभलपमेन्ट बैंकलाई पनि राखेकोले यस्तो हुन गएको हो | एनआईडीसी डेभलपमेन्ट बैंक राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकमा गाभीइसकेको छ | त्यस्तै हाम्रो विकास बैंक पनि ज्योति विकास बैंकमा चैत १५ गतेबाट विधिवतरुपमा विलय भईसकेको छ | विकास बैंक समुहमा ९ वटा गाभिने विलय हुने प्रक्रियामा रहेका छन |

क्र.सं.	कम्पनी	कैफियत
१	भार्गव विकास बैंक	चैत ३० वार्षिक साधारणसभा आव्हान भएको
२	कर्पोरेट डेभलपमेन्ट बैंक	समस्याग्रस्त
३	देव: विकास बैंक	सहारा र वेस्टर्न विकास बैंकलाई विलय गराउन लागेको
४	ग्रीन डेभलपमेन्ट बैंक	चैत २८ गते
५	कामना सेवा विकास बैंक	लाभांश घोषणा समेत नगरेको
६	कर्णाली विकास बैंक	केही नबताइएको
७	लुम्बिनी विकास बैंक	लाभांश घोषणा गरेको
८	ओम डेभलपमेन्ट बैंक	प्राइम बैंकमा विलय हुने लागेको, लाभांश घोषणा गरेको
९	सहारा विकास बैंक	देव: मा विलय हुन लागेको
१०	वेस्टर्न डेभलपमेन्ट बैंक	देव: मा विलय हुन् लागेको

वित्त कम्पनी समुह

नेप्सेले वित्त कम्पनी समुहमा खारेजीको क्रममा रहेका क्रिष्टल, हिमालय र सम्झना फाइनान्स समेत गरी २७ वटा कम्पनी सूचीकरणमा देखाएको छ | त्यस्तै बेष्ट फाइनान्समा विलय भईसकेको सिनर्जी फाइनान्स पनि अझ सूचीकरणमा देखिएको छ | खारेजीको प्रक्रियामा रहेका र विलय भएको समेत गरेर सूचीकृत फाइनान्सको संख्या बढी देखिएको हो |

फाइनान्स कम्पनीको वास्तविक संख्या भने २३ वटा मात्र देखिन्छ | २३ वटामध्ये ४ वटा फाइनान्स समस्याग्रस्त अवस्थामा रहेका छन | यस समुहमा रहेको २ वटा फाइनान्स विलय हुन लागेका छन् | यसपछि फाइनान्स कम्पनीको संख्या अझ घटेर २१ वटा कायम हुनेछ | समस्याग्रस्तलाई छाड्ने हो भने सामान्य अवस्थाका वित्त (फाइनान्स) पनि वार्षिक साधारणसभा गरेका छैनन् |

क्र.सं.	कम्पनी	कैफियत
१	हाथवे फाइनान्स	चैत २६ गते, ग्लोबल बैंकसँग विलय हुन लागेको
२	जेविल्स फाइनान्स	नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकसँग विलय हुन लागेको
३	क्रिष्टल फाइनान्स	खारेजी प्रक्रियामा रहेको
४	हिमालय फाइनान्स	खारेजी प्रक्रियामा रहेको
५	सम्झना फाइनान्स	खारेजी प्रक्रियामा रहेको
६	ललितपुर फाइनान्स	केही नबताइएको
७	मल्टिपर्पोज फाइनान्स	केही नबताइएको
८	क्यापिटल मर्चेन्ट फाइनान्स	समस्याग्रस्त, कारोबार रोक्का रहेको
९	नेपाल फाइनान्स	समस्याग्रस्त
१०	नेपाल शेयर मार्केट एण्ड फाइनान्स	समस्याग्रस्त
११	वर्ल्ड मर्चेन्ट फाइनान्स	समस्याग्रस्त, २०७३/७४ देखिको बाँकी
१२	रिलायन्स फाइनान्स	२०७३/७४ देखिको बाँकी
१३	प्रोग्रेसिभ फाइनान्स

लघुवित्त समुह

४१ वटा कम्पनी यस समुहमा सूचीकृत रहेका छन | वार्षिक साधारणसभा घोषणा गरेकालाई सम्पन्न भएको मान्ने हो भने यो समुहमा अब ४ वटाले मात्र वार्षिक साधारणसभा गर्न बाँकी छ | यसले लघुवित्त समुह बढी सुशासित भएको तर्फ संकेत गर्छ |

क्र.सं.	कम्पनी	कैफियत
१	मिथिला	चैत्र २३ गते
२	सपोर्ट	चैत्र २३ गते
३	सामुदायिक	चैत्र २४ गते
४	नाडेप	लाभांश घोषणा गरेको
५	जनउत्थान	लाभांश घोषणा गरेको
६	छिमेक	लाभांश घोषणा गरी रद्द गरेको तर सभा आव्हान नगरेको
७	आशा	भर्खरै प्रथामिक शेयर सूचिकरण भएको

होटेल समुह

होटल समुहमा नेप्सेले याक एण्ड यतीलाई पनि देखाएको भए पनि यसको अहिले कारोबार हुन्न | यस समुहमा सोल्टी, ओरियन्टल र तारा गाउँ रिजेन्सी सहित ३ वटा सूचीकरणमा रहेका छन | तारा गाउँ बाहेक अरुले वार्षिक साधारणसभा गरिसकेका छन् | तारा गाउँले लाभांश घोषणा गरे पनि वार्षिक साधारणसभा आवाहन गरेको छैन |

उत्पादन तथा प्रशोधन समुह

यस समुहमा नेप्सेले १९ वटा कम्पनी देखाए पनि कारोबारमा ७ वटा कम्पनी मात्र रहेका छन | बाँकी कम्पनीको स्थिति अज्ञात जस्तै छ | शिवम सिमेन्ट भर्खरै सूचीकरण भएको कम्पनी हो | यसले लाभांश घोषणा गरि वार्षिक साधारणसभा आव्हान छ | श्रीराम सुगर मिल्सले चैत २८ गते वार्षिक साधारणसभा बोलाएको छ | सभा आव्हान भएकोलाई सम्पन्न मान्दा यस समुहमा सूचीकृत कम्पनीले वार्षिक साधारणसभा सम्पन्न गरिसकेका छन् |

जलविद्युत समुह

जलविद्युत समुहमा सूचीकृत २६ वटा कम्पनी मध्ये १५ वटाले वार्षिक साधारणसभा सम्पन्न गरिसकेका छन् | भर्खरै सूचीकरण भएको युनिभर्सल पावरले २ महिनापछि सभा आव्हान गरेको छ | सबैभन्दा धेरै पूँजी भएको अपर तामाकोशी लगायत १० वटाले वार्षिक साधारणसभा गर्न बाँकी रहेको छ |

क्र.सं.	कम्पनी	कैफियत
१	आँखु	सभा आव्हान नगरेको \| भर्खरै सूचीकरण भएको
२	घलेम्दी	सभा आव्हान नगरेको \| भर्खरै सूचीकरण भएको
३	जोशी	सभा आव्हान नगरेको \| भर्खरै सूचीकरण भएको
४	नेशनल	सभा आव्हान नगरेको \| भर्खरै सूचीकरण भएको
५	नेपाल हाइड्रो	लाभांश घोषणा गरेको \| सभा आव्हान नगरेको \|
६	पन्चकन्या माई	सभा आव्हान नगरेको \|
७	राधी	सभा आव्हान नगरेको \|
८	राइरांग	सभा आव्हान नगरेको \|
९	सिनर्जी	सभा आव्हान नगरेको \|
१०	युनिभर्सल पावर	भर्खरै सूचीकरण भएको/ जेठ २० गते सभा आव्हान गरेको
११	अपर तामाकोशी	सभा आव्हान नगरेको \|

व्यापार समुह

यस समुहमा नेप्सेले ४ वटा कम्पनी देखाएको भए पनि कारोबारमा आउनेको संख्या २ वटा मात्र रहेको छ | यस समुहमा सूचीकृत कम्पनी मध्ये साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसनले मात्र सभा सम्पन्न गरेको छ | विशाल बजार कम्पनीले वार्षिक साधारणसभा गरेको छैन |

बीमा समुह

बीमा समुहमा जीवन र नीर्जिवन गरि दुइ वटा समुह रहेका छन् | यी दुइ समुहमा सूचीकृत कुनै पनि कम्पनीले वार्षिक साधारणसभा आव्हान गरेका छैनन् | जीवन बीमा समुहमा ७ वटा र निर्जीवन समुहमा १५ वटा कम्पनी सूचीकरणमा रहका छन् |

अन्य समुह

नेपाल टेलिकम सूचीकृत रहेको यो समुहमा ४ वटा कम्पनी रहेका छन् | नेपाल फिल्म डेभलपमेन्ट कम्पनी पनि अज्ञात जस्तै छ | यो समुहका सबै कम्पनी मध्ये नागरिक लगानी कोषले साधारणसभा गरेको छैन |

समुह	सूचीकृत कम्पनी संख्या	सभा गर्नेको संख्या	सभा नगर्नेको संख्या	नगर्ने (प्रतिशत)
वाणिज्य बैंक	२७	२१	६	२२
विकास बैंक	३२	२४	८	२५
वित्त	२३	१५	१२	४४
लघुवित्त	४१	३७	४	१०
जलविद्युत	२६	१५	१०	३८
होटेल	३	२	१	३३
उत्पादन तथा प्रशोधन	७	७	०	०
व्यापार	२	१	१	५०
जीवन बीमा	७	०	७	१००
निर्जीवन बीमा	१५	०	१५	१००
अन्य	३	२	१	३३

साधारणसभा सम्बन्धि कानुन

कम्पनी ऐन २०६३ को दफा ७६ मा वार्षिक साधारणसभा सम्बन्धमा व्यवस्था गरेको छ | दफा ७६(१) अनुसार प्रत्येक पब्लिक कम्पनीले कारोबार शुरु गर्ने इजाजत पाएको १ वर्षभित्र प्रथम वार्षिक साधारणसभा गर्नुपर्नेछ र त्यसपछि प्रत्येक वर्ष आर्थिक वर्ष पुरा भएको ६ महिनाभित्र वार्षिक साधारणसभा गर्नुपर्नेछ । त्यस्तै दफा ७६(२) मा कुनै पब्लिक कम्पनीले तोकिएको समय (आर्थिक वर्ष पुरा भएको छ महिनाभित्र अर्थात पुष मसान्तभित्र) नाघेको ३ महिनाभित्र (चैत मसान्त) पनि वार्षिक साधारणसभा नबोलाएमा कम्पनी रजिष्ट्रार कार्यालयले त्यस्तो कम्पनीलाई वार्षिक साधारणसभा बोलाउन निर्देशन दिन सक्नेछ । ऐन बमोजिमको निर्देशन प्राप्त गरेको ३ महिनाभित्र (असार मसान्त) पनि कम्पनीले वार्षिक साधारणसभा नबोलाएमा सो कुरा खुलाई कुनै शेयरधनीले अदालतमा निवेदन दिन सक्नेछ । त्यस्तो निवेदन दिएमा अदालतले वार्षिक साधारणसभा गर्न लगाउन वा अन्य उपयुक्त आदेश जारी गर्न सक्नेछ ।

के हुन्छ सभा नगरेमा ?

कम्पनी ऐन २०६३ ले सबै कम्पनीको नियमन गर्छ | यस बाहेक नियमन हुने क्षेत्रका कम्पनीको नियमन क्षेत्रगत नियमकले पनि गर्छ | नियमकले गर्ने नियमन मुलत व्यवसायमा बढी केन्द्रित हुनेगर्छ | वार्षिक साधारणसभा गर्ने सम्बन्धमा खास नियमन हुँदैन | साधारणसभा गराउन नियमकले खास पहल नगर्ने हुँदा वार्षिक साधारणसभा सम्बन्धि विषय कम्पनी रजिष्ट्रारको मुख्य भूमिका हुन्छ |

कम्पनी ऐन २०६३ दफा ८०(२) मा यस ऐनमा अन्यथा व्यवस्था गरिएकोमा बाहेक प्रत्येक कम्पनीले आर्थिक वर्ष पूरा भएको ६ महिनाभित्र लेखापरीक्षकद्वारा प्रमाणित गरिएको लेखापरीक्षण प्रतिवेदन सहितको वार्षिक आर्थिक विवरणको एक प्रति कम्पनी रजिष्ट्रार कार्यालयमा पेश गर्नु पर्नेछ ।

तोकिएको म्यादसम्म साधारणसभा गरी त्यस सम्बन्धि सूचना र निर्णयहरु कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा नबुझाउने कम्पनीलाई कम्पनी ऐन २०६३ को दफा ८१ को व्यवस्था आकर्षित हुन्छ | दफा ८१ का विभिन्न खण्डमा पूँजी अनुसार त्यसका संचालक र पदाधिकारीलाई रजिष्ट्रारले जरिवाना गर्नसक्छ | कानुनी व्यवस्था अनुसार पूँजी र म्याद नाघेको समयको आधारमा १ हजार रुपैयाँदेखि २० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना हुनसक्छ |

सूचीकृत कम्पनीका हकमा

सूचीकृत कम्पनीले कम्पनी कानुन बाहेक धितोपत्र कानुनको पनि परिपालना गर्नुपर्ने हुन्छ | तर धितोपत्र बोर्डले बेलैमा साधारणसभा नगरेमा के गर्ने भन्ने सम्बन्धमा विशेष व्यवस्था गर्नुपर्नेमा अहिलेसम्म केही पनि गरेको देखिन्न | धितोपत्र सम्बन्धि ऐनमा बोर्डलाई साधारणसभा गराउन सक्ने विशेषाधिकार दिए पनि बोर्डले अहिलेसम्म त्यस्तो अधिकारको उपयोग गरेको देखिन्न |

आमसर्वसाधारणको लगानी रहेका सूचीकृत कम्पनीले बेलैमा साधारणसभा सम्पन्न नगर्नु भनेको लगानी सुरक्षामा गम्भीर प्रश्न हो | सभा नहुनु भनेको लेखापरीक्षण हुन नसक्नु हो र लेखापरीक्षण नहुनु भनेको सुशासन छैन कि भन्ने प्रश्न हो | सुशासन भएको कम्पनीले बेलैमा लेखापरीक्षण गरेर नाफा घाटा जेसुकै भए पनि साधारण शेयरधनीलाई जानकरी दिनु सभाको उद्देश्य हो | तर बेलैमा सभा आव्हान नहुनुले सुशासन लगायत विषयमा प्रश्न उठ्ला कि नउठ्ला ? सम्वद्ध निकायले जवाफ दिनु आवश्यक देखिन्छ |

व्यक्तिगतरुपमा जरिवाना

सूचीकृत कम्पनीले विलम्ब गरेर कुनै जरिवाना तिर्दा अहिलेसम्म पनि कम्पनीको आयबाट तिरिने गरिएको छ | यसरी संचालक र व्यवस्थापकको असक्षमताले तिर्नुपर्ने जरिवाना कम्पनीको कोष (आय) बाट तिरिनु शेयरधनीप्रति घात हो | शेयरधनीको संरक्षण गर्नुपर्ने ठाउँमा तिनै शेयरधनीको कोष दुरुपयोग हुनुले शेयरधनीको संरक्षण हैन भक्षण भएको छ | संचालक र व्यवस्थापकको लापरबाही र असक्षमताले तिरिने जरिवाना त्यसमा संलग्न हुने अधिकारी/पदाधिकारीबाट व्यक्तिगतरुपमा तिराउने गरी धितोपत्र बोर्डले निर्देशिका जारी गर्नुपर्ने आवश्यकता छ |

प्रकाशित मिति: आइतबार, चैत १७, २०७५ २१:०८