कोरोनासँगै एकसाथ चीनले लडिरहेको यी दुई युद्ध

A+ A A-

विश्व कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) विरुद्धको युद्धमा छ । यो युद्धको केन्द्रमा छ, एसियाको महाशक्ति राष्ट्र चीन । चीनको वुहानमा गत वर्षको डिसेम्बरमा कोरोना भाइरस पहिलो पटक पुष्टि भएको थियो । जनवरी र फेब्रुअरीभर चीनमा महामारी बनेको कोरोना भाइरसबाट यतिबेला युरोप र अमेरिका अत्यन्तै प्रभावित बनेका छन् ।

चीनबाट सुरु भएपनि चीनबाहेक पाँच देश अमेरिका, बेलायत, इटाली, स्पेन र फ्रान्समा सर्बाधिक मानिसहरुले कोभिड–१९ का कारण ज्यान गुमाएका छन् । कोरोना भाइरसलाई सुरुमा नै नियन्त्रण नगरेको भन्दै अमेरिकासहित केही पश्चिमा देशहरुले चीनमाथि आरोप लगाइरहेका छन् । कतिपयले त चीनबाट यसको क्षतिपूर्ति भराउनुपर्ने सम्मका आवाज उठाइरहेका छन् ।

अमेरिका, बेलायत, अस्ट्रेलयासहित केही पश्चिमा देशहरुले चीनविरुद्ध आक्रामक नीति लिएका छन् । चीनविरुद्ध अभिव्यक्ति दिनु अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प, विदेशमन्त्री माइक पोम्पेओसहितका अमेरिकी अधिकारीको नियमित काम हो । कोरोना संकटका क्रममा चीनले कोरोनाविरुद्धको युद्धका साथै राष्ट्रमाथि हुने यस्ता कूटनीतिक आक्रमणविरुद्ध समेत लडिरहेको छ ।

कुनै समय थियो, चीनको कूटनीति गोप्य र रहस्यपूर्ण हुन्थ्यो । अमेरिकाका पूर्वविदेशमन्त्री हेनरी किसिन्जरले आफ्नो एक लेखमा लेखेका छन्, ‘बेइजिङको कूटनीति यति सुक्ष्म र अप्रत्यक्ष थियो कि वासिंगटनमा यो अधिकांशतः हाम्रो अन्योलपूर्ण हुने पर्दथ्यो ।’

पश्चिमी राष्ट्रका अधिकांश सरकारले चिनियाँ भाषाका यस्ता विज्ञ नियुक्त गर्दथे, जसको काम नै चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र उसको पोलिटब्युरो बैठकका संकेतहरुको अध्ययन हुने गर्दथ्यो । समृद्ध चीनका सुरुवातकर्ता मानिने देङ सियाओपिङको समयमा ‘आफ्नो क्षमता नदेखाउने र पालो पर्खिने’ घोषित नीति थियो । अहिले चीनले कोरोनाविरुद्ध र चीनमाथि भइरहेको पश्चिमा आर्थिक र कूटनीतिक हमलाको एकै पटक खुला रुपमा सामना गरिरहेको छ । यो चीनको पुरानो नीतिमा परिवर्तन आइसकेको संकेत हो ।

चीन यतिबेलाको विश्वको आर्थिक, कूटनीतिक र गुप्तचरी सबै हिसाबले महाशक्ति बन्ने दौडमा छ । विश्वका ठूला आर्थिक शक्ति र २० औं शताब्दीमा विश्व हल्लाएका देश कोरोना भाइरसविरुद्धको लडाइमा चीनले संकटको सामना गर्न सक्षम रहेको दुनिया सामू सावित गरेको छ ।

वुहानमा अनियन्त्रित रुपमा फैलिएको कोरोना नियन्त्रणका लागि प्रभावशाली भूमिका निभायो भने अहिले विश्वलाई कोरोनाविरुद्धको लडाईमा सहयोग गरिरहेको छ । चीनले संसारभरी खुला रुपमा सामाजिक सञ्जालमा अभिव्यक्त हुने विषयहरुको समेत अध्ययन गर्नका लागि विज्ञहरु राखेको छ ।

कूटनीतिक सरगर्मी

‘वुल्फ वारियर’ र ‘वुल्फ वारियर–२’ विश्वमै चर्चित फिल्म हुन् । जसमा चीनको विशेष फोर्सले अमेरिकी नेतृत्वको भाडाका सैनिक र अन्य व्यक्तिहरुविरुद्ध टक्कर गर्छ । जसमा चिनियाँ फौजको साहसी र कट्टरताको हदसम्म राष्ट्रवादी देखाइन्छ । एक आलोचकको नजरमा यो चिनियाँ विशेषताले भरिएको ‘र्‍याम्बो’ हो ।

एक प्रचारात्मक पोस्टरमा मुख्य भूमिका निभाउने व्यक्ति माझी औला उठाउँदै भन्छन्, ‘जसले चीनलाई नोक्सान पु¥याउँछ, त्यो जतिसुकै टाढा किन नहोस्, त्यसलाई नष्ट गरिनेछ ।’

चीनको ग्लोबल टाइम्समा हालै प्रकाशित सम्पादकीयमा चिनियाँहरु नरम कूटनीतिक भाषाबाट सन्तुष्ट थिएनन् भनिएको छ । यो सम्पादकीयमा चीनको नयाँ ‘वुल्फ वारियर्स डिप्लोमेसी’ मा आँच आएको पश्चिमा देशलाई महसुस भएको उल्लेख गरिएको छ ।

सामाजिक सञ्जालमा सक्रियता र आक्रामकता

चीनको ‘वुल्फ वारियर्स’ मा सबैभन्दा उपयुक्त विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता लिजियान झाओलाई लिन सकिन्छ । उनका ट्विटरमा मात्रै ६ लाख फलोअर छन् । सामाजिक सञ्जालमा उनी अत्यन्तै सक्रिय रहन्छन् र हरेक घन्टा चीनको रक्षाका लागि ट्विट, रिट्विट या लाइक गर्छन् ।

भारतमा रहेका चिनियाँ कूटनीतिज्ञले ‘भाइरस फैलाएकोमा चीनसँग मुआब्जा माग्नु हाँस्यास्पद र ध्यान खिच्ने बेकारको प्रयास’ भएको टिप्पणी गरेका थिए । नेदरल्यान्ड्समा रहेका एक चिनियाँ कूटनीतिज्ञले अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प नस्लीय भेदभाव गर्ने व्यक्ति भएको संज्ञा दिएका थिए ।

अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले भाइरस नियन्त्रणबारे बताएका कतिपय उपायले धेरैलाई आश्चर्यमा पारेको थियो भने कतिपयले उनको अभिव्यक्तिप्रति व्यंग्य गरेका थिए ।

यसमा चनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका प्रवक्ता पनि पर्छन् । उनले ट्विटमा भनेका थिए, ‘ट्रम्प बिलकुल सही छन् । केहीलाई कीटनाशक खोप लगाउनुपर्छ । यसबाट कम्तिमा भाइरस, झुठ र घृणा त फैलाउँदैनन !’

बेलायतस्थित एक चिनियाँ कूटनीतिज्ञ लेख्छन्, ‘केही अमेरिकी नेता झुठो बोल्ने, गलत वक्तव्यबाजी गर्ने, दोषारोपण गर्ने र अरुलाई कलंकित गर्नका लागि यति तल झर्न आवश्यक छैन । तर हामी नीचताको होडका लागि आफ्नो स्तर तल झार्दैनौं । उनीहरु नैतिकता र इमान्दारिताको परवाह गर्दैनन् तर हामी गर्छौ । हामी उनीहरुको मुर्खताविरुद्ध पनि लड्न सक्छौं ।’

यो धेरै हदसम्म सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्नेहरुको आरोप प्रत्यारोप र शब्दको घमासान जस्तो हो । तर चीनका लागि यो ठूलो परिवर्तन हो । जर्मन मार्शल फन्ड थिंक ट्यांकको रिसर्चका अनुसार गत वर्ष चीनको आधिकारिक ट्विटर एकाउन्टमा ३ सय प्रतिशत वृद्धि भएको देखिएको छ । जबकि सामाजिक सञ्जालमा हुने पोस्टमा चार गुणा वृद्धि भएको छ ।

कूटनीतिक युद्ध

जर्मन मार्शल फन्डका सिनियर फेलो क्रिस्टिन बेरजिनाले भने, ‘चीनबाट हामी जे आशा गर्छौं । त्योभन्दा बिल्कुल फरक छ । विगतमा चीन सार्वजनिक रुपमा आफ्नो देशको ‘पोजेटिभ इमेज’ बनाउन कोशिस गर्दथ्यो । साथी सम्बन्ध निभाउनका लागि चीन अब्बल मानिन्थ्यो । सरकारी नीतिमा कठोरतापूर्वक कुरा गर्नुका सट्टा ‘क्युट पान्डा’ को भिडियो शेयर गर्दथे । अहिले त्यसमा बदलाब देखिएको छ ।’

चीनले सूचनालाई पूर्ण रुपमा नियन्त्रणमा राखेर कूटनीति सञ्चालन गर्न सक्दथ्यो, संसारभर मेडिकल किट अनुदानदेखि बिक्री पनि गोप्य रुपमा गर्न सक्दथ्यो । तर, आज चीन विश्वको महाशक्तिको दौडमा सामेल छ । आफ्नो आर्थिक र प्राविधिक शक्तिसहित ‘हेल्थ सिल्क रोड’ नीतिबाट प्राप्त गरेको ‘गुडविल’ को तुलनामा ‘वुल्फ वारियर्स’ को आक्रामकता केही बढी देखिन्छ ।

चिनियाँ कूटनीतिज्ञविरुछ सबैभन्दा कडा प्रतिक्रिया अफ्रिकाबाट आएको छ । नाइजेरिया, युगान्डा, घाना र अफ्रिकी युनियनमा रहेका चिनियाँ राजदूतहरुलाई देशबाट निकालेर चीनभित्र अफ्रिकीहरुमाथि नस्लीय आधारमा भेदभाव गरेको आरोप लगाएका छन् ।

फरेन अफेयर्स पत्रिकामा अस्ट्रेलियाका पूर्व प्रधानमन्त्री केभिन रडले एक लेख लेखेका छन् । जसमा उनले चीनले आफ्ना रणनीतिको मूल्य चुकाउनुपर्ने चेतावनी दिएका छन् । उनले लेखेका छन्, ‘चीनका वुल्फ वारियर्स कूटनीतिज्ञले चीनमा जेसुकै रिपोर्ट गरेपनि वास्तविकतामा उसको छविमा धेरै नोक्सानी भइरहेको छ । वुल्फ वारियर्सलाई छाड्नुको साटो नोक्सान पुर्‍याइरहेका छन् ।’

रड लेख्छन्, ‘कोरोना भाइरसको प्रसारलाई लिएर संसारभरमा चीनविरोधी प्रतिक्रिया आइरहेका छन् । चीनमाथि नस्लीय भेदभाव गरेको आरोप, भारत, इन्डोनेसिया र इरानजस्ता देशबाट समेत आएको छ । चीनको सफ्ट पावरको छविमा खतरा उत्पन्न भएको छ ।’

सहअस्तित्व आवश्यक

पश्चिमा देशले पछिल्ला दिनमा चीनविरुद्ध गरेका गतिविधिले दुईपक्षीय सम्बन्धमा थप तनाव सिर्जना भएको छ । यो समय तनाव बढाउने नभएर संकटमा संसारभरमा आपसी सहयोग बढाउने समय हो ।

तत्कालका लागि कोभिड–१९ को अनुसन्धान, परीक्षण, खोपको अनुसन्धान र वितरणका लागि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सहयोगको आवश्यकता छ । जसमा चीनको भूमिका आवश्यक छ ।

विश्वका अर्थविद्हरुले पनि वैश्विक अर्थव्यवस्थालाई पुरानै अवस्थामा फर्काउनका लागि मिलेर काम गर्नुपर्ने आवश्यकतामा जोड दिएका छन् । तर यस्तो सम्भावना कम देखिएको छ । वैश्विक महामारीको यो समयमा मतभेदहरुलाई भुलेर अर्थव्यवस्थालाई पुनः उकास्नका लागि चीन र अमेरिका एकसाथ आउने सम्भावना तत्काललाई देखिदैन ।

चीन विश्वमा जबरजस्त एक महाशक्ति हो । चीनलाई अलग गरेर पश्चिमा देश रणनीतिक रुपमा आत्मनिर्भरता बढाउने हो भने आपसी सहयोगको नयाँ ‘फ्रेमवर्क’ बनाउन आवश्यक छ । तर अमेरिकाभित्र आन्तरिक एकता कमजोर बनेको छ भने युरोपेली सहयात्रीहरु ट्रम्पका नीतिहरुसँग सतर्क छन् । युरोपेली संघभित्र कोरोना नियन्त्रणमा पर्याप्त एकता कायम हुन नसक्दा सो संगठनको भविष्यमाथि नै प्रश्न उठेको अवस्था छ । यसमा चीनको ‘वुल्फ वारियर्स’ कूटनीतिले यो सहज रुपमा बन्ने सम्भावना पनि छैन ।

–एजेन्सीको सहयोगमा

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ ३, २०७७ १९:३५