कोरोना भाइरसबारे भ्रम फैलाउने सात खालका मानिस

A+ A A-

सामाजिक सञ्जालमा कोरोना भाइरसबारे फेक न्युज र निराधार हल्ला फैलिने क्रम जारी छ । यस्तो हर्कतको सुरुवात कसले, किन गर्छ होला ? सामाजिक सञ्जालमा भ्रम फैल्याउन उनीहरूलाई के चिजले उक्साउँछ ?

बीबीसीले यस्ता भ्रम र यसको कारणबारे खोज तथा विश्लेषण गरेको छ जहाँ मनगढन्ते हल्ला फैलाउने सात खालका मानिसको बारेमा चर्चा गरिएको छ ।

जोकर

‘लण्डनका मानिसलाई खुवाउनका लागि सरकार वेम्ब्ले स्टेडियममा लसाङ्ना (पास्ता, चीज र किमाबाट तयार हुने खानेकुरा) पकाइरहेको छ ।
ह्वाट्स एपमा भोइस नोटमार्फत गरिएको यो दाबीबाट को मुर्ख बन्ला र ? धेरैलाई यस्तो लाग्छ । तर, कतिपयले यसलाई मजाक ठान्दैनन् . पत्याउँछन् ।

अझै गम्भीर उदाहरण लिऔँ । कसैले एक स्क्रिनसट तयार गरिदियो जसमा सरकारको तर्फबाट फर्जी मेसेज थियो । आफ्नो घरबाट धेरै बाहिर निस्कनेमािथ जरिमाना लगाइने कुरा मेसेजमा उल्लेख गरिएको थियो ।

लकडाउनको नियम तोड्नेहरूलाई डर देखाएर त्यस्ता व्यक्तिको मजाक उडाउन कसैले यस्तो भ्रमपूर्ण मेसेज फैलाएको थियो । सुरूमा त्यो व्यक्तिले इन्स्टाग्राममा आफ्ना फलोअर्सलाई मेसेज सेयर गर्न मनाउँछ, त्यहाँबाट यो मेसेज फेसबुक ग्रुप्समा सेयर हुन थाल्छ ।

धेरैले यो मेसेजलाई गम्भीरतापूर्वक लिए । यस्तै एक व्यक्ति भन्छन्, ‘मैले वास्तवमै त्रास फैलाउन चाहेको थिइनँ । तर, सामाजिक सञ्जालमा सेयर गरिएको एक स्क्रिन सटमा मानिसहरू विश्वास गर्छन् त मैले के गरूँ ? उनीहरूले यसबारे गम्भीर हुन जरुरी छ कि स्रोत के हो र कस्ता जानकारीमा विश्वास गर्ने ?

स्क्यामर

केही भ्रामक सन्देश चाहिँ स्क्यामर्स (इन्टरनेटमा धोकाधडी गर्ने मानिस)ले सरकार वा स्थानीय निकायको नाममा पठाइरहेका थिए ताकि, महामारीको बहानामा पैसा कमाउन सकियोस् । फ्याक्ट चेक गर्ने च्यारिटी संगठन ‘फूल फ्याक्ट’ले मार्चमा यस्तै एक स्क्यामको खोज गरेको थियो ।

सरकारले मानिसहरूलाई राहतको नाममा पैसा बाँडिरहेको र यसका लागि मानिसहरूले आफ्नो बैंकको डिटेल दिनुपर्ने दाबी क्यामर्सले गरेका थिए ।

यस्तो मेसेज पनि फेसबुकमा व्यापक सेयर भइरहेको थियो । यो मेसेज मात्र टेक्स्ट फरम्याटमा रहेकाले यो कसले फैलायो भनेर जडसम्म पुग्न मुस्किल थियो । इन्टरनेटमा षडयन्त्र गरी पैसा कमाउने गिरोहले फेब्रअरी महिनाबाटै कोरोनाबारे भ्रमको खेती सुरू गरेका थिए ।

मानिसहरूलाई फिसिङ इमेल पठाइरहेका थिए जसमा कोरोना भाइरसको उपचारबारे जानकारी रहेको भन्दै लिंकमा क्लिक गर्न भनिएको थियो ।

राजनेता

यस्तो होइन कि गलत जानकारी इन्टरनेटको गुमनाम गल्लीबाट मात्र आउँछ । गत साता अमेरिकाका राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्प यस्तै केही सोधिरहेका थिए, ‘के संक्रमित बिरामीको शरीरमा अल्ट्रा भायलेट प्रकाश दिँदा वा उनीहरूलाई ब्लीच (सफाइ गर्दा प्रयोग हुने केमिकल) को खुराक दिँदा कोरोना भाइरसको उपचारमा मद्दत मिल्छ ?’

राष्ट्रपति ट्रम्प अनुमान गरिरहेका थिए र उनले तथ्यलाई सन्दर्भबाट हटाएर पेस गरेका थिए । पछि उनले दाबी गरे कि उक्त टिप्पणी उनले मजाकमा गरेका थिए । उनले यसरी सफाइ दिए पनि मानिसहरूले हटलाइनमा फोन गरेर भनिरहेका थिए, ‘हामी कीटनाशकबाट आफ्नो इलाज गराउन चाहन्छौँ ।’

यस्तो लिस्टमा अमेरिकी राष्ट्रपतिको मात्र नाम छैन । चीनका विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले पनि वुहानमा कोरोना भाइरस फैलाउन अमेरिकी सेनाको हाथ रहेको निराधार दाबी गरेका थिए ।

षड्यन्त्रका सूत्रधार

कोभि–१९ को महामारीलाई लिएर षड्यन्त्रको बारेमा रुसको सरकारी टेलिभिजन च्यानलमा प्राइम डिबेट भयो । रुसमा सत्तामा पहुँच राख्ने मानिसहरूले ट्विटर एकाउन्ट्समा यस्तै खालको कुरा सेयर गरे ।

अर्को एउटा झुठो खबर फैलाइयो– बेलायतमा भ्याक्सीन ट्रायलमा हिस्सा लिने पहिलो भोलेन्टियरको मृत्यु भयो ।

फेसबुकमा भ्याक्सीन विरोध ग्रुप्समा यो कुरा निकै सेयर भयो । तर, वास्तवमा यो पूर्णरूपमा मनगढन्ते कुरा थियो ।

युट्युबमा डेभिड इकेको अन्तर्वार्ताबाट यस्तै झुठो दाबी निस्कियो –५जी टेक्नोलोजी र कोरोना भाइरसका बीच कुनै कनेक्सन छ । यद्यपि, युट्युबमा अहिले यो हटाइसकिएको छ ।

डेभिड इके लण्डनको एक टिमी च्यानलमा पनि देखिए । पछि थाहा भयो कि बेलायतको प्रसारण सम्बन्धी नियम यो ब्रोडकास्टले उल्लंघन गरेको थियो ।

स्वास्थ्य सम्बन्धी गलत जानकारी दिइएको र यसले शारीरिक क्षति हुन सक्ने भन्दै फेसबुकले उनको पेज नै ब्लक गरिदियो ।

यो अफवाहका कारण बेलायतमा ५जी टेक्नोलोजीको मोबाइल टावसएमा आक्रमण बढ्यो ।

इन्साइडर

कहिलेकाहीँ गलत जानकारीहरू विश्वसनीय सुत्रबाट पनि आउँछ । जस्तो कि, कुनै डाक्टर, प्रोफेसर वा अस्पतालमा काम गर्ने कुनै स्वास्थ्यकर्मी । तर, आमरूपमा यी इन्साइडर भित्री खबरबारे अनजान नै हुन्छन् ।

वेस्ट ससेक्सको क्रलीमा एक महिलाले भोइस नोट छोडिन् । डराएको आवाजमा उनी कोरोनाबाट संक्रमित युवा र स्वास्थ्यकर्मी मर्ने भयानक भविष्यवाणी गरिरहेकी थिइन् । तर, उक्त दाबी पुष्टि गर्न कुनै आधार भने थिएन ।

महिलाको दाबी थियो कि उनी एम्बुलेन्स सर्भिसमा काम गर्छिन् र उनीसँग भित्रको खबर छ ।

जागिरको प्रमाण माग्दा वा कमेन्ट्सका लागि आग्रह गर्दा उनले कुनै जवाफ दिइनन् । तर, उनले भोइस नोटमा जे दाबी गरेकी थिइन्, त्यो पूरै निराधार थियो ।

नातेदार

खतराको घण्टी बजाउने खालका भोइस नोट र त्यस्तै कुनै मेसेज भाइरल भएपछि मानिसहरू चिन्तित हुन्छन् । अब आफ्नो चिन्ता उनीहरू बाँड्न थाल्छन् । आफ्ना साथी, परिवारजन र नादेदारलाई सचेत गराउन सेयर गर्छन् ।

सेलिब्रेटी

सेलिब्रेटी समेत भ्रामक दाबीलाई मूलधारमा ल्याउन र फैलाउन मद्दत गर्छन् । एमआईएको नामबाट चर्चित बेलायती र्‍यार एवं अभिनेता वुडी हेरलसन यस्तै मानिसमा सामेल छन् जसले फाइभजी टेक्नोलोजी र कोरोना भाइरसको कनेक्सनवाला भ्रमलाई प्रमोट गरेका थिए ।

सामाजिक सञ्जालमा हजारौं मानिस उनलाई फलो गर्छन् ।

रोयटर्स इन्स्टिच्युटको एउटा रिपोर्टमा यो कुरा खुलासा गरिएको छ कि सेलिब्रेटीहरू इन्टरनेटमा फेक न्युज फैलाउनमा प्रमुख भूमिका निभाइरहेका छन् ।

इयामान होल्म्सले पनि आलोचना खेप्नुपर्‍यो किनकि, उनले आइटीभीको एक कार्यक्रममा फाइभजी टोक्नोलोजीवाला कन्स्पिरेसी थिओरीलाई प्रमोट गरेका थिए । पछि उनले यसका लागि माफी मागे ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख २४, २०७७ ०८:४३