म कसरी बञ्चित भएँ प्रेमको अनुभूतिबाट ?

A+ A A-

कहिलेकाहीँ अचम्म हुन्छ । कुनै प्रसंगमा कसैले भनेका कुराहरूले पनि राम्ररी छुन्छन् । मेरो मन र स्वभाव अनौठो छ । सितिमिति कसैले भनेका कुराले मेरो मन छुँदैन । वेद र पुराणका सूक्ति हुन् वा पश्चिमी विद्वानहरूका विचारहरू; कमैले मात्र मेरो मन छुने गरेका छन् ।

मन छुनलाई छोइने कुरा पनि त हुनुपर्‍यो ! मन बाहिर देखिने अंग प्रत्यङ्ग जस्तो होइन, जसलाई हातले छुन सकियोस् । मनलाई त मनले छुन सकिएला । मलाई त किन हो, मन अनुभूतिले मात्र छोइने वस्तु लाग्छ ।

मैले तिमीलाई यस अर्थमा शक्तिशाली मानेँ कि तिम्रा कतिपय कुराहरूले मलाई छोएका छन्, मेरो मनलाई छोएका छन् । त्यसो त मेरा कुराले पनि तिमीलाई छोएको मैले थाहा पाएको छु । कुराले छुनु भनेको मन छुनु रहेछ क्यारे ! मलाई केही समयदेखि यस्तै अनुभूति भइरहेको छ ।

हो, तिमीले कुरैकुरामा एक दिन मलाई भन्यौ- ‘प्रेमको अनुभूतिबाट त बञ्चित हुनुभयो नि ?’

तिम्रो यस कुराले मलाई धेरै दिनसम्म छोयो; छोइरह्यो ।

प्रेमको अनुभूति ? म धेरै समयसम्म घोरिएँ । प्रेमका धेरै अर्थ र परिभाषाहरूका पछि लागेँ । चित्तबुझ्दो जवाफ पाउन सकिनँ । ‘प्रेम’ यी २ अक्षरमा कस्तो शक्ति छ अथवा भनौँ, कति सस्तो पनि छ यो शब्द । सस्तो अहिले बनाइएको हो ।

म प्रेमका रूपहरू खोज्न थाल्छु । ती त ९ लाख ताराजत्तिकै भएर आइदिन्छन्, गन्नै नसकिने गरेर । मलाई सम्झना छ- म १४-१५ वर्षको हुँदा अरूले प्रेम, माया यस्तै शब्द उच्चारण गर्दा मलाई लाज लाग्थ्यो । त्यतिबेला मेरा कानले ‘लभ’ भन्ने शब्द त सुनेकै थिएनन् । लाग्छ- म बाँचेको त्यतिबेलाको परिवेश अठारौँ शताब्दीको जस्तै थियो । आजको भ्यालेन्टाइन डेको संस्कृतिले अलिकति पनि छोएको थिएन त्यतिबेला अनि कसरी गर्नु किशोर उमेरमा प्रेमको अनुभूति ?

अँ, म भन्दै थिएँ । तिम्रो त्यस कुराले मलाई छोयो । मैले प्रेमका प्रकारहरूको विशाल भकारीबाट केही प्रकारहरू टिप्न थालेँ- छोराछोरीप्रतिको प्रेम, आमाबाबुप्रतिको प्रेम, दाजुभाइ, दिदीबहिनीप्रतिको प्रेम, श्रीमान्-श्रीमतीका बीचको प्रेम, साथीहरूका बीचको प्रेम, ईश्वरप्रतिको प्रेम, गुरु-चेलाचेली बीचको प्रेम, प्रेमीप्रेमिकाबीचको प्रेम आदिआदि प्रेमका धेरै स्वरूपहरूको गहिराइमा म फसेँ । तर, प्रेमको कुनै ठोस वस्तु हात लागेन ।

तिमीले भनेझैँ साँच्चै म आफूलाई कहिले प्रेमको अनुभूतिबाट पूरै बञ्चित पाउँथेँ भने कहिले यीमध्ये कतिपय प्रेमको अनुभोक्ताका रूपमा पनि आफूलाई पाउँथेँ । एक दिन सोचेँ- मैले तिमीलाई यसको जवाफ दिनुपर्छ ।

तिम्रा लागि जवाफ सोच्दासोच्दै कतिबेला म आफैँसित हारेको छु र तिमीलाई नाजवाफ बनाउने मेरो भीष्मप्रतिज्ञा पराजित पनि भएको छ कैयौँ पटक । तिम्रो त्यस कुरालाई म दार्शनिक रूपमा ग्रहण गर्न थाल्छु । प्रेमवादका उल्टो प्रश्नचिह्नभित्र घोरिन थाल्छु र मनोक्रान्तिका प्रेमका शाश्वत रूपको व्याख्या गर्न थाल्छु ।

प्रेमवादीहरूको उल्टो प्रश्न चिह्नभित्र प्रेम पनि चक्रव्यूह बन्दै भित्रै गहिरिन थालेको पाउँछु । प्रेमको अनुभूतिबाट बञ्चित भएर त होला नि कुनै जवाफ नसुझेको ? आफैँले आफैँलाई प्रश्न गर्न मन लाग्छ । प्रेमबारे सोच्दासोच्दै मलाई माधव घिमिरेका यी कवितांश मस्तिष्कमा पस्छन्ः

‘आएर कैल्यै ऋतु सिद्धिँदैन
लाएर माया मुटु रित्तिँदैन ।’

‘आई कैल्यै पनि नसकिने चैत-वैशाख मेरा
लाई कैल्यै पनि नसकिने प्रीति नौ लाख मेरा ।’

प्रेमको भेउ पाउन नसकेर नै कवि घिमिरेले यस्तो भनेजस्तो लाग्यो । नभए लाएर माया मुटु रित्तिँदैन र लाएर नौलाख प्रीति सकिँदैन भनेर उनले किन भन्थे ? उनले माया प्रेमको उच्चउदात्त स्वरूप बताएर प्रेमको विशालतालाई प्रस्तुत गर्न यो भनेका भए पनि माधव घिमिरेको यो भनाइ एक अर्थमा मलाई वेश्या प्रेम जस्तो पनि लाग्यो । सबैसँग बाँडिने प्रेमले गहिराइ नाप्ला र ? मभित्रको मनले अर्को प्रश्न गर्छ ।

म तिमीले भनेको प्रमेको स्वरूप पहिल्याउन गोता मार्दै छु । मलाई थाहा छ, तिमीले कुनै नारीसँगको प्रेम प्रसंगका सन्दर्भमा यो कुरा भनेको हुनुपर्छ । कुनै नारी-पुरुष वा प्रेमी-प्रेमिकाको सम्बन्ध वा प्रेम प्रसंगका कुरा सम्झँदा मचाहिँ हिजोआजका अल्लारे केटाकेटीको प्रेम सम्झन्छु । आकाशका तारा खसाल्ने सपना देखाएर प्रेम गर्ने र चरो पनि खसाल्न नसक्दा बिछोडमा परिणत भइहाल्ने प्रेमदेखि मलाई दिक्क लाग्छ ।

प्रेमको बिछोडमा वा प्रेमी-प्रेमिकामध्ये एक जनाले धोका दिँदा आत्महत्या गर्ने गरेका धेरै समाचार पढेको छु, सुनेको छु र एक-दुई घटना नजिकबाट देखेको छु । कतिपय प्रेमिकाहरूले अरूलाई पनि माया प्रेम बाँड्दा वा घरजम गर्ने परिस्थिति नहुँदा आफ्नै प्रेमीहरूबाट कालकवलित हुनुपरेका घटना पनि देखे सुनेको छु । नर-नारी वा प्रेमी-प्रेमिकाको प्रेममा अन्त्यमा दुईवटा मात्र विकल्प हुन्छन् रे- कि विवाह कि वियोग ।

विवाह पनि हुन नसक्ने र वियोग पनि सहन नसक्ने भयो भने प्रेममा दुर्घटना हुन्छ । यस्तो प्रेममा वा तेस्रो विकल्पको खोजीमा छु । तेस्रो विकल्पको खोजी भयो भने मैले सायद तिम्रो प्रश्नको सटिक जवाफ दिन सक्छु होला भन्ने लागेको छ, नत्र कसैको एक वाक्यले मेरो मथिङ्गल किन चक्कराउँथ्यो ?

धेरै प्रेम पारखीहरूले भनेको सुनेको छु- प्रेमको अन्तिम सफलता विवाह हो तर मलाई लाग्छ- विवाह प्रेमको समाप्ति हो । अँ, अर्को रूपमा भन्न सकिन्छ- प्रेमको अलिक भिन्नै रूपान्तरण हो । मचाहिँ विवाहलाई प्रेमको अन्त्य मान्ने पक्षमा नै मतदान गर्छु ।

प्रेम गरेर विवाह गर्नेहरू ! कृपया पटक्कै नरिसाउनुहोला- प्रेमपछि विवाह गरेका भन्दा विवाहपछि प्रेम भएकाहरूको जीवन बढी सफल देखेको छु मैले । उत्तरआधुनिक धेरै भ्यालेन्टाइन जोडीहरूको प्रेमकथालाई मैले नजिकैबाट बुझ्ने मौका पनि पाएको छु कहिलेकाहीँ ।

एक पटक क्याम्पसमा भ्यालेन्टाइन डेका अवसरमा विद्यार्थीहरूबीच प्रेमपत्र प्रतियोगिता भयो । धेरै नवभ्यालेन्टाइनहरूले त्यसमा भाग लिए । त्यसको एक हप्तापछि थाहा पाएँ- प्रतियोगितामा प्रथम हुनेको प्रेमपत्रमा एउटी नानी यति सारो भावुक र मुग्ध भइछन् कि ती जोडी बनेर एक महिनामा हराएछन् र दोस्रो महिनामा ‘टे«जेडी’मा परेछन् ।

म कल्पना गर्छु- भ्यालेन्टाइन डेका दिन शहर बजारका पसलहरूमा रातो गुलाफ र उपहारहरू रित्याउनेहरूमध्ये कति जनाको प्रेम जीवन्त हुन्छ ? कति जनाको प्रेम बाँचुञ्जेल रहन्छ ?

यौन र विवाहको भीरको छेउको डिलमा गएर टुंगिने प्रेमले हृदयको तारलाई झङ्कृत पार्न सक्दैन । आफ्ना बाबु-आमा र श्रीमान्-श्रीमती मरेका बेलामा त हार्दिकता र मानवीय संवेदनासँग गाँसिएको समवेदनालाई महँगो पैसा खर्च गरेर अखबारमा विज्ञापन गरिने र फेसबुकका भित्ताहरूमा पोस्ट गरिने युगमा भोलि कुनै प्रेमी-प्रेमिकाले ‘म तिमीलाई प्रेम गर्छु’ ‘आई लभ यू’ भनेर कुनै ‘गर्ल फ्रेन्ड’ र ‘ब्वाइ फ्रेन्ड’का फोटासहितका अखबारका पृष्ठहरू देखिएमा पनि त्यति ठूलो आश्चर्य नमाने हुन्छ । मलाई लाग्छ- प्रेममा हार्दिकता हराउँदै छ ।

म तिमीलाई दिने ‘प्रश्नको उत्तर’ खोजिरहेछु । माया-प्रेम हार्दिकता र भावनात्मकताको मीठो अनुभूति हो । प्रेम गरिँदैन, माया गरिँदैन, हुन्छ । गरेको माया प्रेमभन्दा आफैँ भएको माया प्रेम गहिरो हुन्छ । भावना नबुझी र विचार नमिली प्रेम हुँदैन, माया हुँदैन । कतै पढेको थिएँ जस्तो लाग्छ- ‘भावना बुझ्ने कुरा संसारमा सबैभन्दा महँगो छ, मोल हुँदैन भावनाको ।’

तिमीलाई थाहा छ ? भावना बुझ्ने मान्छे नपाउँदा जीवनभर प्रेम नगरी र विवाहसमेत नगरी बस्नेहरू धेरै छन् । म नगरकोटतिर ‘डेटिङ’गमा जाने जोडीहरूमा प्रेमको अथाह गहिराइ खोज्छु । रानी महलका भित्ताभर ढुंगाले कोतरेर लेखिएका प्रेमिल जोडीहरूका नाम पढ्छु । बूढासुब्बाको मन्दिर वरपरका बाँस र मन्दिरका भित्तामा जबर्जस्ती कोपिएका प्रेमिल जोडीहरूका सङ्क्षिप्त नामहरूका केस्राकेस्रा केलाउँछु । अहँ, कतै पनि फेला पर्दैन प्रेमको उदात्त गहिराइ !

हो, मैले तिमीसँग एक दिन प्रसंगवश कुरा थाल्दा कुरैकुरामा भनेको थिएँ- ‘मलाई कुनै नारीसँगको प्रेमको अनुभूति छैन ।’

तिमीले एकछिनपछि भन्यौ- ‘प्रेमको अनुभूतिबाट त बञ्चित हुनुभयो नि ?’

अब म तिमीलाई प्रश्नको गाँठो फुकाउँछु । एक पटक काठमाडौंमा पढ्दा एउटी सहपाठीले चिया खान जाने निहुँ पारेर मलाई क्यान्टिनमा लगिन् । चिया खाँदै भावुकतामा अल्झिएर च्याप्प हात समातेर प्रेम प्रस्ताव मात्र होइन, विवाहको प्रस्तावसमेत राखिन् । २ महिनाअघिदेखि उनी मसँग एकोहोरिएकी थिइन् रे ! मैले केही थाहा पाइनँ ।

प्रेमको बीजाधान भएर, भ्रूणको रूप लिएर प्रेम गहिरिन थालेपछि प्रस्ताव राख्नुसम्म त यसको चरणबद्ध क्रम हुन्थ्यो । तर, एक्कासि भावुक प्रेम प्रस्ताव र विवाह प्रस्ताव राख्नेहरूले कसरी सोच्लान् प्रेमलाई ! म छोराछोरीको बाबुसमेत बनेको छु भनेर सम्झाउन मलाई हम्मे पर्‍यो । त्यसपछि एक किसिमले उनीसँग बोलचाल पनि बन्दै जस्तो भयो ।

एक पटक एमएमा पढाउँदा एउटी एकोहोरो रूपमा हुरुक्कै भइछन् मप्रति । सोही कक्षामा पढ्ने मेरी भाउजू पर्नेले एक दिन मलाई भनिन् उनले अपहत्ते गरेको कुरा । ती भाउजूले ‘उहाँ त छोराछोरीको बाबु भइसक्नुभयो’ भन्दा पनि उनले पत्याइनछन् । एक दिन मैले ५ कक्षामा पढ्ने मेरी ठूली छोरीलाई प्रमाणका लागि कक्षमा नै लगेर राख्नुपरेको थियो । त्यसपछि उनी एक हप्ताजति क्याम्पस आइनन् । यस्ता घटनाहरूलाई म प्रेम मान्दिनँ । म चाहन्थेँ- मलाई प्रेम गर्नुभन्दा म आफैँबाट भइदिओस् प्रेम ।

प्रेम गर्न सजिलो छ तर साँचो अर्थमा प्रेम गरिने पात्र पाउन मुस्किल छ । प्रेमको कुरा गर्दा मलाई निबन्धकार श्यामप्रसाद शर्माको एउटा निबन्धको घटना याद आउँछ । उनले एक ठाउँमा त्यहाँ भनेका छन्- ‘म एउटी नारीलाई प्रेम गर्थें, पछि उनीसँग विवाह भएपछि जोई-पोइको नातो लाइहाल्यो; त्यसपछि आइमाई साथी बनाउने रहर पूरा भएको छैन ।’

मलाई उनको यो भनाइ सटिक लाग्यो । उनले आइमाई साथी बनाउने रहर बाँकी रहेको कुरा भनेर प्रेमलाई प्रकारान्तरले बेग्लै मानेका छन् ।

आमरूपमा भन्नुपर्दा प्रेम जवानीमा गरिन्छ तर मैले जवानी कसरी आयो, थाहा पाइनँ; कसरी गयो, त्यो भने थाहा पाउँदै छु । मान्छेलाई व्यावहारिकताले अल्लारे प्रेमबाट बचाउँदो रहेछ । यसरी बँचेकामा मलाई कहिलेकाहीँ गौरवबोध पनि हुन्छ ।

बरालिन पाएको भए अल्लारे प्रेममा परिन्थ्यो होला र धेरै नयाँ अनुभव गरिन्थ्यो होला । त्यति मात्र होइन, बरालिन पाएको भए अहिले म जुन अवस्था, स्थिति र स्थानमा छु, त्यहाँ नभएर म कतै अन्तै हुन्थेँ होला । प्रेम प्रसंगका कुरा चल्दा कहिलेकाहीँ साथीहरूका बीच म उपहासको पात्र बन्छु । कुनै नारीसँगको प्रेम अनुभव नभएको कुरा भन्दा उनीहरू पटक्कै पत्याउँदैनन् र मलाई उपहासको पात्र बनाउँछन् । म त्यस उपहासलाई पनि हाँसेर उडाइदिन्छु ।

अब साँच्चै तिमीलाई भनूँ ? तिम्रा मनमा मप्रति एउटा प्रश्न उब्जिएको हुनुपर्छ- प्रेम प्रस्ताव राख्नेहरूमध्ये पनि त साँचो प्रेम गर्ने थिए होला नि ! तर मलाई लाग्छ- नारीको शरीर छामेर भन्दा मन छामेर सजिलै नारीलाई चिन्न सकिन्छ । मन छाम्ने प्रयासै नगरेको भने होइन ।

अँ, म तिमीसँग प्रेमकै कुरा गर्दै थिएँ अर्थात् तिम्रो प्रश्नको उत्तर दिन मलाई कमजोर विद्यार्थीले ‘आइरन गेट’ पार गर्नुजतिकै पनि भइरहेछ अहिले । त्यसैले पनि म तिमीलाई विज्ञान र गणित विषयका प्रश्नको जस्तो सोझो उत्तर दिन नसक्ने भएको छु । कृष्ण धरावासीले ‘राधा’ उपन्यासमा नापेको प्रेमको गहिराइ मलाई मीठो लाग्छ- ‘आफूले आफैँलाई बिर्सेर अरूमा आफूलाई पाउनु र आफूमा अरूलाई पाउनु प्रेम हो ।’

अहिले म अनुभव गरिरहेकोछु । मैले ममा तिमीलाई पाएको छु र तिमीमा मलाई । मैले आफूलाई खोज्न तिमीसम्म पुग्नुपर्ने भएको छ । तिम्रो मनको सेतो काजमा लेखिएको प्रेम र मेरो मनको सेतो कागजमा लेखिएको प्रेम पनि आफूलाई बिर्साउन पर्याप्त छैन र ?

सेतो कागजजतिको गहिरो अर्थ अरू रङ्गीन र कोरिएको, लेखिएको कागजले दिन सक्दैन । मैले ममा तिमीलाई र तिमीमा मलाई पाएपछि तिमीसँग मैले प्रेमको गहिरो अनुभूति गरिरहेको छु । ल अब तिमी नै भन, म प्रेमको अनुभूतिबाट कसरी बञ्चित भएँ ?

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख २०, २०७७ ०७:१८