विद्यालय तहमा अनलाइन कक्षा : रहर, बाध्यता, औचित्य र सम्भाव्यता

A+ A A-

आजको युग विज्ञान र प्रविधिको युग हो । प्रविधिहरूमध्ये पनि कम्प्युटर र इन्टरनेटसँग सम्बन्धित प्रविधिले विश्वभर नै दिन दुगुना रात चौगुनाको दरले फड्को मारिरहेको छ ।

नेपालको सन्दर्भमा आजभन्दा २ दशकअघिसम्म नामै नसुनेका र कल्पनासम्म नगरेका मानिसले पनि स्मार्ट फोन र फेसबुक चलाउँछन् । दुर्गम ग्रामीण क्षेत्रहरूमा बस्ने मानिसहरूसमेत स्मार्ट फोनमा एनसेल र एनटीसीका डाटा लिएर समुद्रपारि पुगेका आफन्तहरूसँग हेराहेर गरेर कुराकानी गर्छन् ।

एक अध्ययनका अनुसार नेपालमा ९७ प्रतिशत मानिसहरू फोन चलाउँछन्, ८० प्रतिशत मानिसहरू स्मार्ट फोन चलाउँछन् । झण्डै ७० प्रतिशतले इन्टरनेटको प्रयोग कुनै न कुनै रूपमा गरिरहेका छन् ।

कोरोना भाइरसको आतंकबाट सुरक्षित रहन एकान्तबासमा बस्नुपर्ने बाध्यात्मक परिस्थितिले एकातिर स्वास्थ्य, गाँस, बास, कपास, रोजगारीलगायतको क्षेत्रलाई आक्रान्त पारिरहेको छ भने अर्कातिर लाखौँ विद्यार्थीहरूको शैक्षिक उद्देश्य धराशयी बनेको छ ।

हिजोका दिनमा विद्यालयमा १ दिन अनुपस्थित हुँदा पढाइ बिगारेको भन्दै ठूलो दण्डको भागिदार बन्ने विद्यार्थीहरू आज महिनौँसम्म किताबकापी थन्क्याएर घरमा बसेका छन् । एसईईको पूरै तयारी गरेर बसेका झण्डै ५ लाख विद्यार्थी र ११ र १२ को बोर्ड परीक्षाको नजिकनजिक पुगेका लाखौँ विद्यार्थी परीक्षा कहिले हुने ? हुने कि नहुने ? भन्ने अन्योलका बीचमा दिन गुजारिरहेका छन् ।

त्यस्तै, पूर्वप्राथमिक तहदेखि ९ कक्षासम्मका अन्य लाखौँ विद्यार्थीहरू घरमा बसेर मोबाइलमा झुन्डिएर वा घण्टौँसम्म सुतेर दिन बिताइरहेका छन् । नयाँ शैक्षिक सत्रमा नयाँनयाँ पाठ्यपुस्तक बोकेर विद्यालय पुगी झण्डै २ हप्ता पढिसक्ने बेलामा किताबकापीविना घरमै थन्किएका विद्यार्थीहरू अर्को २ हप्तासम्म पक्कै त्यसपछि पनि अनिश्चित समयसम्म विद्यालय जानु पर्दैन भन्दै थन्किएका छन् ।

केही समयअघि कोरोना, कोभिड १९, क्वारेन्टाइन, लकडाउनजस्ता नयाँ शब्दहरू सुन्दै आएका विद्यार्थी र अभिभावकका कानले केही दिन यता ‘अनलाइन कक्षा’ भन्ने नयाँ शब्द सुन्न थालेका छन् ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयले सूचना निकाले जस्तै निजी विद्यालयले पनि अभिभावकहरूसँग अनलाइन कक्षा सुरू हुन लागेको जानकारी आफ्ना अभिभावक र विद्यार्थीहरूलाई दिन थालेका छन् । कतिपय सानातिना निजी विद्यालयहरूले विद्यार्थीको पढाइ बिग्रिएको पिरमा भन्दा पनि आफ्ना विद्यार्थीहरू यताउता लाग्ने आशङ्काले अनलाइन कक्षा सञ्चालन गर्न आफ्ना शिक्षकहरूलाई प्रशिक्षित गर्न थालेका छन् ।

वैशाखको शुल्क अभिभावकले तिर्लान् कि नतिर्लान् ? आफूले शिक्षकलाई तलब खुवाउन सकिएला कि नसकिएला ? यस्तै आशङ्काका बीचमा पनि निजी विद्यालयले शिक्षकहरूलाई अब आ–आफ्नै घरबाट विद्यार्थीहरूलाई जुम वा अन्य कुनै माध्यमबाट अनलाइन कक्षा सञ्चालन गर्न रूटिन बनाएर निर्देशन दिइरहेका छन् ।

अर्को अचम्मलाग्दोे कुरा के छ भने, हिजो तपाईंको बच्चा इन्टरनेट र टेलिभिजनले बिग्रियो भन्दै लाइन काट्न लगाउने र विद्यार्थीको हातमा मोबाइल देख्दा बन्दुक नै बोकेको अपराधीलाई जत्तिकै दण्ड दिने निजी विद्यालयले आजका दिनमा अभिभावकसँग घरमा इन्टरनेट जडान गर्नुभएको छ कि छैन भनेर प्रश्न गरिरहेका छन् । कतिले त मोबाइल डाटा लिएरै भए पनि बच्चाको पढाइ नछुटाइदिनुहोस् भन्न थालिसकेका छन् ।

नेपालका कतिपय अभिभावकहरू फेसबुक, टिकटक, म्यासेन्जर, भाइबर, इमो चिन्दछन् तर इन्टरनेटको अन्य उपयोगिता जान्दैनन् । विद्यार्थीहरू पनि पपजी, फ्रि फायरजस्ता गेममा घन्टौँ बिताउँछन् तर इन्टरनेट र स्मार्टफोन वा ल्यापटप, आइप्याडबाट प्राप्त गर्न सकिने अनगिन्ती ज्ञान र सीपलाई प्राप्त गर्न तत्पर हुँदैनन् ।

यस परिस्थितिका बीचमा अनलाइन कक्षा सञ्चालन गर्ने योजना सफल हुन सक्ने वा नसक्नेमा प्रश्न उठेको छ । म्यासेन्जरबाट साथीभाइसँग च्याट गरेर, टिकटिक बनाएर, कसैले पठाएका कमेडी भिडियो क्लिपहरू हेरेर प्रविधिको प्रयोग गरिरहेका विद्यार्थीहरू विद्यालय र शिक्षकको निर्देशनअनुसार अनलाइन कक्षामा समावेश भएर सिकाइ सीप हासिल गर्न एकाग्र हुन सक्लान् त ?

यसबीचमा कैयौँ शिक्षकहरूमा समेत अनलाइन कक्षा सञ्चालन गर्न सक्ने इन्टरनेट सेवा वा अन्य सामग्रीबाटै वञ्चित छन् । त्यति मात्रै होइन, कैयौँ शिक्षकलाई यो प्रविधि सञ्चालन गर्न जान्ने नजान्नेमा पनि सन्देह छ ।

जुन शिक्षकले मासिक १०–१५ हजार तलबमानमा पनि निजी विद्यालयमा महिनाभरि जोतिएर काम गर्छन् । उनीहरूले यी प्रविधिहरू घरमा जुटाउन सकेका होलान् भन्न सक्ने अवस्था पनि छैन । अर्कातिर लकडाउनको सङ्केत पाउनासाथ दूरदराज गाउँठाउँमा गएर थन्किएका शिक्षक, विद्यार्थी र सामुदायिक विद्यालयका विद्यार्थीको त कुरै भएन । त्यसमाथि नेपालको इन्टरनेट सेवा नै त्यति चुस्त हुन सकेको छैन, जसबाट निर्वाध रूपमा अनलाइन कक्षाहरू सञ्चालन हुन सकोस् ।

यदि वर्षौंदेखि कक्षाकोठा, किताब, कापी, कलम र परम्परागत शिक्षण विधिबाट वाक्क भएका विद्यार्थीहरू नयाँ पद्धतिबाट अनलाइन कक्षामा समावेश हुन थाले पनि इन्टरनेट सेवा नपाएका विद्यार्थीहरू त यी कक्षाबाट अवश्य वञ्चित हुनेछन् । भोलि सबै विद्यार्थीले परीक्षामा पाउने प्रश्नपत्र त एउटै हो । यहाँ पनि फेरि उही कुरा दोहोरिन्छ । जो विपन्न छ, ऊ सधैँ सबै कुरामा पछि नै पर्छ । झन्झन् पछि नै पर्छ । तर, नहुनुभन्दा केही त हुन्छ भन्ने मानसिकता पनि एकातिर बनिरहेको छ ।

हरेक चुनौतीले नयाँ अवसर सिर्जना गर्छ । इन्टरनेट भएर पनि घन्टौँसम्म सामाजिक सञ्जालमा झुन्डिएर, अरूको तमासा हेरेर वा आफ्नो तमासा देखाएर बस्नुभन्दा यसबाट सिकाइको नयाँ प्रविधितर्फ उन्मुख हुनु सान्दर्भिक नै हुन्छ ।

यसले अहिलेलाई मात्रै नभई पछिसम्म यसरी आइपर्ने प्रकोपका बीचमा प्रविधि मैत्री बनेर घरमै बसेर पनि शिक्षा हासिल गर्ने दिशातर्फ मानिसलाई उत्प्रेरित अवश्य गर्ने देखिन्छ । अतः सम्भव भएसम्म अनलाइन कक्षा सञ्चालन गर्नु नै समयको माग हो ।