अमेरिका र चीनकाे ल्याबबाट काेराेना भाइरस निस्किएकाे 'कथा'

A+ A A-

के कोरोना भाइरस ‘बायोवेपन्स’ हो ? शक्ति राष्ट्रबीच यसमा बहस भइरहेको छ । तर, बहस दोषारोपण र बचाउमै सीमित छ । अहिलेसम्म कुनै ठोस निष्कर्ष निस्किएको छैन ।

खासगरी चीन र अमेरिकाका विशेषज्ञ, लेखक, मिडिया नयाँ कोरोना भाइरसलाई लिएर आरोप–प्रत्यारोप गरिरहेका छन् । यस्तै रस्साकस्सीका माझ संसारभरका सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ता पनि विभाजित भएका छन् । कोही अमेरिकालाई दोष लगाइरहेका छन् भने कतिपयले चीन जिम्मेवार भएको बताइरहेका छन् ।

यहाँ कोरोना भाइरसलाई लिएर अमेरिका र चीनबीच चलिरहेको वाकयुद्ध र यसको तथ्यका बारेमा बीबीसी मनिटरिङ टिमका सायन सार्डरिजादे र ओल्गा रोबिन्सनले तयार गरेको सामाग्रीको शब्दानुवाद गरिएको छ ।

कोरोना भाइरसको आउटब्रेकदेखि नै यसबारे षड्यन्त्रको जिकिर इन्टरनेटमा भइरहेको छ । यस्तै अफवाहका क्रममा एउटा झूठो (फल्स) दाबी यो पनि थियो कि कोरोना भाइरस चीनको ‘गोप्य जैविक हतियार कार्यक्रम’को हिस्सा हो ।

क्यानाडा–चीनका जासूसहरूको समूहले वुहानमा कोरोना भाइरस फैलाएको आधारहीन दाबी पनि गरिएको थियो ।

फेसबुक र ट्विटरमा कोरोना भाइरस ल्याबमा तयार गरिएको दाबी पनि आयो । यहाँसम्म त आइहाल्यो, रुसको सरकारी टेलिभिजन च्यानलको प्राइम टाइमसम्म पुग्यो यस्तो दाबी ।

महामारी फैलिएको महिनौं भइसक्यो । यसका बाबजुद ‘षड्यन्त्र’को यो जिकिर रोकिने छाँटकाँट देखिएको छैन ।

अब त झन् सरकारी अधिकारी, शीर्ष नेता तथा अमेरिका र चीनका मिडियाले नयाँ र अपुष्ट दाबीहरूलाई बढावा दिइरहेका छन् ।

शंका

चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता झाओ लिजियानले पटक–पटक भनेका छन्, ‘कोभिड–१९ को महामारी अमेरिकादेखि सुरू भएको हो ।’ तर, यो दाबी साबित गर्न उनीसँग कुनै प्रमाण भने छैन ।

१२ मार्चमा उनले एक ट्विट गरे, ‘वुहानमा अमेरिकी सेनाले कोरोना भाइरस लिएर आएको हुनसक्छ ।’एक दिनलगत्तै झाओ लिजियानले वेबसाइट ‘ग्लोबल रिसर्च’को एक आर्टिकल ट्विट गरे । आर्टिकलको हेडलाइन थियो, ‘कोरोना भाइरस अमेरिकादेखि सुरू, थप प्रमाण भेटियो ।’ उनले मानिसहरूलाई लेख पढ्न र सेयर गर्न अपिल पनि गरेका थिए । पछि उनले लेख डिलिट गरे ।
चीनको अखबार ‘ग्लोबल टाइम्स’ले पनि लिजियानको तालमा ताल मिलायो । झाओ लिजियानको ‘निजी दाबी’ भने पनि ग्लोबल टाइम्सको जोड थियो, ‘उनले त्यही भने जो चीनका जनताले शंका गरिरहेका छन् ।’

लिजियानको दाबीलाई फैलाउन चिनियाँ दूतावासहरू तथा संसारभर फैलिएका सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताले पनि भूमिका निर्वाह गरे ।

चीन मामिलाका जानकार केरी एलेन भन्छन्, ‘लिजियानको छवि एक खरो स्वाभावका व्यक्तिका रूपमा छ । खासगरी सोसल मिडियामा ‘मेनल्याण्ड चाइना’ (हङकङ र मकाउलाई छाडेर बाँकी चीन) मा उनको फरक छवि छ ।

‘कोरोनालाई लिएर चीनमाथि गम्भीर अनुसन्धान जारी’

थिंकट्याङ्क ‘सेन्टर फर रिसर्च अन ग्लोबलाइजेसन’को स्थापना क्यानाडामा सन् २००१ मा भएको थियो । ‘ग्लोबल रिसर्च’ यही थिंकट्याङ्कको वेबसाइट हो ।

फ्याक्ट चेक गर्ने अमेरिकी वेबसाइट ‘पोलिटीफ्याक्ट’का अनुसार ‘ग्लोबल रिसर्च’सँग सेप्टेम्बर इलेभेन, भ्याक्सीन, ग्लोबल वार्मिङजस्ता मुद्दामा षड्यन्त्रको अथाह कहानीहरू छन् जुन सुन्नमा आकर्षक लाग्छन् ।

लिजियानले जुन लेख ट्विट गरेका थिए, उक्त लेख लेरी रोमानफको थियो । लेरी ‘ग्लोबल रिसर्च’का लागि नियमित रूपमा लेख्नेहरूमध्ये एक हुन् ।

लेरी रोमानफले आफ्नो एक पुरानो लेखको निष्कर्षलाई नै उक्त लेखमा दोहोर्‍याएका थिए, ‘यो भाइरसको उत्पत्ति चीनमा भएको होइन ।’

चीनमा भएको नयाँ रिसर्च र उनले जुन ‘साइन्स’ पत्रिकाको उल्लेख गरिरहेका छन्, दुवैले यसो भनेका छैनन कि चीन नै त्यो ठाउँ हो जहाँदेखि यो संक्रमण सुरू भयो । बरु उनीहरू भनिरहेका छन् कि वास्तवमा, वुहानको मवेशी मार्केटलाई नयाँ कोरोना भाइरस उत्पत्तिको ठाउँ भन्न सकिँदैन ।

जापान र ताइवानका वैज्ञानिकहरूले नयाँ कोरोना भाइरसको उत्पत्ति अमेरिकामा भएको हुन सक्ने कुरा पत्ता लगाएको दाबी पनि रोमानफले गरेका थिए ।

जापान र ताइवानका केही च्यानलमा आएको रिपोर्टको आधारमा रोमानफले आफ्नो लेखमा यो निष्कर्ष निकालेका हुनुपर्छ ।

वास्तवमा फेब्रुअरीमा एक जापानी टेलिभिजन च्यानलमा यस्तै एक रिपोर्ट आएको थियो । ताइवानको एक च्यानलमा पनि फर्माकोलोजीका एक प्रोफेसरले यस्तै दाबी गरेका थिए ।

ताइवानका ती प्रोफेसर एक राजनेता हुन् र उनी चीन समर्थक मानिन्छन् । जबकि, लेरी रोमानफको नजरमा उनी एक सिनियर वायरोलोजिस्ट (विषाणु विशेषज्ञ) हुन् ।

लेरी रोमानाफले मेरील्याण्डको फोर्ट डेट्रिकस्थित अमेरिकी सेनाको ‘जर्म ल्याबोरेटरी’मा कोरोना भाइरस तयार गरिएको दाबी पनि गरेका थिए ।

उनले आफ्नो दाबीलाई सशक्त बनाउन अगाडि लेखेका छन्, ‘यसमा अचम्मित हुनुपर्ने कुरा छैन किनकि, रोगाणुहरूको लिकेज रोक्नका लागि कुनै सुरक्षा मापदण्डको कमीका कारण गत वर्ष उक्त ल्याबलाई पूर्ण रूपमा बन्द गरिएको थियो ।

जब लेरी रोमानफ यी सब कुरा लेखिरहेका थिए, त्यही समय न्यूयोर्क टाइम्समा ‘जर्म ल्याबोरेटरी’ बन्द गरिएको होइन, रिसर्चमा रोक मात्र लगाइएको हो’ भन्ने खबर छापिएको थियो ।

ल्याबोरेटरीका प्रवक्ताले प्रयोगशलाको बाहिर कुनै पनि सामाग्रीको कुनै खतरनाक लिकेज नभएको बताए ।

लेरी रोमानाक आफूलाई एक रिटायर्ड म्यानेजमेन्ट कन्सल्टेन्ट र बिजनेसम्यान बताउँछन् । सांघाइ फुडान युनिभर्सिटीमा आफू भिजिटिङ प्रोफोसर भएको र एग्जिक्युटिभ एमबीएको शीर्ष कक्षाहरूका लागि अन्तर्राष्ट्रिय मामिलामा केस स्टडीज पनि प्रस्तुत गरेको उनले बताउँदै आएका छन् ।

तर, वाल स्ट्रीट जनरलका अनुसार फुडान युनिभर्सिटीको एमबीए प्रोग्रामसँग जोडिएका अधिकारीहरूलाई रोमानफको बारेमा कुनै जानकारी थिएन ।

चीनका विशेष

ग्लोबल रिसर्चका लागि नियमित लेख्ने रोमानफका अधिकांश लेखमा अमेरिकाको आलोचना र चीनको समर्थन झल्किन्छ ।

यहाँसम्म कि उनले आफ्नो एक लेखमा सन् १९८९ मा भएको विद्यार्थीहरूको प्रदर्शनलाई अमेरिकाको छायामा क्रान्तिको कोसिस’ ठहर्‍याएका थिए ।

उनको दाबीमा प्रश्न उठिरहेका हुन्छन् । एक पोडकास्ट स्टेसनमा यही महिना उनले भने, ‘सुरुवातमा कोभिड–१९को बिमारले चिनियाँ नागरिकलाई मात्र निशाना बनाइरहेको थियो । दोस्रो मूल र नस्लका मानिसलाई यसको प्रभाव परिरहेको थिएन ।’

चीनको सरकारसँग जोडिएका मानिस र मिडियामा कोरोना भाइरस फैलाउन अमेरिकाको हात रहेको खबर फैलिन थालेपछि वासिंटनले पनि यसको प्रतिक्रिया दिन थाल्यो ।

राष्ट्रपति ट्रम्पले कोरोना भाइरसलाई चाइनीज भाइरस करार गरिदिए भने विदेशमन्त्री माइक पोम्पियोले चीनसँग भ्रामक सूचना रोक्न माग गरे ।

राष्ट्रपति ट्रम्पले केही साताअघि विश्व स्वास्थ्य संगठनलाई दिँदै आएको अमेरिकी फण्ड रोक्ने घोषणा गरिदिए । डब्लूएचओ चीनतिर ढल्किएको ट्रम्पको आरोप छ ।

महानिर्देशक टेड्रोसले गरे संगठनकाे बचाउ

यसको जवाफमा विश्व स्वास्थ्य संगठनका महानिर्देशक टेड्राेस एडहानोम गीब्रीयेससले भने, ‘संयुक्त राष्ट्रको एजेन्सीको फण्ड कटौतीका लागि यो उपयुक्त समय होइन ।’

दुर्घनावश निस्कियाे

अमेरिकी नेता तथा राजनीतिक विश्लेषकहरूको एउटा तप्काले कोरोना भाइरसको उत्पत्तिलाई लिएर अपुष्ट दाबी गर्न छाडेका छैनन् ।

फक्स न्युजको प्राइम टाइम होस्ट गर्ने टकर कार्लसनले एक स्टडीको जिकिर गरे जसमा वुहानको कुनै प्रयोगशालादेखि कोरोना भाइरस दुर्घटनावस फैलिएको हुन सक्ने सम्भावना औंल्याइएको छ ।

रिपब्लिकन पार्टीका सिनेटर टम कोटन र टेड क्रुजले पनि यस्तो सम्भावना जाहेर गरे । फेब्रुअरीमा ग्वांगजूस्थ्ति साउथ चाइना युनिभर्सिटी अफ टेक्नोलोटीका दुई सोधकर्ता बोटाओ शियाओ र ली शियाओले एक रिसर्च पेपरको सुरुवाती ड्राफ्ट जारी गरे, जसको औपचारिक मूल्याङ्कन हुन बाँकी थियो ।

वुहानको कुनै ल्याबबाट यो भाइरस निस्किएको हुनसक्ने रिसर्चको निष्कर्ष थियो ।

पछि बोटाओ शियाओले ‘वाल स्ट्रीट जर्नल’लाई भने कि उनले आफ्नो अध्ययन फिर्ता लिएका थिए ।

वाल स्ट्रीट जर्नलले शियाओको हवालामा लेख्यो, ‘कोरोना भाइरस उत्पत्तिको सम्भावनालाई लिएर हाम्रो अनुमान अखबार र मिडियामा छापिएका रिपोर्टको आधारमा थियो । यसको पक्षमा हामीसँग कुनै ठोस प्रमाण थिएन ।

वासिङ्टन पोस्टले अप्रिलमा एक रिपोर्ट प्रकाशित गर्‍यो जसमा अमेरिकी दूतावासका दुई साइन्ट डिप्लोम्याट्स धेरै पटक वुहान इन्स्टिच्युट अफ वायरोलोजी गएको उल्लेख थियो ।

रिपोर्टका अनुसार साइन्ट डिप्लोम्याट्सले अमेरिकालाई चेतावनी दिएका थिए, ‘ल्याबमा पर्याप्त सुरक्षा प्रवन्ध छैन र यहाँ चमेरालाई लिएर कोरोना भाइरसबारे खतरनाक रिसर्च भइरहेको छ ।

इबोला महामारीको समय अमेरिकाको रेस्पोन्स टिमको नेतृत्व गरेका जेरेमी कोनिङडिक ल्याबबाट दुर्घटनावस भएको लिकबारे भन्छन्, ‘ल्याबमा भाइरस तयार भएको कुरा विज्ञानले अस्वीकार गर्न सक्दैन तर विज्ञानले यसलाई असम्भव पनि मान्छ ।’

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख १६, २०७७ ०९:४४