परशुरामको जन्मोत्सव आज, लकडाउनले मेला प्रभावित

A+ A A-

भगवान परशुरामको जन्मोत्सवको अवसरमा धनुषामा आज विशेष पूजा गरिँदै छ । परशुराम जयन्तीको अवसरमा यहाँको परशुराम तलाउमा प्रत्येक वर्ष मेला लाग्ने गर्छन् । परशुराम तलाउमा विशेष आरती हुने गर्छन् । तर, यो वर्ष लकडाउनका कारण मेला प्रभावित भएको छ ।

यद्यपि, घरघरमा विशेष पूजा जारी छ । सांसद रामआशिष यादवले कारोनाको जोखिमलाई मध्यनजर गर्दे यो वर्ष घरघरमै परशुरामको पूजा गरिरहेका बताए । उनले अहिलेको संकटको अवस्थामा घरभित्रै पूजा गर्न सबैलाई आग्रह गरेका छन् ।

हिन्दु धर्मका अनुसार परशुरामलाई भगवान विष्णुका १० मुख्य अवतारहरूमा छैठौँ अवतार मानिएको छ । परशुरामको मुख्य हतियार परशु (बन्चरो) भएकोले उनको नाउँ परशुराम भएको मानिन्छ ।

परशुरामका पिताको नाम ऋषि जमदग्नि र माताको नाम रेणुका थियो । परशुराम एक ऋषिपुत्र भए पनि उनमा क्षत्रीय गुणहरू थिए । परशुरामले २१ पटक पृथ्वीका क्षत्रियहरूको संहार गरेको धार्मिक ग्रन्थहरुमा उल्लेख रहेको छ ।

भगवान परशुरामको मिथिलासंग नजिकको सम्बन्ध रहेको विभिन्न ग्रन्थहरुमा उल्लेख रहेको छ । मिथिलाका राजा जनकसंग उनको अत्यन्त नजिकको सम्बन्ध रहेको थियो । सीता स्वयम्बरको बेला पनि भगवान परशुराम जनकपुरधाम आएको रामायणमा उल्लेख रहेको छ ।

त्रेता युगमा भगवान रामसँगको मिलनपछि परशुरामको तेज रामले आफूमाथि लगेर परशुरामलाई एक सामान्य ऋषिको रुपमा राखिदिएको ग्रन्थमा उल्लेख रहेको संस्कृतविद् चन्द्रमोहन झा पड़वाले बताए ।

रामावतारमा रामचन्द्रद्वारा शिवको धनुष भाँचेकोमा परशुराम क्रुद्ध भएर आएका थिए । उनले परीक्षाको लागि उनको धनुष रामचन्द्रलाई दिए । जब रामले धनुषामा ताँदो चढाइ दिए तब परशुरामले रामचन्द्र विष्णुको अवतार हुन् भन्ने थाह पाए । यसैले उनको वन्दना गरेर तपस्या गर्न गए ।

‘कहि जय जय रघुकुल केतू ।
भुगुपति गए बनहि तप हेतु ।।’

धनुषाको परशुराम तलाउमा भगवान परशुरामको भव्य मूर्ति बनाइँदै छ । यो स्थल पर्यटक आकर्षण गर्ने प्रमुख केन्द्र बन्ने सांसद रामचन्द्र मण्डलले बताए ।

परशुरामको चर्चा

परशुराम राजा प्रसेनजितकी पुत्री रेणुका र भृगुवंशीय जमदग्निका पुत्र थिए । विष्णुका अवतार र शिवका परम भक्तका रुपमा पनि परशुराम रहेको धार्मिक ग्रन्थहरुमा उल्लेख रहेको छ । यिनलाई शिवबाट विशेष परशु (बन्चरो) प्राप्त भएको थियो । यिनको नाम त राम हो तर भगवान शंकरद्वारा प्रदत्त अमोघ परशुलाई सदैव धारण गरिरहने कारणले यिनलाई परशुराम भनिन्छ ।

विष्णुका दस अवतारहरू मध्ये छैठो अवतार, जो वामन एवं रामको मध्येमा गनिन्छन । जमदग्निको पुत्र भएको कारण यिनला ‘जामदग्न्य’ पनि भनिन्छ । यिनको जन्म वैशाख शुक्ल तृतीयाका दिन भएको थियो । यस दिन व्रत गर्ने र उत्सव मनाउने प्रथा रहेको धार्मिक जानकार दिगम्बर झा दिनमणिले वताए ।

उनले क्षत्रिहरूको २१ पटक विनाश गरेका थिए । क्षत्रीहरूको अहंकारपूर्ण दमनबाट विश्वलाई मुक्ति दिलाउनको लागि उनको जन्म भएको जानकारहरु बताउँछन । परशुरामले शस्त्र विद्या द्रोणाचार्यलाई सिकाएका थिए । परशुरामले शुक्राचार्य, बृहस्पति, ब्रह्माजी र शिवजीसँग प्राचीन कालको धनुविद्या सिकेको धार्मिक जानकारहरु वताउँछन् ।

परशुराम भगवान शिवजीलाई आफ्ना परम गुरु मान्थे । एक कथा अनुसार भृगुले आफ्नो पुत्रको विवाहका विषयमा थाह पाएर धेरै प्रसन्न भए तथा आफ्नी पुत्रवधूसँग वर माग्नको लागी भने । उनीसँग सत्यवतीले आफ्नो तथा आफ्नी माताको लागि पुत्र जन्मको कामना गरिन् । भृगुले उनी दुवैलाई चरु भक्षणार्थ दिएर भने कि ऋतुकालका उपरान्त स्नान गरेर सत्यवतीले गूलरको रुखमा र उनकी माताले पीपलको रुखमा आलिंगन गरे भने दुबै जनालाई पुत्र प्राप्त हुने छन् ।

कथामा अगाडि भनिएको छ– आमाछोरीले चरु खाँदा फेर बदल भयो । दिव्य दृष्टिबाट देखर भृगु पुनः त्यहाँ आए तथा उनले सत्यवतीसँग भने कि तिम्री माताको पुत्र क्षत्रिय भएर पनि ब्राह्मणोचित व्यवहार गरला तथा तिम्रो छोरो ब्राह्मणोचित भएर पनि क्षत्रियोचित आचारविचार वाला होला । धेरै अनुनयविनय गर्दा भृगुले माने कि सत्यवतीको छोरो ब्राह्मणोचित रहला किंतु नाती क्षत्रियहरूको जस्तो कार्य गर्ने वाला होला ।

सत्यवतीका पुत्र जमदग्नि मुनि भए । उनले राजा प्रसेनजितकी पुत्री रेणुकासंग विवाह गरे । रेणुकाका पाँच पुत्र भए–

रुमण्वान, सुषेण, वसु, विश्वावसु तथा पाँचौं पुत्रको नाम परशुराम थियो । उनै क्षत्रियोचित आचारविचार वाला पुत्र थिए ।

परशुरामलाई एक सच्चा पितृ बचन पालन गर्ने मान्छेको रुपमा पनि लिइएको छ । किन भने उनले पिता जमदग्निको आज्ञाअनुसार आफ्नी आमा रेणुकाको हत्या गरेको विभिन्न ठाउँमा उल्लेख रहेको छ । एक दिन गन्धर्वहरूको जल विहार देखेर रेणुका मोहित भइन् भन्ने कारणले ऋषि जमदग्निले परशुरामलाई उनकी माता रेणुको हत्या गरिदिने आज्ञा दिएका थिए ।

परशुरामले पनि निस्संकोच पितृ आज्ञा पालन गर्न रेणुकाको गर्दन काटेका थिए । पछि गएर जमदग्निले खुसी हुँदै आफ्नो आज्ञाको पालना गरेकोमा परशुरामलाई मागे अनुसारको बरदान दिने वाचा गरे । तब परशुरामले आफ्नी मरेकी आमाको पुनर्जीवन मागे । यो देखेर जमदग्निले आफ्नो योग शक्तिले रेणुकालाई जीवित गराए । मातृबधको प्रायश्चित्तका लागि परशुरामले विभिन्न तीर्थहरूको भ्रमण गरेका थिए । परशुराम माता पिताका सच्चा भक्त थिए ।

क्षेत्रीयहरुको नाशको प्रसंग

मातृ बधको पापबाट मुक्त हुनको लागि परशुराम तिर्थाटनमा गएका बेला एक दिन जमदग्नीको आश्रममा सिकार खेल्दै हैहय क्षेत्री वंशका कार्तविर्य अर्जुन नाम गरेका राजा आफ्नो सेनासहित आए । ऋषि जमदग्नीले पनि उनिहरूको राम्रो स्वागत गरे । राजा कार्तविर्यका सेनाको स्वागतको लागि चाहिने सबै सामान आश्रममा पालिएकी एक गाईबाट प्राप्त भएको थियो । यो देखेर राजा कार्तविर्य मनमा ऋषिबाट ती गाई प्राप्त गर्ने विचार आयो ।

राजाले ऋषिसँग पहिले त गाई मागे तर, जमदग्नीले आफ्नो जीवन यापन चलाएकी यी गाई न दिने आग्रह गरे । यो सुनेर राजा कार्तविर्यले आफ्नो सेनालाई गाई लुटेर लिने आदेश दिए । राजाको आज्ञाअनुसार सेनाले ऋषि जमदग्नीलाई बन्धक बनाएर गाई लुटेर गए । त्यो बेला परशुराम आश्रममा थिएनन् । जब परशुराम आश्रममा आए तब सबै कुराहरू थाहा पाएर राजा कातविर्यको राज्यमा गए । राजा कार्तविर्यका हजार वटा हातहरू थिए । परशुरामले राजा कार्तविर्यसँग युद्ध गरे ।

परशुरामले राजा कार्तविर्यका एक हजार वटा हातलाई काटेर २ वटा हातहरू मात्र राखे । अब तँलाई मानव बनाएँ । आजदेखि दानवता छोडेर मानवतामा परिणत हुनु भनेर आफ्नो गाई लिएर परशुराम आश्रममा फर्किए । त्यसपछि परशुराम मातृबधको पापबाट मुक्ती पाउनको लागि तिर्थयात्रामा गएको मौका पारी राजा कातवियका छोराहरूले ऋषि जमदग्नीलाई मारेर गाई लिएर गए ।

परशुराम आश्रममा फर्किएपछि रेणुकाले सबै कुरा भनेर बिलाप गर्न थालिन् । रेणुका छाती पिटेर रुन लागिन् । यो देखेर परशुरामलाई साह्रै रिस उठ्यो । जति पटक रेणुकाले छाती पिटेकी छन् । त्यति पटक क्षेत्रीहरूको विनाश गर्ने परशुरामले आफ्नी मातालाई वचन दिए । यसरी रुँदा रेणुकाले २१ पटक छाती पिटेकी थिइन् । त्यसैले परशुरामले पनि २१ पटक पृथ्वीमा घुमे सबै क्षेत्रीयहरूको नाश गरे । सबै क्षेत्रीय स्त्रीहरूलाई ब्राह्मणद्वारा सन्तानोत्पत्न गराए । यस्तै परशुरामले पृथ्वीमा बढेका पापीहरूलाई नष्ट गरेर नयाँ धर्मको स्थापना गरे ।

परशुराम र यज्ञ

भगवान परशुराम जहिले पनि महेन्द्र पर्वतमै विश्राम गर्थे । धार्मिक ग्रन्थहरुमा यसको पनि एक प्रसंग रहेको छ ।

परशुरामले आफ्नो जीवनकालमा अनेक यज्ञ गरेका थिए । यज्ञ गर्नको लागि उनले ३२ हात अग्लो सुनको वेदी बनाएका थिए ।

महर्षि कश्यपले दक्षिणामा पृथ्वीसहित त्यो वेदी लिए तथा फेरी परशुरामसँग पृथ्वी छोडेर जानको लागि अनुरोध गरे । त्यसकारण परशुरामले समुद्रलाई पछाडि हटाएर गिरिश्रेष्ठ महेद्र गिरिमा निवास गरेकोे धार्मिक ग्रन्थहरुमा उल्लेख रहेको छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, वैशाख १४, २०७७ १२:१३