विनाशकारी भूकम्प : सयौँलाई संरक्षण दिने जानकी मन्दिर

A+ A A-

महाभूकम्प आएका बेला जनकपुरधामको प्रसिद्ध धार्मिक स्थल जानकी मन्दिरमा भगवानको सयनको समय थियो । सयनको पूजाका लागि उत्तराधिकारी महन्थ रामरोशन दास वैष्णव मन्दिरभित्र भोग लगाइरहेका थिए । त्यतिकैमा भूकम्प आयो । उनले भूकम्पको अनुभव गर्नासाथ मन्दिरको ढोका लगाइहाले ।

ढोकाहरू हल्लिइरहेका थिए तर सिंहासनमा बसेका कुनै मूर्ति हल्लिका थिएनन् । सिंहासनमा राम, सीता, भरत, माण्डवी, लक्ष्मण, उर्मिला, शत्रुधन, श्रुतिक्रृति र हनुमानका मूर्ति छन् । उत्तराधिकारी महन्थ दासले भने, ‘मलाई आश्चर्य लाग्यो र मूर्तितिर हेर्न थालेँ । भूकम्प मन्दिरबाहिरै रहेछ लाग्यो, भित्र कुनै अनुभवै भइरहेको थिएन ।’

मन्दिरको प्राङ्गणमा प्रवचन चलिरहेको थियो । हजारौँ व्यक्ति त्यहाँ थिए । बाहिर रहेका व्यक्तिहरू डरले सबै मन्दिरमै आए । मन्दिरमा ठूलो भवन छ । भवन भएको ठाउँमा भूकम्प आउँदा कोही आउँदैन तर यहाँ उल्टो भएको थियो । सबै मन्दिरभित्रै जम्मा भए ।

‘एकछिनका लागि अर्कै माहोल बनेको थियो । मन्दिरमा भक्तजनहरूले भजन सुरु गरिदिए’, महन्थ वैष्णवले भने, ‘भजनमै म पनि सरिक भएँ । बाहिर माहोल के थियो, थाहा छैन तर मन्दिर पूरै भक्ति माहोलमा परिणत भइहाल्यो ।’

राम युवा कमिटीका पूर्वअध्यक्ष सोहन ठाकुर महाभूकम्पबाट निकै डराएका थिए । उनी रुँदै मन्दिर पुगे । उत्तराधिकारी महन्थसँग गला मिलाएर रुन थाले । तर, केही समयमै उनी पनि भजन गाउन थाले । ‘भगवानमा लीन हुनुभयो भने सबै डर हराउँछ’, सोहनले भने ।

‘सीता-राम, सीता-राम, सीता-राम, जय सीता-राम’को आलाप जप्न मन्दिरको गर्भगृहकै छेउमा साधुसन्त व्यस्त थिए । ५८ वर्षदेखि जानकी मन्दिरमा आजन्म अखण्ड श्री सीता-राम महायज्ञ भइरहेको छ । त्यसलाई पनि महाभूकम्पले कुनै असर पारेन ।

विश्व शान्तिका लागि हुँदै आइरहेको यस सङ्कीर्तनमा अखण्ड सीता-राम २४ घण्टा जाप भइरहेको हुन्छ । सबै अझै उत्साहका साथ त्यसमा लागिरहे । लोकबाजा ढोलक, झाइल, करताल, हारमुनियमको धुनले जानकी मन्दिर गुञ्जिरहेको हुन्छ ।

विशिष्ट व्यक्तिहरू पनि केहीबेर भजनमा सहभागी भएर नै जाने गर्छन् । भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी जनकपुरधाम आउँदा उनी आफँै कराल बाजा बजाएर भजनमा सरिक भएका थिए ।

जानकी मन्दिरका उत्तराधिकारी महन्थ वैष्णवका अनुसार सीता-राम सङ्कीर्तन महायज्ञमा २२ जनाको टोली छ ।

१ वैशाख २०१८ बाट सुरु भएको २४ घण्टे सीता-राम सङ्कीर्तन महायज्ञ जानकी मन्दिरको एउटा आकर्षण बनेको छ । मन्दिरका तत्कालीन महन्थ रामशरण दासको अगुवाइमा अखण्ड महायज्ञ सुरु भएको थियो । कीर्तन गर्ने साधुसन्तको भोजन गाउँगाउँबाट मुठी चामल, दाल सङ्कलन गरेर व्यवस्थापन गरिन्थ्यो । अहिले सो भजनको खर्च मन्दिरले नै गरिरहेको छ ।

सङ्कीर्तनमा सहभागी पुजारी मानेश्वर चौधरीले सीता-राम गर्दा भगवानसँग नजिक भएको महसुस भइरहने र यस्तोमा भूकम्पको डर नहुने बताए ।

सयौँ व्यक्ति मन्दिर प्राङ्गणमा सुते

भूकम्प आएपछि जनकपुरधामका सयौँ व्यक्तिले परिवारसहित घर छाडेका थिए । अधिकांश जानकी मन्दिरको प्राङ्गण र त्यसको वरिपरि सुतेका थिए । रातभर मन्दिरमा मेलाको महोल थियो ।

‘सबै खाना खाएर मन्दिरमै आइहाल्थे’। नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ प्रदेश २ का अध्यक्ष शिवशंकर साह हीराले भने, ‘जानकीको दरबारमा आएपछि डर नै हराउँछ ।’

सुनचाँदी व्यवसायी ललित साहले आफू लगातार १ महिना जानकी मन्दिरको प्राङ्गणमा सुतेको बताए । मन्दिरमा आउँदा सबै डर हराउने उनको भनाइ छ । जानकी मन्दिरका उत्तराधिकारी महन्थ दासले जहिले जनकपुरधाममा सङ्कट आउँछ, सबै जना जानकी मन्दिरमै आउने गरेको बताए ।

कोही भजन-कीर्तन, कोही यज्ञ गर्न थाल्ने बताउँदै भूकम्पको प्रभावलाई कम पार्न आफूले त्यो बेला पृथ्वी यज्ञ गरेको स्थानीय अफसेट प्रेस व्यवसायी शंकर साहले बताए । संस्कृतिविद् चन्द्रमोहन झा पडवा भन्छन्, ‘सीता-राम मन्त्रको तरङ्गले हामीभित्र मजबुत कवचको निर्माण गर्छ, जसले हामी सबैलाई चारैतर्फबाट नकारात्मकताबाट सुरक्षित बनाउँछ ।’

सीता ऋणात्मक एवं स्त्रीत्वकी प्रतीक हुन् भने राम ईश्वरत्व वा धनात्मक र पुरुषत्वका प्रतीक । त्यसैले यो जाप गर्दा स्त्रीत्व र पुरुषत्व तत्त्व सन्तुलित हुँदै जाने उनको भनाइ छ ।

आस्थाको केन्द्र जानकी मन्दिर

जनकपुरधामको प्रमुख धार्मिक स्थल जानकी मन्दिर पर्यटकहरूका लागि आकर्षणको केन्द्र बनेको छ । सामान्य नागरिक मात्र नभई विशिष्ट व्यक्तिहरू पनि जनकपुरधाम आउँदा जानकी मन्दिर पुग्न छुटाउँदैनन् ।

जानकी मन्दिरमा राम र सीताको मूर्ति रहेका छन् । जानकी मन्दिरमा निष्ठापूर्वक पूजा गर्दा मनोवाञ्छित फल प्राप्त हुने जनविश्वास रहेको छ ।

भारतको जयपुरको लोहागढका साधु सुरकिशोर दासले जनकपुरधाम पत्ता लगाएका थिए । भनिन्छ, उनलाई जानकीले नै स्वप्नमा यही आफ्नो जन्मभूमि रहेको बताएकी थिइन् । सुरुमा उनले नै सानो कुटी बनाएर पूजा प्रारम्भ गरेका थिए । त्यही बेलादेखि जनकपुरमा पूजा गर्न बाहिरबाट साधु सन्तहरू आउन थालेका बताइन्छ ।

जानकी मन्दिरको वर्तमान स्वरूप टिकमगढकी महारानीले बनाएकी थिइन् । भाकल गर्दा पुत्र प्राप्त भए पनि वृषभानु कुमारीले ९ लाख रुपैयाँको लागतमा मन्दिर बनाएको जानकी मन्दिरका महन्थ रामतपेश्वर दास वैष्णव बताउँछन् ।

जानकी मन्दिरको शिलान्यास सन् १८९४ मा गरिएको थियो भने सन् १९११ मा मन्दिरको निर्माण कार्य पूरा भएको थियो । मन्दिर मिथिलाञ्चलवासीका लागि सांस्कृतिक धरोहर पनि हो । मन्दिरको वार्षिक क्यालेन्डरअनुसार जन्मदेखि मृत्युसम्म प्रायः सम्पूर्ण क्रियाकलाप मिथिला विधिअनुरूप नै हुने गर्छ ।

राम जन्मको अवसरमा प्रत्येक चैतमा रामनवमी, वैशाखमा जानकी नवमी, मंसिरमा राम-जानकी विवाह महोत्सव, असोज पूर्णिमामा कोजाग्रत, साउन-भदौमा झुला, फागुनमा परिक्रमालगायत मनाइनु यसकै उदाहरण हो ।

जानकी मन्दिर ४ हजार ८ सय ६० वर्ग फिट क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । जानकी मन्दिरलाई नेपालको सबैभन्दा ठूलो मन्दिर भनिन्छ ।

भगवान राम-जानकीकै कारण राम भगवान बनेकाले पनि जानकी र जनकपुरको महत्त्व संसारभर अत्यधिक रहेको विधायक सुरिता साह बताउँछिन् । उनले भनिन्, ‘जनकपुर आउनुभन्दा पहिला उनी एउटा राजकुमार मात्र थिए ।’

विधायक एवं सेभ हिस्टोरिकल जनकपुरका संस्थापक अध्यक्ष रामआशिष यादवले पशुपतिनाथपछि नेपालमा पर्यटकका लागि जानकी मन्दिर, गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी र सगरमाथा महत्त्वपूर्ण रहेका बताए ।

जानकी मन्दिरमा ३ पटक आरती हुन्छ । आरतीको बेला भीड लागेको हुन्छ । जानकी मन्दिरमा २४ घण्टे रामनाम सङ्कीर्तन हुनुका साथै राम-जानकीसँग जोडिएको सङ्ग्रहालय पनि रहेको छ । मन्दिरमा आउँदा कोही प्रसादी चढाउने, कोही मुण्डन गराउने, कोहीले अन्य कार्य गर्ने गरेको जानकी मन्दिरका महन्थ रामतपेश्वर दासले बताए ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, वैशाख १२, २०७७ १४:११