इतिहासमा सुनौलो अक्षरले नाम लेखाउने कि कलंकको टीका लगाउने

A+ A A-

सत्तारूढ दल नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)मा ८ वैशाखबाट नयाँ अन्तरकलह सुरु भएको छ । नेकपा बनेको आउँदो २ जेठमा ३ वर्ष पूरा हुने छ । यी २४ महिनामा नेकपाभित्र २४औँ पटक झगडा भएका थिए । तर, पार्टी भने टिकिरहेको छ ।

८ वैशाख सोमबार नेकपाका अध्यक्षसमेत रहेका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले दल बदलसम्बन्धी अध्यादेश ल्याए । जुन ८ गते नै राष्ट्रपतिद्वारा लागू भइसकेको छ ।

तर, यो अध्यादेश जारी भए पनि नेकपामा भने नयाँ शक्ति संघर्ष बाहिर आएको छ । २ वर्षमा एकले अर्कोलाई कमजोर बनाउने र एकले अरूको साथ लिने अभ्यास आन्तरिकरूपमा नेकपामा धेरै भएको थियो ।

अध्यादेश ल्याएर ओलीले धेरै सन्देश दिन खोजेको देखिन्छ । भैँसेपाटी गठनबन्धन तोड्ने अन्तिम प्रयास हो । उनलाई सबैभन्दा समस्या भनेको भैँसेपाटी गठबन्धन हो । उनका हरेक निर्णय र कदमको अगाडि अजंगको भएर उभिदिन्छ भैँसेपाटी गठबन्धन ।

सत्तारूढ दल नेकपामा पुषमा भैँसेपाटी गठबन्धन भएको छ । उक्त गठबन्धन बनेपछि एकलौटीरूपमा काम गर्दै गरेका ओली प्रचण्डको दूरी बढेको छ । यो गठबन्धनबाट समूहगत हिसाबमा प्रचण्ड शक्तिशाली भएका छन् । यो गठबन्धन भत्काउन ओलीले धेरै प्रयास गरे, तर सकेनन् । उक्त गठबन्धनले तत्कालीन माओवादीका अग्नि सापकोटालाई सभामुख बनायो ।

अब वामदेव गौतमलाई राष्ट्रिय सभामा लान लागिएको छ । तर, यसबीचमा ओलीले झलनाथ खनाल र मावधकुमार नेपाललाई आफूतर्फ तान्न धेरै प्रयास गरे तर सकेन । हिजोबाट केही गरी त्यो गठबन्धन भत्किन्छ कि भन्ने आशा गरेका छन्, ओलीले । हिजो मात्र ओलीले वामदेव गौतमलाई बोलाएर फकाउने प्रयास गरेको नेकपामा चर्चा चलेको छ । उनलाई राष्ट्रिय सभा होइन प्रतिनिधि सभामा नै ल्याउने बचन दिएको नेकपामा चर्चा हुन थालेको छ ।

पहिलो पटक डोल्पादेखि काठमाडौंसम्म उपचुनावमार्फत सांसद हुन लागेका गौतमलाई ओलीले नै रोकेका थिए । एक महिना पहिला पार्टी सचिवालयले गौतमलाई राष्ट्रिय सभामा लैजाने निर्णय गरे पनि ओलीले नै आफू नमान्ने बताएपछि उक्त निर्णय चौबाटोमा नै अलपत्र परेको छ ।

एमसीसी पास गर्ने अन्तिम तयारी

नेकपामा पछिल्लो समयमा सबैभन्दा विवादित विषय हो, अमेरिकी सहयोग मिलिनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (एमसीसी) । एमसीसीले गर्दा नेकपामा विवाद भएको लामो समय भएको छ । जस्ताको त्यस्तै पास गर्नु पर्छ भन्ने तयारीमा रहेका अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री केपी ओलीको चाहनामा अन्य सदस्यले रोक लगाइदिए ।

त्यसपछि नेकपाको केन्द्रीय कमिटीको बैठकबाट झन यो कुरा पूरा भएन । बैठकबाट ३ सदस्य अध्ययन कार्यदल बनाएको छ । उक्त कार्यदल पनि ओलीको पक्षमा भन्दा पनि विपक्षमा आउने देखेपछि उनी डराएका छन् ।

उनले एमसीसी संसदमा पेस हुनबाट रोकेर तत्कालीन सभामुख कृष्ण बहादुर महराले गल्ती गरेको कुरा त्यही बेला भनिसकेका छन् । अहिले पनि उनको अनुकूलको सभामुख छैन । उनी चौतर्फी दबाबमा छन् ।

उनले एमसीसी पास गरेर अमेरिकालाई रिजाउन चाहेको नेकपाका नेताहरूले नै भन्ने गरेका छन् । नेकपामा एक समूह अलिकति परिमार्जन गरेर भए पनि पास गर्नुपर्ने पक्षमा छ । ओली भने जस्ताको त्यस्तै पास गर्नु पर्छ भन्ने चाहना राख्नछन् । उनी यो पास गर्न जुन सुकै जोखिम मोल्न पनि तयार रहेको राजनीतिक विश्लेषक बताउँछन् । उनले तत्कालीन माओवादीसँग पार्टी एकता गरेको पनि न त विचार मिलेर हो न त राजनीतिक इमानदारीमा हो ।

उनको त्यो समयमा बाध्यता थियो । जुन उनले चितवनको स्थानीय तहको निर्वाचनमा देखिसकेका थिए । उनको दोस्रो पटक प्रधानमन्त्री हुने रहर रहर नै रहने अवस्था आएपछि माओवादीसँग मिलेर भए पनि प्रधानमन्त्री हुन चाहन्थे । त्यही चाहना पूरा गर्न भएको एकता स्वार्थमा तलमाथि हुन थालेपछि धरापमा पर्न थालेको विश्लेषक बताउँछन् ।

अल्पमतको पीडा

पार्टी एकता गर्दा जुन जोस जागर थियो, नेकपाका नेता कार्यकर्तामा त्यसपछि विस्तारै त्यो कम हुदै गएको थियो । ६ महिनामा सक्ने भनेको एकता २ वर्ष पूरा हुँदा पनि सकिएन । यसको मुख्य जिम्मेवार प्रमुख नेता भएको बुझाइ आम नेता कार्यकर्तामा छ ।

एकताको सुरुमा ओलीले प्रचण्डसँग मिलेर माधवकुमार नेपाललाई पेले । उनको कुरा नै नसुनि पार्टी एक्लै चलाए । तत्कालीन एमालेका तर्फबाट अन्य २ जना वरिष्ठ नेतालाई किनारा लगाएर भागबण्डामा आफ्नो एक छत्र राज गरे । अर्को पक्षको प्रचण्ड र आफ्नो तर्फबाट उनले एकलौटी गरेपछि नेकपाका अन्य नेता टाडिँदै गएका थिए ।

तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा पनि पार्टी भित्रका त्यस्ता गतिविधि मन परीरहेका थिएनन् । तर, ओलीलाई भने कोही कसैसँग मिल्न नपाउन भनेर यस्तो गरेका थिए । उनले पार्टी एकता गर्न गरेको ढिलाइ उनकै लागि प्रत्युपादक हुँदै गयो ।

उनले महत्व नदिएका नेता माधवकुमार नेपाल झलनाथ खनाल र वामदेव गौतलाई अर्का अध्यक्ष प्रचण्डले महत्व दिएपछि उनी पार्टीमा अल्पमतमा परे । सचिवालयमा उनी अल्पमतमा छन् । स्थायी कमिटीमा र केन्द्रीय कमिटीमा पनि उनी अल्पमतमा छन् । माघमा भएको केन्द्रीय कमिटी बैठकमा उनको पक्षका २ जना मात्र टोली नेता हुन पाएका थिए ।

पार्टीमा अल्मतमा भएकाले उनले संसदमा मात्र ४० प्रतिशत पुगाउदा पार्टी दर्ता गर्न पाउने व्यवस्था ल्याएका हुन । उनको समुहलाई संसदमा आफ्नो पक्षमा ४० प्रतिशत छ भन्ने बुझाइ छ । नभए अन्य पार्टीबाट ल्याएर पनि नयाँ पार्टी बनाएर ४० प्रतिशत पुगे प्रधानमन्त्री भइरहने बाटोको खोजीमा छन् । उनलाई सरकार बनेको दुई बर्ष पुगेको दिन देखि त्यो कुर्चिको डर सबैभन्दा बढी छ । उनलाई नेकपाका भाग्य भविष्यभन्दा पनि आफ्नो प्रधानमन्त्रीको कुर्सीको डर बढी छ । भैँसेपाटी गठबन्धनलाई उनले पार्टीमा भन्दा पनि बढी आफ्नो कुर्सीको लागि चुनौती मानेका छन् ।

यहि बीचमा उनले प्रचण्ड, झलनाथ खनाल र माधवकुमार नेपाल मिले आफ्नो कुर्सीमाथि हमला गदै छन् भन्ने सूचना पाए । त्यहि सूचनाको भरमा परेर उनले ४० प्रतिशत सांसद हुँदा पार्टी बनाउने पाउने अध्यादेश ल्याए । यसो हुँदा आफ्नो कुर्सी बच्ने उनको आंकलन छ ।

सरकार बनेको २ बर्ष पुगेपछि उनले सधै सिंहदरबारको आफ्नो कुर्सीमाथि कालोबादल मडारिरहको डरमा बिताएका छन् । उनको मनको डरले यी सबै काम गरेको नेकपाका एक स्थायी कमिटी सदस्यले बताए ।

संसद विघटन गर्नुपरे पनि पछि नहट्ने

पछिल्लो समयमा ओली आफू पार्टीको अन्य नेतृत्वबाट घेरेको बुझाइमा छन् । उनले आफ्नाविरुद्ध अन्य नेताले गठबन्ध गरे पनि पछिल्लो समयमा भने आफू असुरक्षित महसुस गर्न थालेका थिए । उनले सरकार बनेको २ वर्ष पुगेपछि गृहजिल्ला झापा पुगेर सरकारविरुद्ध चलखेल सुरु भएको बताएका थिए । उक्त चलखेल कसले गरेको छ नभने पनि उनको डर भने आफ्नै पार्टीका नेतासँग रहेको बुझ्न गाह्रो थिएन । सरकार नै झण्डै दुई तिहाइको छ भने अरू कसले उनको सरकारविरुद्ध चलखेल गर्छ ।

उनी अहिले यदि आफ्नै पार्टीबाट आफूविरुद्ध संसदीय दलमा अविश्वासको प्रस्ताव ल्याएमा संसद नै विघटन गर्ने र मध्यावधी घोषणा गर्ने सम्मको तयारीमा रहेको नेकपाका नेताहरु नै बताउँछन् । उनको मनसाय नै यदि यस्तो अवस्था आएको त्यसबट पछि नहट्ने सोच बनाएको छ । यस्तो हुँदा उनले संसद विघटन गरेपछि ६ महिनामा मध्यावधी निर्वाचन गर्नुपर्छ । हुन नसकेको अवस्थामा ६ महिना राष्ट्रपतिद्वार संकटकाल लगाएर ६ महिना पछाडि चुनाव धकेल्न सकिन्छ ।

नेकपाका विवादका ३ धार

२ पार्टीबीच एकता भएर नेकपा भनेपछि शक्तिका तीन धार छन् । यी तीनै धारमा विवाद पनि रहेको छ । सुरुमा प्रचण्ड ओली मिलेर सबैलाई किनारा लगाए । विशेषत तत्कालीन एमाले र माओवादीमा भागबण्डा गर्दा प्रचण्ड एक्लैले माओवादीको नेतृत्व गर्छन ।

उता तर्फ ओली नेपाल , झलनाथ खनाल र वामदेव गौतमसम्मको चित्त बुझाउनु पथ्र्यो । तर ओलीले त्यसो गरेनन् । एक्लैले सबैलाई पेलेर गए । त्यसमा पनि ओलीले नेपाललाई भागबण्डा देखि निर्णय प्रक्रियामा पेलेर नै अगाडि बढे । यी दुबै नेताबीच यति सम्म तिक्ता बढ्यो कि गत बर्ष भदौमा उपचार गर्न सिंगापुर जादा ओलीलाई स्वास्थ्यलाभको कामना गर्दा पनि स्वीकारेका थिएनन् ।

उल्टै ओलीले नेपाललाई आफुलाई सन्चोन हासे भनेर कामना गरेको आरोप लगायो । यतिसम्म विवाद भएका यी दुई नेता अहिले ओलीले मिल्न खोज्दा पनि सकिरहेका छैनन् । यी दुई नेता मिल्दा सबैभन्दा घाटा प्रचण्डलाई हुने छ । त्यहि भएर नेपाललाई आफ्नो पक्षमा राखिराख्न प्रचण्ड जनुसुकै तहमा पनि राजनीति सम्झौता गर्न तयार छन् ।

प्रचण्डलाई एकताबाट फर्केर जाने ठाउँ छैन । उनलाई नै पूर्व एमालेमा दुई शक्ति सक्रिय रहेको फाइदा छ । पछिल्लो समयमा नेपाल र प्रचण्ड मिलेर ओलीलाई साइजमा ल्याएको अनुभव पनि छ ।

सबैभन्दा बढी शक्तिशाली पदको हिसाबले ओली भएपनि संगठनको हिसाबले सबै भन्दा कमजोर छन् । अर्को तर्फ स्थायीकमिटीमा बलिया ,सचिवालयमा ओलीसंग बराबरी रहेका प्रचण्ड छन् । अर्का नेता नेपाल ,खनाल र गौतम भने एक ठाउँमा आउदा दुवै अध्यक्षको बराबर पुग्छन् । तर एक्लै एक्लै हुदा भने उनीहरु कमजोर देखिन्छन् सचिवालयमा ।

स्थायी कमिटी र केन्द्रीय कमिटीमा भने नेपाल नै निर्णायक हुन्छन् । जतातर्फ नेपाल लागे त्यहि समुह बलियो हुन्छ । आजसम्मको राजनीतिक समिकणमा ओली एक्लै ,नेपाल प्रचण्ड एक भएका छन् । यो गठबन्धन तोड्न ओली चाहन्छन् । नसक्दा उनी आफ्नो शक्ति देखाएर अरुलाई तर्साउन चाहन्छन् ।

ओलीले तर्साएपनि सरकारमा मात्र उनको चल्ने देखिन्छ । तर संसदीय दल र पार्टीमा उनी कमजोर छन् । कमजोरले सबै भन्दा ठूलो आवाज गर्छ भन्ने मान्यता झै ओली अहिले त्यहि गरिरहेका छन् । यदि नेकपा विभाजन भएमा पनि यसको कलंक ओलीमाथि नै लाग्ने छ । उनी प्रधानमन्त्री त बनिरहलान तर उनले आफ्नो पहलमा एकता गरेको बताउदै आएका थिए तर विभाजनको कलंक पनि उनीमाथि नै लाग्ने छ ।

यदि उनले अन्य पार्टी विभाजन गरेर ससरकारमा सहभागी गराएर पार्टीमा नै प्रवेश गराएर आफुले पनिन ४० प्रतिशत पुगाएर पार्टी विभाजन गरेमा उनी कम्युनिस्ट रहने छैनन् ।

उनीसँग आएमा मधेशवादी र समाजवादी पार्टीबाट आउने छन्, जसको माक्र्सवाद र कम्युनिस्टसँग कुनै पनि साइनो छैन र रहने छैन । ७० वर्षको नेपाली कम्युनिस्ट इतिहासमा जे कमाएका थिए ओलीले त्यो प्रधानमन्त्री पदको लोभमा गुमाउने छन् । जुन रायमाथि पछि विघटनको कलंक लाग्ने छ ।

अन्त्यमा

अहिले नेकपाका जति विवाद आएको छ नेताहरुको महत्वकाक्षाले आएको छ । जसमा ओली र प्रचण्ड प्रमुख छन् । यी नेताहरु आफआफ्ना महत्वकाक्षाका लागि जस्तोपनि काम गर्नेमा दरीन्छन् । यहि महत्वकाक्षामा नेपाल पनि कम छैनन् । तर हिजोबाट बढेको विवादको केन्द्रमा भने ओली नै देखिएका छन् । त्यसकारण अब उनको भूमिका नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलन बचाएर अगाडि लैजानेकी एकता गरको दुई बर्षमा विभाजन गरेर विभाजनकारीको ठप्पा लगाउने हेर्न भने बाँकि छ ।

ओली नेपालको कम्युनिस्ट इतिहासमा आफ्नो नाम सुनौलो अक्षरले लेख्न चाहन्छन् कि केशरजंग रायमाझिको लहरमा उभ्याउनछन् । हेर्न बाँकि छ । आगामी दिनका उनका कदमले प्रष्ट पार्ने छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १०, २०७७ १६:३७