सिरहामा वर्षको पहिलो दिन फुल्ने फूलको आकर्षण

A+ A A-

सिरहाको लहानदेखि ३ किलोमिटर पश्चिम दक्षिणमा अवस्थित फूलबारीमा सयौँ रूख छन् । तीमध्ये एउटा रूखमा नयाँ वर्षको पहिलो दिन मात्र माला आकारको फूल फुल्छ ।

सिरहाको यो लोभलाग्दो प्राकृतिक विशेषताले हरेक वर्ष हजारौँ आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई आकर्षित गर्छ । नयाँ वर्षको पहिलो दिन मात्र फूल फुल्ने यो चमत्कारलाई सलहेश महोत्सवको रूपमा मनाउने गरिन्छ ।

नयाँ वर्ष भन्नेबित्तिकै मिथिलावासीको मन फूलबारीमा अड्किन्छ । फूलबारीको मध्यभागमा रहेको मालिन मन्दिर दक्षिण टाँसिएको हारमको रूखको मध्यभागमा फुल्ने माला आकारको फूललाई सलहेशको गाथासँग जोडिन्छ ।

मन्दिरका पुजारी नागेश्वर धामीका अनुसार हरेक नयाँ वर्षको दिन फुल्ने यो फूललाई राजा सलहेश र दौना मालिनको प्रेम प्रतीकको रूपमा लिइन्छ । ‘एउटै रूखमा सोही स्थानमा उही आकृतिको फूल फुल्नु अलौकिक नै मान्नुपर्छ ।’ पुजारी धामीले भने ।

दौना मालिन सलहेशलाई हृदयदेखि मन पराए पनि विशेष पूजा र मेला गर्न नपाउँदा प्रत्येक वर्ष उनको प्रतीक्षामा वैशाखको पहिलो दिन हारमको रूखमा फूलको माला भएर देखा पर्ने गरेको बुढापाका बताउँछन् ।

सलहेशको इतिहास

१२औँ, १३औँ शताब्दीमा मिथिलाको मैसोथा भन्ने ठाँउमा सलहेश जन्मिएका थिए । मैसोथा हालको सिरहा नगरपालिका हो । सलहेश जन्मिने कालमा मिथिलामा सामाजिक र राजनीतिक अराजकता व्याप्त थियो ।

ससना ग्रामपिताबीचको अन्तरद्वन्द्वले जनता पिल्सिएका थिए । सलहेशले तत्कालीन सामन्तविरूद्ध सुसंगठित शक्तिको निर्माण गरेर सबैलाई परास्त गर्दै राज्य स्थापना गरे । पूर्वमा कोशी, पश्चिममा गण्डकी उत्तरमा चुरे पर्वत शृंखला र दक्षिणमा गंगासम्मको मैदानी भागमा सलहेशको शासनसत्ता स्थापना भयो ।

बाहिरी आक्रमणकारीबाट यी क्षेत्रलाई सुरक्षित बनाउन सलहेशले अत्यन्त कुशल र युद्धकलामा निपूण सैन्यशक्ति स्थापना गरेका थिए ।

उनले ग्राम जनताको जिविकाको माध्यम कृषि, पशुपालन तथा प्राकृतिक स्रोतसाधनमा जनताको पहुँचलाई सुनिश्चित पारेका थिए । विकेन्द्रिकृत शासन प्रणालीको स्थापना, न्याय प्रणालीलाई विश्वसनीय र छरितो बनाएका कारण सहलेश देवताका रूपमा पुजिन्छन् । सयौँ वर्ष बितिसक्दा पनि सहलेशलाई मिथिलाको प्रत्येक गाँउमा मन्दिर स्थापना गरेर लोकनायकको रूपमा पूजा गर्ने चलन छ ।

पछिल्लो समयमा सलहेशलाई दलित जातमा पर्ने दुसाध जातिको रूपमा अपव्याख्या गरिने कार्य भयो । तत्कालीन अवस्थामा अछुत मानिएको दुसाधको मात्र देवता सलहेशको योगदानलाई अस्वीकार गर्ने अभिजातीय सोचको परिपाटी थियो ।

सहलेश मिथिला र नेपालको भूमिलाई बाह्य आक्रमणबाट रक्षा गर्ने देशभक्त थिए । मिथिलाको सांस्कृतिक परिचय सलहेशविना अपूरो हुन्छ । सलहेशको व्यतित्वको आकर्षण प्रभाव अहिले पनि सम्पूर्ण मिथिला क्षेत्रमा छ ।

सलहेशको समाजमा प्रभाव

तत्कालीन समाजमा सलहेश अत्यन्त न्यायप्रेमी शासक मानिएका थिए । जातीय द्वन्द्व चर्किएको बेलामा सलहेशले सबैलाई संगठित गरेका थिए । सबै जातजातिले सलहेशको नेतृत्वलाई स्वीकार गरेका थिए । मिथिला समाजमा सलहेश र उनका सहयोगी पात्रलाई सयाैँ वर्ष बितिसक्दा पनि कसैले बिर्सिएका छैनन् ।

सलहेशलाई न्यायको प्रतिमूर्ती मान्छन् भने कुनै पनि इच्छा रोग, भोक, ऋण, पीडाबाट मुक्तिका लागि अहिले पनि उनको भाकल गरिन्छ । सलहेशका भाइ मोतिरामलाई पहलमानहरू स्मरण गरेर मात्र अखडामा उत्रन्छन् । वनमा लकडी र अरू वनबाट अरू सामग्री ल्याउन जानेहरू हिंस्रक वन्यजन्तुसँग जोगिन सलहेशका भान्जा करिकन्हा, बहिनी वनसप्तीको पूजा गर्छन् ।

किराँतसँगको सम्बन्ध

मिथिलामा सलहेशले राज्य स्थापना गरिसकेपछि सबैभन्दा ठूलो चुनौती जनतालाई एकजुट बनाउनु र यसैको बलमा सीमालाई सुरक्षित पार्नु थियो । मिथिलालाई गण्डक, गंगा र कोशीले एक प्रकारको सुरक्षा चक्र प्रदान गरेको थियो ।

उत्तरतिरबाट मात्र मिथिलामा आक्रमण हुन सक्ने बढी खतरा थियो । तिब्बत र भुटानका नरेशसँगको संलग्नता र मिथिलाका खुंखार डाँकु (दस्यु) चुहरमलको सहयोगमा पटकपटक आक्रमण भइरहेको थियो ।

मिथिलाको समथर भूमि अन्न र पशुधनको दृष्टिले अत्यन्त समृद्ध रहेको हुँदा आक्रमणकारीले यस क्षेत्रमाथि आँखा गाडेका थिए । आक्रमण गरेर फर्कने तिब्बती सैनिकहरू महाभारत पर्वत शृंखलामा बसोबास रहेको किराँतीहरूलाई पनि लुटपाट गर्दथे । अर्थात् मिथिला र किराँत दुवै समान रूपमा आक्रमणको पीडा भोग्न बाध्य थिए ।

त्यतिबेला मैथिली र किराँत संयुक्त सैन्य निर्माण गर्ने र सामूहिक शत्रुलाई सामूहिक प्रतिवाद गर्ने सलहेशको प्रस्ताव किराँती सैन्यपति केबला किराँतले स्वीकार गरे ।

केही दिनपछि पकरियागढ र तरेगनागढको लडाइँमा तिब्बत, भुटान र चोहरमलको संयुक्त सैन्यशक्तिलाई परास्त गरेर भुटानी नरेश सुङलाई सलहेश बन्दी बनाउन सफल भएका थिए । अर्थात् किराँतसंगको संयुक्त सैन्य निर्माणपछि बाह्य आक्रमणकारी पराजित पनि हुन थालेका थिए ।

सलहेशका उपासकहरू उनलाई पूजा गर्नका लागि स्थापना गरेकाे मन्दिरमा अहिले पनि सैन्य भेषमा मंगोलियन अनुहार देखिन्छ । त्यो केबल किराँती हो । मिथिलाले अहिले पनि ८ सय वर्षअगाडि स्थापित सम्बन्धलाई उत्तिकै सम्मान गरेको छ ।

सुनसान स्थल

कोरोना भाइरसको आतंक र लकडाउनका कारण सो स्थल आज सुनसान अवस्थामा छ । विगत वर्षमा यहाँ ठूलो मेला नै लाग्ने गर्थ्याे । तर, यसपालि कुनै भीड छैन ।

‘लकडाउन’को अवधिमा पनि मेला भीड हुने आशंकामा त्यहाँ चारैतिर सुुरक्षाकर्मी खटाइएको सिरहाका प्रहरी उपरीक्षक उमाप्रसाद चर्तुवेदीले बताए ।

प्रत्येक वर्ष सिरहाका पकडिया गढ, मानिक दह, धमनी माई मेला र पतारी मेलालगायत जिल्लाभर विभिन्न स्थानमा लाग्ने मेला तथा महोत्सवहरू पनि स्थगित गर्ने निर्णय भएको छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, वैशाख १, २०७७ ११:३२