लकडाउनमा यौनकर्मीको दैनिकी : सिक्दैछन् नयाँ सीप

A+ A A-

कोरोना त्रासका कारण मुलुक लकडाउनमा छ । शहरहरू सुनसान छन् । मानिसहरू सडकमा निर्बाध हिँड्डुल गर्न पाएका छैनन् ।

यस्तोमा यौनकर्मीहरू के गर्दै होलान्, उनीहरूको दैनिकी कसरी चलिरहेको होला ?

यहाँ छिमेकी भारतका यौनकर्मीको दैनिकीबारे चर्चा गरिएको छ ।

भारतीय शहर नासिककी रेखा भन्छिन्, ‘सामाजिक दूरी र बाँकी चिज ठीकै छ, तर हामीले आफ्नो धन्दा गर्ने अनुमति पाइरहेका छैनौँ । जसले गर्दा हामीले पैसा कमाउन सकेका छैनौँ । यस्तोमा हाम्रा बालबच्चाले अघाउँजी खान पाएका छैनन् ।’

रेखा एक यौनकर्मी हुन् । उनी एक स्वयंसेवी संस्थाकी कार्यकर्ता पनि हुन् जो यौनकर्मीका लागि काम गर्छिन् ।

कोरोनाको खतरा बढेसँगै देशका सबै रेड–लाइट क्षेत्रमा यौनकर्मीले ‘धन्दा’ बन्द गरेका छन् । यौनकर्मीले लकडाउनको आदेश आउनु अघिदेखि आफैं यस्तो फैसला लिएका थिए । अहिले उनीहरू आफ्ना ग्राहकलाई आफूकहाँ आउन दिइरहेका छैनन् ।

रेखाले भनिन्, ‘कर्फ्युको घोषणा हुनुभन्दा तीन दिनअघि नै हामीले आफ्नो कामकाज बन्द गरेका थियौँ । यो भाइरस सबैतिर नफैलियोस् भनेर हामीले यस्तो निर्णय लिएका हौँ । हामी आफैं पनि अर्को कुनै व्यक्तिमार्फत भाइरस फैलिने हो कि भन्नेमा सावधान भयौँ । हामीलाई त हरेक दिन यस्तो संक्रमणको डर भइरहेकै हुन्छ । हाम्रा छोराछोरी बढिरहेका छन् । हामीले पनि आगामी दिनमा आफ्नो जीविकाको बारेमा सोच्नुपर्छ । तर, म यति भन्न सक्छु कि हामी यसबाट संक्रमित भएनौँ भने तपाईं पनि संक्रमित हुनबाट बच्नुहुन्छ ।’

२१ दिनका लागि पूरै देश लकडाउनमा राख्ने प्रधानमन्त्रीको घोषणासँगै सबै खालको कारोबार ठप्प भएको छ ।

किसान, कमदार, साना कारोबारी र ज्यालादार मजदुरको दैनिकी लकडाउनबाट कठिन बनेको छ । यी मान्छेका घरमा चुल्हो बल्न छोडिसकेको छ ।

यौनकर्मी पनि समाजको विपन्न वर्गका सदस्य हुन् । लकडाउनका कारण यिनीहरूको दैनिकी पनि कष्टकर बनेको छ ।

महिला एवं बालविकास मन्त्रालयको एक अनुमानअनुसार देशमा करिब ३० लाख यौनकर्मी छन् ।

लकडाउनको अवधिमा गल्ली र अँधेरो क्षेत्रमा बस्ने यी महिलाहरू कसरी दैनिकी चलाइरहेका छन् त ?

दिनहुँ खानाको चिन्ता

कारोबार बन्द भएपछि यौनकर्मीसँग पैसाको अभाव हुन थालेको छ । साना पसले, एजेन्ट्स र ठेलावालाको पनि कमाइ हुन छाडेको छ । किनकि, यिनीहरूको व्यवसाय पनि यौनकर्मीको धन्दामा टिकेको हुन्छ ।

रानी खाला भिवन्डीकी यौनकर्मी हुन् । उनी भन्छिन्, ‘मसँग त एक रुपैयाँ पनि बचेको छैन । अब कसरी बाँच्ने भन्ने चिन्ताले सताउन थालेको छ । अहिलेसम्म त स्वयंसेवी संस्थाले बचाएको छ ।’

यो रेड–लाइट क्षेत्रमा कैयौं एचआइभी पोजिटिभ र टीबीका बिरामी छन् । यिनीहरूका लागि क्लिनिक जान मुस्किल भएको छ । रानी भन्छिन्, ‘हामी उनीहरूलाई दैनिक मेडिसिन दिन्छौँ । कोही धेरै बिरामी भयो भने स्वयंसेवी संस्थाको एम्बुलेन्स मद्दतका लागि आउँछ ।

केही स्वयंसेवी संगठनले यी यौनकर्मीका लागि दैनिक खानाको व्यवस्था गरिरहेका छन् । कोरोना सेक्स वर्कर्स भिवन्डीको रेड लाइट क्षेत्रमा काम गर्ने श्रमजीवी संगठनकी डा. स्वाति खान भन्छिन्, ‘हामीलाई अत्यावश्यक मद्दतको खाँचो छ । कुनै पनि संकटका बेला यौनकर्मीले सबैभन्दा अन्तिममा मात्र सहयोग पाउँछन् । समाजको स्वास्थ्यमा कुनै खालको विपत्ति नआओस् भने यौनकर्मी दिदीबहिनीहरूले आफ्नो कामकाज बन्द गरिदिएका छन् । अब यी दिदीबहिनीहरू एकअर्काको सहयोगमा बाचिरहेका छन् ।

भिवन्डीको हनुमान टेकडीको रेडलाइन क्षेत्रमा ५६५ यौनकर्मी छन् । यिनीहरूका लागि २० वटा स्वयंसेवी संगठन सहयोेग जुटाउनमा क्रियाशील छन् । यी संगठनबाट नै यौनकर्मीहरूले ग्रोसरी, दूध र अन्य आवश्यक सामाग्री पाइरहेका छन् ।

डा. स्वाति भन्छिन्, ‘कोही पनि भोकले नमरुन्, यो हाम्रो गोल हो । कोरोना भाइरसको फैलाहवट हेर्दा थप ६ महिनाका लागि हामी तयार रहनुपर्छ भन्ने लाग्दैछ । लकडाउन समाप्त गरिए पनि सामाजिक दूरीको नियमले गर्दा यौनकर्मीले महिनौंसम्म आफ्नो काम गर्न पाउने छैनन् ।’

मालिकले गरिरहेका छन् मद्दत

भलै सबै यौनकर्मी एउटै धन्दामा छन् तर सबैको हालत एकै खालको छैन । केही महिलाले पैसा जोगाएर राखेका छन् भने कतिपयसँग भएको पैसा पनि सकिइसकेको छ ।

यस्तोमा बाहिरबाट मद्दत मिल्ने पर्खाइ गर्नुको साटो राम्रो स्थितिमा रहेका केही यौनकर्मीले पैसा सकिएकाहरूलाई सहयोग गरिरहेका छन् ।

रेखा भन्छिन्, ‘एक महिला मेरो घरनजिकै बस्छिन् । उनको परिवारमा आठ जना छन् । उनले त आफ्ना लागि फूड प्याकेट्सको साहारा लिन सक्छिन् । तर, परिवारका बाँकी सदस्यको पेट कसरी भर्ने ? अन्त्यमा मैले उनलाई १० हजार रुपैयाँ दिएँ । हामीसँग यसबाहेक अरु कुनै विकल्प छैन । अब हामीले आफ्नो मद्दतका लागि आफैं उभिनुपर्ने छ ।’

असावरी देशपाण्डे प्रवर मेडिकल ट्रस्टकी कोअर्डिनेटर हुन् । उनको संस्थानले नासिकमा यौनकर्मीलाई खाना, औषधि र र आवश्यक सामान उपलब्ध गराउँछ ।

उनी भन्छिन्, ‘आमरूपमा यस्तो मानिन्छ कि मालिक खत्तम हुन्छन् । प्रहरीले पनि सबैभन्दा पहिला मालिकलाई नै समात्छ । तर, यी मालिक अपराधी होयनन् । बरु उनीहरूले यौनकर्मीलाई भोकै मर्नबाट बचाउन सहायता गरिरहेका छन् ।’

महिला मालिकहरूले बेघर यौनकर्मीलाई बस्नका लागि कोठा दिएका छन् । यसरी बस्न दिएबापत उनीहरू यौनकर्मीसँग पैसा पनि लिँदैनन् । नयाँ यौनकर्मीले आफूसँग भएको केही पैसा पुराना यौनकर्मीलाई सहयोग गरिरहेका छन् ।

लगातार झगडा

यौनकर्मीले मानसिक समस्यासँग जुध्नु परिरहेको छ । किनकि, उनीहरूको जिन्दगी अचानक रोकिएको छ ।

डा. स्वाति भन्छिन्, ‘हरेक दिन यहाँ झगडा हुन्छ । सम्झाइ बुझाइ गरेर हामीले मिलाउनुपर्छ । यसमा महिलाहरूको गल्ती हुँदैन । उनीहरूको स्वभाव नै यस्तो भएको छ र अब उनीहरूको कामकाज बन्द भएको छ । लकडाउन सुरू भएपछि यी महिलाहरूबीच धेरैपटक लडाइँ भइसकेको छ । तर, बल्ल उनीहरूले बुझेका छन् कि संकटमा आफूहरू नै एकअर्काका लागि सहयोगी बन्नुपर्ने रहेछ । उनीहरूको मानसिक समस्या समाधान गर्न हामी पनि प्रयास गरिरहेका छौँ ।’

रेड–लाइट क्षेत्रमा केही महिलाहरूसँग बस्नका लागि ठाउँ छैन । कतिपयले एउटा कोठामा सेयर गरेर बसेका छन् । कतिचाहिँ एउटा कमन हलमा बस्छन् । रेखा सोध्छिन्, ‘यसरी बस्नु के खतरापूर्ण होइन ?’

कमाइको अन्य माध्यम

एक–अर्काको निकटतामा टिकेको यो धन्दा पहिलेकै जस्तो सामान्य अवस्थामा आउन केही महिना लाग्ने देखिन्छ । यस्तोमा केही स्वयंसेवी संस्थाहरूले सीप विकासको कक्षाहरू दिन थालेका छन् ताकि यसले कमाइको अर्को क्षमता विकास गर्न सकियोस् । कोरोना वायरस सेक्स वर्कर्स असावरी भन्छिन्, ‘सेक्स वर्कलाई हामी भोकेसनल ट्रेनिङ दिइरहेका छौँ । उनीहरूलाई पेपर–ब्याग, मास्क बनाउन सिकाइरहेका छौँ । यसका लागि हामीले पब्लिक वेल्फेयर डिपार्टमेन्टसँग समन्वय गरेका छौँ ।’

डा. स्वाति यस खालको एक अनुभव बताउँछिन् । यी महिलाहरू २४ घण्टा आफ्नो घरमा बस्छन् र उनीहरू अहिले बेरोजगार पनि छन् । कमाइ ठप्प भएको छ, यस्तोमा यिनीहरू चर्को मानसिक दबाब झेलिरहेका छन् । यसबाट निकाल्नका लागि यिनीहरूलाई इंग्लिस–स्पीकिङ र अन्य खालका सीप सिकाउने काम भइरहेको छ ।

डा. स्वाति भन्छिन्, ‘हामीसँग भएका एक स्वयंसेवक युवती इंग्लिस जान्दछिन् । उनले नै अन्य महिलाहरूलाई इंग्लिस सिकाउँछिन् । हामीले यसअघि पनि यस्ता महिलालाई तालीम दिने प्रयास गरेका हौँ । तर, त्यतिबेला उनीहरूले कुनै चासो देखाएनन् । अहिले चाहिँ यिनीहरू रुची देखाइरहेका छन् ।’ (बीबीसी हिन्दीबाट)

प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत २९, २०७६ ०८:२५