नआत्तिऔं, कोरोनासँग लड्न सकिन्छ

A+ A A-

यति बेला संसारभर फैलिरहेको कोरोना भाइरस रोग (कोभिड १९)ले मेडिकल साइन्सलाई चुनौती दिइरहेको छ । तीव्र गतिमा फैलिँदै गरेको यस भाइरसलाई नियन्त्रण गर्न सकिएन भने मानव सभ्यतामाथि नै ठूलो खतरा हुन सक्ने अड्कल काटिएको छ । त्यसैले अहिले निकै गम्भीरतापूर्वक कोरोना भाइरस नियन्त्रणका लागि विभिन्न उपायहरू अपनाइएका छन् ।

स्वास्थ्यकर्मीहरू आफैँलाई जोखिम हुँदाहुँदै बिरामीको उपचारमा भिडिरहेका छन, कैयौँ देशले अर्थतन्त्र धाराशयी बन्ने देखिए पनि पूरै देश नै बन्दाबन्दी गरेर आफ्ना नागरीकहरूलाई घरभित्र बस्न आह्वान गरेका छन् । साबुन पानीले हात धुने, सामाजिक दूरी कायम राख्ने, मास्कको प्रयोग गर्नेजस्ता उपायहरू अपनाउन सर्वसाधारणलाई अनुरोध गरिएको छ ।

संसारभर दैनिक हजारौँको संख्यामा संक्रमण फैलिइरहेको छ भने हजारभन्दा बढीको संख्यामा मानिसहरू मरिरहेका समाचार पनि आइरहेका छन् । नेपालमा पनि कोरोना संक्रमणबाट बच्न स्वास्थ्यकर्मीहरूले उच्च सतर्कता अपनाउन आह्वान गरेका छन् । सरकारले यही ११ चैतदेखि लागू हुने गरी बन्दाबन्दी घोषणा गरेको छ ।

हाम्रोजस्तो अल्पविकसित देशले सीमित स्रोत र साधन परिचालन गरेर आउन सक्ने सम्भावित चुनौतीहरूसँग लड्न सकिन्छ कि सकिँदैन भन्ने कुरामा थुप्रै आशंकाहरू उब्जिएका छन् । कमजोर संरचनात्मक अवस्थाका कारण सरकारी प्रयासले मात्रै यो समस्या हल गर्न नसकिने दृश्य देखिएको छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) ले समेत कोरोना भाइरसको संक्रमणका सन्दर्भमा नेपाललाई उच्च जोखिमपूर्ण मुलुकका रूपमा घोषणा गरिसकेको छ । यतिबेला बुद्धिजीवी, नागरिक अगुवा, सेलिब्रेटीलगायत सामाजिक अभियन्ताहरू संगठित रूपमा सक्रिय हुनु जरूरी देखिएको छ । समाजका सबै तप्काका व्यक्तिहरूको अवस्था, मनोविज्ञानलाई राम्रोसित बुझ्ने, राज्यले तय गरेका नीति क्रियाकलापहरू, साधन स्रोतका सीमा र बाध्यताहरूलाई समेत ख्याल गरी राम्रो कदमलाई साथ दिने र कमजोरीहरूलाई औँल्याउने अनि आममानिसको मनोविज्ञानलाई सही दिशामा डोर्‍याउन सक्ने तागत बौद्धिक वर्गमा हुनुपर्छ ।

सर्वसाधारणलाई यो संकटसित जुध्न सकिन्छ भनेर आशा जगाउने र धैर्यता कायम गर्न रचनात्मक सुझावसहित राष्ट्रका प्रतिष्ठित व्यक्तिहरूले अपिल गर्ने हो भने त्यसले निकै ठूलो अर्थ राख्छ । तर, यतिबेला बौद्धिक व्यक्तिहरू इन्टरनेट सामाजिक सञ्जालमा उपलब्ध सूचनाहरू, अन्तर्राष्ट्रिय जगतले अपनाएका उपायहरूलाई आ–आफ्नै ढंगले सामाजिक सञ्जालमार्फत सुसूचित गराउने काममा मात्र सीमित देखिएका छन् । सामूहिक विमर्श देखिएको छैन ।

हाम्रोजस्तो सामाजिक विविधता र भ्रामक समाचार र हल्लाले स्थान पाउने समाजमा आफ्नै ढंगको सावधानीका उपायहरू अपनाउनुपर्ने हुन सक्छ । अहिलेको यस्तो विषम अवस्थामा हामीले के गर्ने के नगर्ने, कसरी सही निर्णय लिने, आफू सुरक्षित रहेर कसरी योगदान गर्ने भन्ने सवालमा हाम्रा डिग्री र उपाधि कहाँ काम लाग्छन्, सबै बौद्धिक तप्काले सोच्नुपर्ने बेला आइसकेको छ ।

हाम्रो संगठित शक्तिको मुख्य स्रोत राज्यसंयन्त्र नै हो तर विडम्बना भन्नुपर्छ, हाम्रा संस्थाहरू बलिया छैनन्, भ्रष्टाचार र राजनीतिले गाँजेको छ, जिम्मेवारी सम्हालेका थुप्रै व्यक्तिहरूको योग्यता र क्षमतामाथि प्रश्न उठेको छ, अनि उनीहरूभित्रको उदासीनता र हीनताबोधका कारण समयमा सही निर्णय हुन सकेको छैन । उपलब्ध स्रोत र साधनको पनि उचित तवरले प्रयोग गर्ने ढंग देखिँदैन, अस्पतालहरूमा करोडौँका उपकरण जडानै नगरी, मर्मत नै नगरी कवाडी बनाइएका दृष्टान्त छन् । मिडिया र सामाजिक सञ्जालमा पोखिएका आक्रोशले राज्यसंयन्त्र र सञ्चालकहरूप्रति आमनागरिककाे वितृष्णा बढ्दै गएको पाइएको छ ।

नेपालमा संकट झन्झन् तीव्र गतिमा बढिरहेको छ तर तयारी खासै देखिँदैन । तर, समस्यासित जुध्नैपर्ने अवस्था छ । न त आरोप प्रत्यारोपले समस्या हल हुन्छ, न त समस्यासित भाग्नै सम्भव छ । यस्तो अवस्थामा देशका प्राध्यापक, वैज्ञानिक, लेखक, कलाकारलगायत अन्य बौद्धिक तप्काले सकारात्मक भूमिका ननिभाउने हो भने सर्वसाधारण जनताको मनोबल खस्किने, अनिवार्य रूपमा अपनाउनुपर्ने सावधानी पनि अपनाउन नसकिने परिस्थिति सिर्जना हुने खतरा देखिएको छ ।

ढिलै भए पनि सरकारले गरेको बन्दाबन्दी (लकडाउन) को निर्णयले हाम्रो जोखिमलाई कम गर्न पक्कै सहयोग गरेको हुनुपर्छ । हुन त नेपालजस्तो गरिब देशसँग यसको विकल्प पनि त के नै छ र ? तर, बन्दाबन्दीसँगै निम्न वर्गका मानिसहरूका निम्ति आवश्यक राहतको कार्यक्रम समयमा आउन सकेन । बन्दाबन्दीको १ हप्ता बितेपछि ल्याइएको राहत प्याकेजको कार्यक्रम आफैँमा हास्यास्पद देखिन्छ ।

यस्तो अवस्थामा निम्न वर्गका मानिसहरूलाई प्राथमिकता हेरी खाद्यान्न उपलब्ध गराउने कुरामा त्यस्तो ठोस आर्थिक प्याकेज नै छैन, वितरण कसरी गर्ने भन्ने कुनै विधि पनि छैन । निजी स्कुल सञ्चालकलाई शुल्क र घरबेटीलाई भाडा छुट गर्दिनू भनेर सरकार पन्छिएको छ । स्कुल कलेज कहिलेसम्म बन्द रहने हो, अनिश्चित रहेको बेला अहिले श्रम गरी खानेहरूले शुल्क कसरी तिर्ने भन्नेतिर शायदै सोचेका होलान् ।

दैनिक गुजारा चलाउन आवश्यक पर्ने खाद्यान्न नुन, तेल, ग्यास उपलब्ध गराउने कसरी हो, उल्लेख छैन । के यस्तो अवस्थामा मानिसहरूलाई कोठाभित्र थुनेर राख्न सम्भव होला ? यतिबेला सरकारले गर्नैपर्ने काम, उच्च प्राथमिकता दिनुपर्ने काम र सम्भव हुँदा गर्ने काम गरी ३ किसिमले वर्गीकरण गरेर अगाडि बढ्नुुपर्ने हो ।

जसरी पनि गर्नैपर्ने कामअन्तर्गत स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई सुरक्षाका लागि चाहिने पोशाक, उपकरण उपलब्ध गराउने, जसरी पनि बन्दाबन्दीलाई प्रभावकारी बनाउने अत्यावश्यक वस्तुको दैनिक आपूर्ति सहज बनाउने कुरा राख्नुपर्छ ।

उपचारको व्यवस्थापन चुस्त बनाउने कुरा उच्च प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ, स्वास्थ्यकर्मीका लागि अतिरिक्त भत्ता, बीमालगायतका कार्यक्रम आउनुपर्छ । आम नागरीकहरूको मनोबल खस्किन नदिन गर्नुपर्ने उपायहरूमा विशेष जोड दिनुपर्छ । स्कुलका शुल्क, बैंकका ब्याज, बत्ती पानीको महसुल, कर छुटबारे स्थिति सामान्य भएपछि छलफल गर्न सकिन्थ्यो ।

प्राथमिकता छनोट गरेर पारदर्शी किसिमले काम गर्ने कुरामा सरकार चुकेको छ । स्वास्थ्य सामग्री खरिद प्रक्रियामा घोटाला भएको आशंका गरिएको छ । झण्डै २ महिनाअगाडिदेखि छलफलमा आएको पीपीई खरिद प्रक्रिया अहिले हतारहतार निर्णय गरेर ल्याउनुले आशंका उब्जनु स्वाभाविक नै हो ।

सरकारी प्रयत्न र काम गराइको ढंग हेर्दा समन्वयको अभाव, अदूरदर्शी निर्णय र गैरजिम्मेवारीपन देखिन्छ । उपचार पद्धतिमा अपनाइएको दयनीय व्यवस्थापनले यति बेला नागरिकहरूलाई तर्साएको छ । कोही बिरामी परेर उपचार गर्न जाँदा क्वारेन्टाइन, आइसोलेसन, आईसीयू, भेन्टिलेटर आवश्यक पर्‍यो भने यी सुविधा त के तातो पानीसमेत खान नपाई मर्नुपर्ने हो कि भन्ने त्रास नागरिकहरूमा उब्जिएको छ ।

कतिपय ठाउँमा कोरोनाबाट बच्ने नाममा मानवीय पक्षसमेत बिर्सेर डाक्टर नर्सलाई निकाल्ने, गाउँमा मानिसहरू आउँछन् भनेर पुल नै भत्काउने, कुनै संक्रमित भेटियो भने उसप्रति दुर्व्यवहार गर्ने र हीनताबोध पैदा गराउने, हावादारी समाचार फैलाउने, धर्मको प्रचार गर्ने अन्धविश्वासलाई प्रश्रय दिने गरी भाकल, बलि दिनेजस्ता क्रियाकलापहरू गरेको समाचारमा आइरहेका छन् । यस्तो अवस्थामा विश्वविद्यालयका प्राध्यापक, अनुसन्धानकर्मी, वैज्ञानिक, नागरिक अगुवा, सेलिब्रेटी, सामाजिक अभियन्ताहरू संगठित ढंगले सक्रिय हुन जरुरी छ ।

सर्वसाधारणहरूलाई धैर्य गर्न आह्वान गर्ने, बालबालिकाको मानसिक स्वास्थ्य बिग्रिन नदिने उपायहरू सुझाउने, युवाहरूलाई आफ्नो पढाइ र कर्तव्यबाट विमुख हुन नदिन परामर्श प्रदान गर्ने, वृद्धवृद्धाहरूलाई सरसफाइ, खानपान र सावधानीका उपायहरू सिकाउने, विपन्न वर्गका निम्ति राहत कोष खडा गर्न हातेमालो गर्ने, सरकारलाई प्राविधिक ज्ञान सीपका बारेमा सहयोग र जानकारी गराउने, आवश्यक परेमा सहयोग गर्नेलगायतका थुप्रै काम स्वयम् नागरिकहरूको तर्फबाट हुन सक्छ ।

स्वास्थ्य क्षेत्रका विज्ञ प्राविधिकहरूको सुझावलाई दृष्टिगत गरेर सरकारले निर्णयहरू गर्दै जाने, नागरिक अगुवाहरू र बुद्धिजीवीहरूले सक्रिय भूमिका निर्वाह गर्ने र नागरिकहरूले पनि हेलचेक्र्याइँ नगरी धैर्यता कायम राख्न सक्ने हो भने नेपालमा कोरोना भाइरसको क्षतिलाई न्यून गर्न सम्भव छ ।

यो विपदको घडीमा सरकार राजनीतिकर्मी, नागरिक समाज र सर्वसाधारण नागरिकका बीचमा राम्रो समन्वयको खाँचो छ । बौद्धिक तप्काले सबैबीच समन्वय कायम राख्न प्रयत्न गर्न ढिला भइरहेको छ । बन्दाबन्दीको घोषणाले मात्रै समस्या हल नहुने दृश्य देखिइसक्यो । समयमै सबै पक्षले ध्यान पुर्‍याऔँ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत २४, २०७६ १३:५४