त्याे दिन हामीलाई लाग्नेछ कोरोना केही होइन

A+ A A-

विश्व यतिबेला कोरोना भाइरसविरुद्धको ‘युद्ध’मा होमिएको छ । कोरोना भाइरसले यस्तो विनास निम्त्याइरहेको छ कि जसलाई संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेरेसले नै दोस्रो विश्वयुद्धपछिकै सबैभन्दा ठूलो चुनौतीका रूपमा व्याख्या गरेका छन् । विश्व व्यवस्थाका नायक ठान्ने पश्चिमा राष्ट्रहरू कोरोना भाइरसका कारण प्याकप्याक परेको अवस्था छ ।

अमेरिका, चीन, बेलायत, जर्मनी, फ्रान्स, स्पेन, इटाली, जापान, दक्षिण कोरिया, बेल्जियम जस्ता राष्ट्र कोरोनाका कारण नराम्ररी प्रभावित बनेका छन् भने विश्वका २ सयभन्दा बढी देश यसको चपेटामा परेका छन् । विश्वका के साना, के ठूला, के धनी, के गरिब, सबै देश कोरोनाको उत्तिकै जोखिममा छन् ।

आर्थिक शक्ति राष्ट्रहरू कोरोनाविरुद्ध यतिबेला जीवन-मरणको लडाइँमा छन् भने कम विकसित राष्ट्रहरूको ध्यान कोरोना रोक्नतर्फ केन्द्रित देखिन्छ । विश्वयुद्धले यस्तै झल्को दिन्थ्यो, मित्रराष्ट्र र धुरी राष्ट्रहरू एकअर्काप्रति आक्रामक युद्धमा थिए भने कम विकसित राष्ट्रहरू असंलग्न आन्दोलनलाई सङ्गठित गर्दै युद्धको क्षति आफ्नो देशमा कम गर्न प्रयासरत रहन्थे ।

कोरोना भाइरसका कारण यतिबेला सबैभन्दा ठूलो मानवीय र आर्थिक क्षति पश्चिमा राष्ट्रले ब्यहोरिरहेका छन् । तर, मानवीय क्षति, आर्थिक विनास र आधारभूत ढाँचामा नै विकासशील राष्ट्रले अतुलनीय क्षति भोग्नुपर्ने अवस्था तीव्र रूपमा आइपर्ने देखिएको छ । विश्वका करिब २ करोड ५० लाख मानिसले आफ्नो रोजगारी गुमाउने राष्ट्रसंघको प्रक्षेपण छ । यसरी रोजगारी गुमाउने सबैभन्दा बढी तेस्रो विश्वका मानिसहरू नै हुने निश्चित छ ।

खासमा भन्नुपर्दा अहिलेको सङ्कटले यसअघि कहिल्यै नदेखेको आप्रवासी र शरणार्थी सङ्कटको सामना गर्नुपर्ने सङ्केत अहिले देखिइसकेको छ । यदि कोरोना भाइरसको प्रसार रोक्न नसक्ने हो भने विश्वको अवस्था हामीले सोचेको भन्दा निकै फरक हुनेछ । अमेरिका, बेलायत जस्ता देशमा लाखौँ मानिसले ज्यान गुमाउने अवस्था सिर्जना हुने प्रक्षेपण आइरहेका छन् । दोस्रो विश्वयुद्धपछि यस प्रकारको महासङ्कटको सामना शक्ति राष्ट्रले कहिल्यै गर्नुपरेको थिएन ।

पछिल्लो डेढ दशकमा हामी मध्युपूर्व, यमन, इराक, अफगानिस्तान र अफ्रिकी मुलुकमा हजारौँले ज्यान गुमाएको र लाखौँ विस्थापित भएका समाचार लेख्न अभ्यस्त नै भइसकेका थियौँ । तर, जब एउटा कोरोना भाइरसको संक्रमण सुरु भयो, तब यतिबेला अफ्रिकाको उपसहारा, गाजा क्षेत्र, यमन, सिरिया, इराकको झल्को दिनेगरी पश्चिमा देशमा विध्वंस मच्चिरहेको छ ।

यो विनास शताब्दियौँदेखि विश्व व्यवस्थाको नेतृत्व गरिरहेका, आर्थिक सामाजिक प्रणाली सुदृढ भएका, आधुनिक मेडिकल (स्वाथ्योपचार)को सुविधा भएका, आर्थिक रूपमा सम्पन्न मुलुकहरूमा निम्तिएको छ । यसलाई यी शक्तिहरू पनि बन्द कोठाभित्र (लकडाउनमा) बसेर टुलुटुलु हेर्न बाध्य बनिरहेका छन् ।

विश्वमै सुदृढमध्ये एक स्वास्थ्य प्रणााली भएको इटालीमा सबैभन्दा धेरै मानिसले ज्यान गुमाएका छन् । अमेरिका त्यही दिशातर्फ देखिन्छ, बेलायत, जर्मनी, फ्रान्स, स्पेन पनि यतिबेला कोरोना उपचारका लागि आवश्यक स्वास्थ्य सामग्रीको अभाव झेलिरहेका छन् ।

यस प्रकारको महामारी तेस्रो विश्वमा फैलियो भने यहाँको सामाजिक, आर्थिक प्रणाली ध्वस्त हुने खतरा छ भने अहिले नै बिरामी अवस्थामा रहेको कतिपय देशको स्वास्थ्य प्रणाली थला पर्नेछ । त्यसपछि कोरोनाको नग्न लीला हेर्नुपर्ने अवस्था आउनुअघि नै सतर्कता आवश्यक छ । गाजा क्षेत्र अहिले नै कमजोर स्वास्थ्य प्रणाली भएको क्षेत्रमा पर्छ र घना वस्ती छ । यस्तो क्षेत्रमा महामारी फैलियो भने त्यसले गम्भीर दुष्परिणाम निम्त्याउन सक्छ ।

अर्को कुरा के छ भने, गाजा क्षेत्रको आधा जनसंख्या १४ वर्षमुनिका बालबालिकाको छ भने औसत उमेर नै १८ वर्ष छ । यस उमेर समूहका बालबालिका सक्रिय हुने र सामाजिक दूरी कायम राख्न कठिनाइ हुने भएकाले आफन्त र जेष्ठ नागरिकमा सबैभन्दा बढी रोग फैलाउन सक्छन् ।

घना वस्ती भएका क्षेत्रहरूमा यसरी एकअर्कामा सजिलै सर्ने रोग नियन्त्रण गर्ने परिकल्पना कसरी गर्न सकिन्छ ?, जबकि विश्वका विकसित भनिएका केही देश त यतिबेला ५०-६० भेन्टिलेटरका भरमा बसेका रहेछन् ।

कोरोनाविरुद्ध लड्न गाजा क्षेत्रको स्वास्थ्य प्रणाली सबैभन्दा कमजोर छ । यमनमा पछिल्ला ५ वर्षको युद्धले १ करोड मानिस भोकमरीको चपेटामा परेका छन् भने देशको स्वास्थ्य प्रणाली करिबकरिब अन्त्य भएको छ । कोरोना संक्रमण भयो भने त्यहाँ ठूलो विध्वंस अवश्यम्भावी छ । यो महामारी फैलिन नदिन स्वच्छ पानीले निरन्तर हात धुन सल्लाह दिइएको छ ।

अहिलेको महामारीका कारण स्वच्छ पानीको पहुँचमा समेत प्रभाव परेका छ । विश्वको ४० प्रतिशत क्षेत्र स्वच्छ पानीको अभाव झेलिरहेको छ ।

इराकको अवस्था यस्तै छ । क्वारेन्टाइन र लकडाउनको यो अवस्थामा त्यहाँको राम्रो स्वास्थ्य प्रणाली कमजोर उपकरणबाट काम चलाउनुपर्ने अवस्थामा पुगेको छ । कोरोना भाइरसका कारण चीनपछि सबैभन्दा प्रभावित इरानसँगको सीमा अब सिया मुस्लिम तीर्थयात्रीका लागि खुला रहन्छ । युरोप र अमेरिकी देशका मानिसले कोरोना भाइरसका कारण कस्तो अवस्था सिर्जना भएको छ भन्ने कुरा घरमै बसेर थाहा पाइरहेका छन् ।

विश्वमा के भइरहेको छ भन्नेबारेमा निश्चित रूपमा तेस्रो विश्व पनि चिन्तित छ किनकि भाइरस कुनै देशको सीमाभित्र कैद हुने वस्तु होइन । अमेरिका र रुसको खेल मैदान बनेको सिरिया युद्धले दोस्रो विश्वयुद्धपछिकै सबैभन्दा ठूलो विस्थापनको अवस्था ल्यायो । कोरोना भाइरसको महामारीले त्यसलाई पनि माथ खुवाउने र तुलनात्मक रूपमा झनै खतराको अवस्था निम्त्याउने देखिएको छ ।

सिरियाका विस्थापित शिविरमा समेत कोरोना संक्रमण देखिएको त्यहाँकै चिकित्सकले उल्लेख गरेका छन् । पहिलेदेखि नै सङ्कटको सामना गरिरहेका अफ्रिकाको उपसहारा क्षेत्र, मध्य पूर्वलगायतका स्थानमा सुरक्षाको खोजीमा बसिरहेका शरणार्थी र आप्रवासीमा यो रोग फैलिन थाल्यो भने केही हजारदेखि लाखौँ मानिसले ज्यान गुमाउने खतरा रहन्छ ।

आतङ्कवादी समूह र हवाई हमलाबाट बच्नका लागि सङ्कटपूर्ण शरणार्थी जीवन बिताइरहेकाहरूले फेरि एक पटक आधारभूत स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गर्न भौँतारिनुपर्ने अवस्था सिर्जना हुन सक्छ । विगतमा टर्की र लिबियाले युरोपमा छिर्ने शरणार्थी र आप्रवासीलाई रोक्नका लागि ढोकाको काम गरेका थिए । उनीहरू आफैँ कोरोनाको चपेटामा परेका कारण भोलि उनीहरू आप्रवासीको भेल रोक्न नसक्ने अवस्थामा पुग्नेछन् भने युरोप आफैँ कोरोनाबाट थलिएको छ ।

कोरोना भाइरसले एउटा ठूलो पाठ भने सिकाएको छ । युरोप अमेरिका जस्ता ठूला देशमा रहेका आन्तरिक क्षमता र असमानतालाई सतहमा ल्याइदिएको छ र बिरामीबाट हुने आर्थिक र सामाजिक घाइतेपनालाई फेरि एक पटक सम्झाइदिएको छ ।

यसको दोस्रो लहरका रूपमा तेस्रो विश्वमा निम्तिने सङ्कट, त्यसबाट सिर्जना हुने आप्रवासी तथा शरणार्थी समस्या र त्यसले निम्त्याउने रोगसँगै आर्थिक तथा सामाजिक तनाव देखिनेछ । भाइरस फैलिएपछि धनी देशहरूमा जुन प्रकारको सङ्कट निम्तियो, त्यो गरिब राष्ट्रमा पनि आउँछ ।

यसको समाधान भनेको गरिब देश, आप्रपासी र शरणार्थीलाई ढिला नगरी कोरोनाविरुद्धको लडाइँमा सघाउनु र सामूहिक रूपमा सङ्घर्षमा उत्रिनु नै हो । यो सङ्कटमा अन्तर्राष्ट्रिय सहायता करिबकरिब शून्यको अवस्थामा पुगेको छ ।

यहाँसम्म कि ईयूभित्रको एकता र ऐक्यबद्धतासमेत हराएको छ र त्यसलाई चिनियाँ सहयोगले विस्थापन गरेको छ । इटालियनहरूले ‘ग्रेजी सिने !’ गीत गाउनु र सर्बियाका राष्ट्रपतिले चिनियाँ झण्डालाई चुम्बन गर्नु यसको ठूलो उदाहरण हो ।

तत्कालीन सहयोगलाई अहिले सानो रूपमा लिन सकिन्न तर अत्यधिक पीडितहरूलाई वास्तविक अवसर प्रदान गर्ने कुरा भोलिका दिनमा मुख्य बनेर आउँछ । पहिलेदेखि नै विश्वमा प्रकोप रोक्नका लागि आर्थिकसहित भौतिक रूपमा योगदान दिइरहेकाहरूलाई विश्व समुदायले साथ दिन अब पनि अघि नबढ्ने हो भने ढिला हुनेछ ।

इराक युद्धपछि लेडी फातेमा ट्रस्ट बनेको थियो, जसले इराकमा विधवा महिलाहरूलाई उत्पादन क्षेत्रमा जोड्यो । यसले उनीहरूको जीवन बचाउन सम्भव भयो । यो संस्थाले हालै इराकमा महामारी रोक्नका लागि मास्क निर्माण गर्‍यो ।

यो एउटा उदाहरण मात्र हो । कोभिड- १९ लाई यही अवस्थामा नरोक्ने र सहयोगका हात अघि नबढाउने हो भने भोलि आर्थिक सङ्कटका कारण आउनसक्ने विकराल समस्या हल गर्नका लागि आप्रवासीहरू फेरि अवसरको खोजीमा निस्कनुपर्ने बाध्यता आउनेछ ।

त्यो संख्याचाहिँ सिरिया, इराक, अफगानिस्तान, उपसहारा क्षेत्र मध्य पूर्वबाट सिर्जित समस्या जत्रो मात्र हुनेछैन । गरिब र धनीबीचको असमानताको खाडल झनै गहिरिने देखिएको छ । त्यसबाट निम्तिने सङ्कटको सामना गर्न न त हाम्रा सरकार, न त हाम्रो समाज नै तयार छ । कोरोना भाइरसबाट सिर्जना हुने मानवीय सङ्कट कोरोना सङ्कटभन्दा सयौँ गुणा भयावह बन्न सक्नेतर्फ समयमै सजगता जरुरी छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, चैत १९, २०७६ १३:०९