कोरोना भाइरसविरुद्ध खोप बनाउन ४४ प्रोजेक्ट, बने पाउलान् त गरिब देशले ?

A+ A A-

कोरोना भाइरसका कारण विश्व नै आक्रान्त छ । कोरोना भाइरसका कारण विश्वभर ३५ हजारभन्दा बढी मानिसको मृत्यु भइसकेको छ भने दैनिक मृत्युदर अझै बढ्दो क्रममा छ ।

संक्रमित हुनेको बाढी नै आएको छ । साढे ७ लाखभन्दा बढी संक्रमित भइसकेका छन् र यो यतिमै रोकिनेवाला देखिँदैन । ३१ डिसेम्बर २०१९ मा चीनको वुहानबाट सुरु भएको कोरोना भाइरसको चपेटामा २ सयभन्दा बढी देश परिसकेका छन् ।

कोरोना भाइरसको महामारी चलिरहँदा विश्वका वैज्ञानिकहरू यतिबेला पूर्ण शक्ति लगाएर यसको खोप आविष्कार गर्न जुटेका छन् । विश्वभर धेरै ठाउँमा अनुसन्धान र परीक्षण चलिरहँदा एउटा कुराको डरले पनि सताइरहेको छ । त्यो के हो भने, तेस्रो विश्वका देशका बिरामीले यो भ्याक्सिन पाउलान् ? कि धनी देशहरूले यसलाई आफ्नो लागि मात्र जम्मा गरेर बस्नेछन् ?

मलिक्युलर जेनेटिसिस्ट केट ब्राडिरिक कोभिड- १९ का लागि खोप बनाउने प्रोजेक्टमा काम गरिरहेकी छन् । विश्वभर आज कोरोना भाइरसविरुद्ध लड्ने खोप बनाउने ४४ वटा प्रोजेक्ट चलिरहेका छन् । ब्राडिरिक अमेरिकाको बायोटेक्नोलोजी कम्पनी इनोभायोको शोधकर्ताको टिममा सामेल छन् । यो टिमको उद्देश्य यस वर्षको डिसेम्बरसम्म १० लाख खोप तयार पार्नु हो ।

अहिलेको महत्त्वपूर्ण प्रश्न यो खोप विश्वभरका गरिब देशहरूले पनि पाउलान् त ? भन्ने हो । आममानिसको दिमागमा मात्र होइन, स्वयं खोप बनाउने टोलीका डाक्टर ब्राडरिकको दिमागमा पनि यही प्रश्न आइरहेको छ ।

स्कटल्यााण्डकी ब्राडरिककी एउटी बहिनी बेलायतको नेसनल हेल्थ सर्भिसमा नर्स छन् । उनले भनिन्, ‘मेरी बहिनी कोरोना भाइरस संक्रमित मानिसहरूको उपचारमा खटिएकी छन् । मलाई हरेकले यो खोप पाउँछन् या पाउँदैनन् भन्ने चिन्ता छ । हामीले जसरी पनि यो खोप बनाउनै पर्छ ।’

इनोभायो जस्ता कम्पनीको खोप धनी देशहरूले जम्मा गर्न सक्छन् । यो अरूका लागि चिन्ताको विषय हो । इपिडिमियोलोजिस्ट सेठ बर्कले पनि ‘इम्युनाइजेसन ग्याप’को जोखिमबारे जानकारी दिइरहेका छन् । उनी ‘भ्याक्सिन अलायन्स (गाभी)का सीईओ हुन् ।

यो निजी र सरकारी क्षेत्रका संस्थाहरूमा ग्लोबल हेल्थ पार्टनरसीप हो र यसको उद्देश्य विश्वभरका सबैभन्दा गरिब ७३ देशहरूमा खोप पुर्‍याउनु हो । यसको सदस्यमा विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्लूएचओ) पनि छ ।

बर्क भन्छन्, ‘अहिले खोप त बनेको छैन तर पनि यो बहस गर्नुपर्छ । धनी र गरिब दुवै खाले देशमा आवश्यक परेका जनताले खोप पाउने सुनिश्चितता हुनुपर्छ । मलाई चिन्ता छ, कम पाइने वस्तुलाई लिएर प्राय: व्यवहार खराब पाइएको छ । हामीले अहिलेदेखि नै यसमा काम गर्नुपर्छ ।’

‘हेपाटाइटिस बी’को खोपकाण्ड

सेठ बर्कलेलाई यो डर त्यतिकै उत्पन्न भएको होइन । यसअघि खोपको मामलामा यस्तै घटना उनले बुझेका छन् । हालै जर्मन पत्रिका वेल्ट एम सोटेङले वरिष्ठ सरकारी अधिकारीको भनाइ उद्धृत गर्दै समाचार छापेको थियो, ‘अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले जर्मन बायोटेक्नोलोजी कम्पनी क्योरबैकले बनाउँदै गरेको एक खोप अमेरिकाका लागि लैजान खोजेका थिए तर सफल हुन सकेनन् ।’

खोपको ग्यापको सबैभन्दा ठूलो उदाहरण हो, हेपाटाइटिस बीको खोप । विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार हेपाटाइटिस बीको भाइरसका कारण कलेजोको क्यान्सर हुन सक्छ, यो एचआईभीभन्दा ५० गुणा बढी संक्रमणकारी छ । एक अनुमानका अनुसार विश्वभर २५ करोड ७ लाख मानिस सन् २०१५ मा हेपाटाइटिस बीका बिरामी थिए ।

हेपाटाइटिस बीविरुद्धको खोप धनी देशहरूमा सन् १९८२ मा सुरु भएको थियो तर सन् २००० सम्म पनि विश्वका सबैभन्दा गरिब देशहरूमा १० प्रतिशतले पनि यो खोप पाएनन् । बिल र मेलिण्डा गेट्सले सन् २००० मा गावी संस्थाको सुरुवात गरेका थिए । यसले खोपको अन्तर कम गर्नमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ ।

दोहोरो स्तरको पहुँच

यसका लागि अर्को महत्त्वपूर्ण सहभागिता कोलिसन फर एपिडेमिक प्रिपियर्डनेस इनोभेसन्स (सीईपीआई) पनि हो । यो नर्वेमा रहेको एजेन्सी हो, जसको स्थापना सन् २०१७ मा भएको हो ।

कम्पनीले भनेको छ, ‘हामी यस विश्वव्यापी भाइरसका संक्रमित बिरामीका लागि खोप समान तरिकाको बाँडफाँटविना रोक्न सक्दैनौँ ।’

यद्यपि, वास्तविकता अहिले पनि दुई स्तरको छ । एक उदाहरण ‘गार्डासिल’को छ । यो खोप सन् २००७ मा अमेरिकी कम्पनी मर्कले मानव पैपिलोमा भाइरस (एचपीभी)लाई रोक्न सकियोस् भनेर बनाएको थियो । यो खोपको प्रयोग गर्ने अनुमति अमेरिकी अधिकारीले सन् २०१४ मा दिएका हुन् ।

एचपीभीका कारणले नै सर्भाइकल क्यान्सरको बढी घटना भएको देख्न सकिन्छ । तर, सन् २०१९ सम्म यो खोप केवल १३ गरिब देशले पाएका थिए । यो बढ्दो माग र कम आपूर्तिका कारण भएको हो ।

कम फाइदा हुने कारोबार

गरिब देशहरूमा यो खोपको सप्लार्ई यस्तो अवस्थामा हुन सक्दैन । जब सर्भाइकल क्यान्सरबाट हुने ८५ प्रतिशत मृत्यु विकासशील देशहरूमा हुन्छ । यस्तो किन हुन्छ भन्ने जान्नका लागि खोपको धन्दातिर ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । फर्मास्युटिकल इन्डस्ट्रीमा पेट पाल्ने काम खोपले गर्दैन ।

सन् २०१८ मा फार्मास्युटिकल्सको विश्व बजार १.२ लाख करोड डलरको थियो । यसमा खोपको बजार ४० अर्ब डलर थियो । यसकै अन्तरबाट खोपको आविष्कार गर्न अन्य औषधिको तुलनामा कति जोखिम हुन्छ भन्ने थाहा हुन्छ ।

खोप बनाउन धेरै अनुसन्धानको आवश्यकता पर्छ र यो काममा खर्च पनि धेरै लाग्छ । अर्कातर्फ खोपको परीक्षण पनि धेरै पटक गर्नुपर्छ । सरकारी स्वास्थ्य एजेन्सी यी खोपका ग्राहक हुन्, जसले अन्य निजी ग्राहकको तुलनामा धेरै सस्तोमा किन्छन् ।

यी कारणहरूले खोपको व्यापार अन्य औषधिको तुलनामा कम फाइदाको हुन्छ । विशेष रूपमा यस्ता खोपको विषयमा यो अन्तर धेरै बढी हुन्छ, जुन जीवनमा एक पटक मानिसलाई दिइन्छ । अमेरिकाले सन् १९६७ मा खोप बनाउने कम्पनीको संख्या २६ थियो, जबकि सन् २००४ मा केवल ५ कम्पनी बाँकी थिए ।

अहिले पहिलाको जस्तो छैन । प्रिभेनार जस्ता खोप कम्पनी धेरै फाइदामा छन् । यो खोपले बच्चा र युवाहरूलाई निमोनियाबाट बचाउँछ । सन् २०१९ मा प्रिभेनार विश्वमा १० सबैभन्दा बढी बिक्ने औषधिमा थियो ।

गरिब देशमा प्रिभेनारको एक डोज ३ डलरभन्दा कममा बेचिन्छ तर अमेरिकामा यसको एक डोजको मूल्य १ सय ८० डलर पर्छ ।

बेलायतमा एचपीवीको २ डोज खोपको मूल्य ३ सय ५१ डलर पर्छ । तर, गावीले त्यही खोप ५ डलरमा उपलब्ध गराउँछ । धनी देशमा खोपमा धेरै फाइदा हुन्छ । यसबाट अनुसन्धान र खोप बनाउन राम्रो खर्च उठ्छ । बेलायतको फार्मास्युटिकल इन्डस्ट्रीले नयाँ भ्याक्सिन बनाउन १.८ अर्ब डलर खर्च हुने अनुमान गरेको छ ।

अहिले त्यहीी भएर सबैको ध्यान समान रूपमा कोरोनाको खोप वितरण हुनुपर्छ भन्नेमा छ । लन्डन स्कुल अफ हाइजिन एण्ड ट्रोपिकल मेडिसनका प्रोफेसर मार्क जिटले भनेका छन्, ‘यदि हामीले यसलाई खुला बजारमा छाडिदियौँ भने धनी देशका मानिसहरूले मात्र कोराना भाइरस (कोभिड- १९)को खोप पाउनेछन् ।’

फाइजर र मर्क जस्ता ठूला औषधि कम्पनीहरूले विश्वमा ८० प्रतिशत खोपको बिक्री वितरण गर्छन् । यस्तोमा हुन सक्छ, ठूला कम्पनीहरूले कोरोना भाइरसको खोपको बिक्री वितरणमा ठूलो भूमिका निभाउनेछन् । बेलायतको ग्ल्याक्सोस्मिथक्लाइन (जीएसके)ले कोरोना भाइरसको खोप बनाउनका लागि कयौँ कम्पनीसँग साझेदारी गरिरहेको छ ।

एजेन्सीको सहयोगमा

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत १८, २०७६ ०८:२४