कोरोनाभन्दा भयङ्कर महामारीकी साक्षी

A+ A A-

‘लकडाउन’को पालना गर्दै घरमै बसेका छौँ । कोरोना भाइरस गाउँतिर फैलिने हो कि भन्ने त्रासले अत्यावश्यक कामबाहेक टोलवासी पनि बाहिर निस्केका छैनन् ।

घरमा बुबा–आमा, बहिनीसँग कोरोनाबारे संवाद हुँदा उहाँहरू सतर्क भएर बस्नुपर्ने कुरा गर्नुहुन्छ । साथीभाइसँग भेट्न होस् वा कुनै काम विशेषले चोकतिर गइरहने मेरा बुबा ४ दिनदेखि घरभित्र नै हुनुहुन्छ । आमा त त्यसै पनि बाहिर निकै कम जानुहुन्छ । बहिनीलाई जति बेला पनि टेलिभिजनमा सिरियल हेरिरहेको देख्छु ।

दिउँसो चिया पिउने बेला सबै आ–आफ्नो कोठाबाट निस्कन्छौँ र केही बेर गफिन्छौँ । यो ‘अवसर’ कोरोनाले नै जुराएको हो । तर, हामी गफिँदा कोरोनाकै कुरा काट्छौँ । गाउँमा एक खालको त्रास छ । हामीलाई पनि नहुने कुरै भएन ।

तर, मेरी ८५ वर्षकी हजुरआमा (धनमाया) लाई कोरोनादेखि अलिकति पनि डर लागेको छैन । किनकि, विगतमा भोगेका र देखेका कतिपय बिमारका अगाडि उहाँलाई कोरोना भाइरस सामान्य लाग्छ । हजुरआमा मुस्कुराउँदै भन्नुहुन्छ, ‘बरु मलाई त रमाइलो लागिरहेको छ । तिमेरुलाई एकैसाथ भेट्न दसैँ–तिहार नै पर्खिनुपर्थ्यो । आज यही कोरोनाले गर्दा यत्रो दिनसम्म घरमा बस्न पाएका छौँ, तिमेरुलाई पनि खुसी लागेको होला नि !’

हजुरआमा कान अलि कम सुन्नुहुन्छ । टीभी, रेडियो सुन्न सक्नु हुन्न, अखबार पढ्न जान्नु हुन्न । त्यसैले अहिले हाम्रो देशमा के भइरहेको छ, किन हामी घरभित्र बसिरहेका छौँ भन्ने विषयमा उहाँ पूर्ण जानकार हुनु हुन्न ।

उहाँलाई मैले नै कोरोना र लकडाउनका विषयमा जानकारी गराएँ । कोरोना भाइरस र विश्वमा यसको आतंकबारे सुनिसकेपछि पनि हजुरआमाले आफ्नो अनुभवका अगाडि कोरोना सामान्य भएको बताउनुभयो ।

यत्रो विश्व डराइरहेको कोरोनासँग हजुरआमालाई किन डर लागिरहेको छैन ? मैले यो जिज्ञासा राख्दा हजुरआमाले जे भन्नुभयो, त्यो यहाँ जस्ताको त्यस्तै प्रस्तुत गरेको छु :मान्छे कति डराउन सकेका होलान् । ज्वरो, खोकी, र थकाइ लागेर अथवा भनौँ, केही दिनसम्म लक्षण देखा परेर कोरोना लाग्दो रहेछ । तिमीले भनेअनुसार धेरै त कोरोना लागे पनि निको हुँदा रहेछन् । अझ आफ्नो शरीरको राम्रोसँग ख्याल गर्न सक्यो भने कोरोनाबाट नमरिने रहेछ ।

तिमीहरूले योभन्दा ठूलो महामारी खेपेका छैनौ र यसबाट धेरै डराएका छौ । म त योभन्दा धेरै खतरनाक बिमारसँग परिचित छु, कहिले आफैँले भोगेर त कहिले अरुको देखेर ।

म कति वर्षकी थिएँ, ठ्याक्कै सम्झना त छैन । तर, त्यतिबेला राम्रोसँग बुझ्ने भइसकेकी थिएँ । मलाई लाग्छ, १० वर्ष वा त्योभन्दा केही बढीकी थिएँ होला । भोजपुर र खोटाङतिरका मान्छे एउटा अचम्मको बिमारले फ्याटफ्याटी मर्न थाले । हामी राँचे (भोजपुर)मा थियौँ । खोटाङको सिमानामा हाम्रो गाउँ भएकाले सबै तर्सिएका थिए ।

जिउमा काउछो हालेजस्तो गरी चिलाउने र केही बेरमै मान्छे मरिरहेका खबर भरियाहरूले ल्याइरहेका थिए । बाटोमा कतिपय भरियाहरू नै मरिरहेका थिए । गाउँमा कुरा हुँदै थियो, ‘फलानो गाउँमा १० जना मरेछन्, ढिस्कानो गाउँमा १५ जना मरेछन् ।’

नभन्दै हाम्रो गाउँमा पनि त्यो बिमार आइपुग्यो । त्यो बिमार निकै खतरनाक थियो । बिमारीको छेउमा जाँदा पनि सर्थ्यो । त्यतिबेला हात मिलाउने चलन थिएन । नभए अझै धेरै मान्छे मर्थे होलान् ।

गाउँलेहरू ठान्थे, यो बिमार लाग्नेबित्तिकै दहमा फाल हान्दा ठीक हुन्छ । धेरैले यसो गरे । कतिपय बाँचे भने कतिपय मरे ।

असाध्यै जिउ चिलाउने, डाबर उठ्ने, ज्वरो बढ्ने र मुटु पोल्ने यो बिमारको अन्तिम लक्षण थियो । लक्षण देखा पर्दासम्म बिरामी मरिहाल्ने अवस्थामा पुगेका हुन्थे । हाम्रो गाउँमा पनि १०/१५ जना मरे । त्यसमा केही हाम्रै आफन्त पनि थिए । कुनैकुनै गाउँमा त मरेपछि मलामी पनि कम हुन्थे । किनकि, रोग सरिहाल्ने हो कि भन्ने डर धेरैलाई थियो । यतिबेला भए एक जना पनि मलामी हुँदैन थिए होलान् । तर, त्यतिबेलाको समाज ‘मर्दाको मलामी’ भन्ने कुरामा विश्वास गर्थ्यो । त्यसैले कम नै किन नहोस्, डरका बाबजुद मलामी जानेहरू भेटिन्थे ।

यो रोगले बुढाबूढी, बच्चा कसैलाई चिनिरहेको थिएन ।

म सानी थिएँ । मचाहिँ कसरी हो बिरामी हुनबाट जोगिएँ । अहिले पो संसारको जुनसुकै ठाउँमा के भइरहेको छ, तत्कालै थाहा हुन्छ । उतिबेला त त्यत्रो मान्छे मरेको कुरा सरकारले महिना दिन वा त्योभन्दा अझै बढी दिनपछि मात्रै थाहा पाउँथ्यो ।

सरकारले थाहा पाउँदासम्म खती धेरै भइसकेको हुन्थ्यो । बिमार कहाँबाट कसरी सुरू भयो, त्यसको उपचार के थियो, कसरी निर्मूल भयो, मैले त केही थाहा पाइनँ । तर, त्यो हाम्रा लागि एउटा भयङ्कर र कहालीलाग्दो सपनाजस्तै थियो ।एउटा गाउँमा यो बिमारबाट दुई जना मात्र बाँचेछन्, ती बाउछोरा थिए । तर, छोरालाई भर्खरै बिमारले छोएको थियो । केही बेरमै छोरा साह्रोसाह्रो हुन थाल्यो । छोरा जति साह्रो हुन्छ, बाउ उति टाढा हुन थाल्यो । किनकि, बाउलाई डर थियो अब छोरा बचाउन सम्भव छैन, छेउमा गए म पनि मर्छु ।

त्यतिबेला यो घट्ना सबैतिर चर्चित थियो । छोराले प्याकप्याक भएर बाउलाई भन्दै थियो, ‘पानी देऊ, पानी देऊ ।’ बाउचाहिँ चार मिटर परैबाट पिँडालुको पातमा पानी पोको पारेर छोरातिर फालिरहेको थियो ।

पिँडालुको पातमा पोको पारेर फालेको पानी त्यो छोराले कसरी खान पाओस् । केही बेरपछि छोरो मरेछ ।

यसबाहेक उँदै–उभैँ र झाडापखालाले कहिलेकाहीँ गाउँ नै सोत्तर हुन्थ्यो । अहिले त दुई/चार जनामा कोरोना भेटियो भन्दा मान्छे डराउँछन् । जबकि, यत्रा ठूल्ठूला अस्पताल छन्, तिमीहरू जसरी गाउँघर छाडेर डाक्टर बनेका कैयौँ जान्ने मान्छे छन् । अहिले मान्छे हत्तपत्त मरिहाल्दैन । हाम्रा पालामा मान्छे तड्पिएर मर्थे । झाडापखालाकै महामारी चलेको बेला मैले एउटा नाबालक छोरा गुमाएको थिएँ ।

विभिन्न महामारी फैलिँदा कहिले पहाडको मान्छे तराईतिर भाग्थे, कहिले तराई छाडेर पहाडतिर चढ्थे । तर, मान्छेचाहिँ धेरै नै मर्थे । औलोको महामारी चलेका बेला हामी पनि दुई पटक बसाइँ सरेका थियौँ ।

यसपालि मलाई असाध्यै नौलो लागेको कुराचाहिँ सरकारले नै नेपाल बन्द गर्‍यो भनेको सुनेर हो । तिमीहरूलाई सोधौँला भनिरहेकी थिएँ । मलाई त लाग्यो, फेरि राजा आउने भएछ क्यारे, त्यसैले नेताहरूले सरकारसँग मिलेर नेपाल बन्द गरे । तर, होइन रहेछ । यसरी सरकारले नै देश बन्द गरेको आजसम्म मलाई थाहा थिएन ।

घरबाट बाहिर निस्कनै नपाइने, पढेलेखेका, जान्ने डाक्टर यति धेरै हुँदा पनि रोगको उपचार हुन नसक्ने ठानेर मान्छे घरघरमै बसेको अहिलेसम्म देखेकी थिइनँ । मैले त यस्तो होला भनेर कल्पना पनि गरेकी थिइनँ ।

सतर्क हुने हो भने कोरोनाबाट बच्न सकिने रहेछ । कोरोना लागिहाल्यो भने पनि उपचार गर्दा निको भएको उदाहरण रहेछ । यो रोगको डाक्टर त मान्छे आफैँ रहेछन् । त्यसो भए मान्छे किन डराएका हुन् ?

०००

यति सुनाइसकेपछि हजुरआमाले मतिर हेरेर सोध्नुभयो, ‘अहिलेसम्म कोरोनाले कति मान्छे मरे ?’

मैले जवाफ दिएँ, ‘नेपालमा त अहिलेसम्म कोही मरेका छैनन् । तर, अरु देशमा २४ हजारभन्दा बढी मरिसके ।’

‘ती, मैले अघि भनेको घटनासँग अहिले मरेका जनसंख्याको तुलना गरौँ न । संसारभरिमा २४ हजार मान्छे मर्दा यत्रो रोइलो छ, उतिबेला कुनै न कुनै महामारीले हजारौँ मान्छे नेपालमै मात्र मर्थे, त्यो पनि वर्षैपिच्छे । अहिलेजस्तो रेडियो, टीभी, अखबार थिएनन्, र पो कसैलाई थाहा हुँदैन थियो । मलाई त लाग्छ, अहिले रोगले भन्दा बढी मान्छे त डरले मरिरहेका छन् । हल्ला नै यस्तो भयङ्कर भएपछि कुनै रोग लाग्नुपर्छ र ?’

अन्तिममा हजुरआमाले निकै गम्भीर प्रश्न मतिरै तेर्स्याउनुभयो ।

आमा हाम्रो संवादलाई मुसुमुसु हाँस्दै सुनिरहनुभएको थियो । बुबाचाहिँ हजुरआमाले बोल्ने क्रममा कुनै मिस्टेक गरिहाल्नुभयो भने त्यसलाई सच्याउने काम गरिहनुभएको थियो ।

हजुरआमाले कान कम सुन्ने भएकाले म ठूलोठूलो आवाजमा प्रश्नहरू गरिरहेको थिएँ । बाटो हिँड्ने मान्छेचाहिँ के भएछ भनेर हामीलाई हेर्न जम्मा भइसकेछन् । भेला भएकामध्ये कमानसिंह राई ‘आमैले भनेको कुरा चित्त बुझ्यो है, वनको बाघले भन्दा मनको बाघले मान्छेलाई सताइरहेको छ’ भन्दै घरतिर लागे ।हजुरआमा हाँस्नुभयो । उहाँले आफ्नो अन्तिम प्रश्नमा एउटा बाहिरी मत पाउनुभएको थियो ।