लोकसभा चुनाव र मोदीको ‘लफ्कावाजी’

A+ A A-

भारतीय चुनावी मुद्दाको आफ्नै शैली र प्रकृति छ । हरेक लोकसभा चुनावताका राजनीतिक पार्टीहरू नयॉ विमर्श र नयॉ संकल्पका साथ मतदातामाझ पुग्छन् ।

चुनावी मुद्दाका वारेमा चर्चा गर्नु भन्दा पहिले प्रमुख राजीतिक दलहरूको दार्शनिक धरातलमा चर्चा गर्नु उपयुक्त देखिन्छ । राजनीतिक कुरुक्षेत्रममा भारतीय काङ्ग्रेस र भारतीय जनता पार्टी प्रमुख स्थानमा देखिएका छन् ।

काङ्ग्रेस दक्षिणी एशियामा नै सबभन्दा पुरानो राजनीतिक दल हो । यसको गौरवगाथा संघर्ष र संकल्पले भरिएको छ । गान्धीद्वारा पल्लवित, पण्डित नेहरुद्वारा संरक्षित, पटेलद्वारा संगठित र लालबहादुर शास्त्रीद्वारा सुशोभित यो पार्टीमा मुर्धन्य व्यक्तित्वको कमी छैन ।

राजनीतिक जानकारहरूको विश्लेषण अनुसार नेहरुले पार्टीलाई संस्थागत गरे भने इन्दिरा गान्धीले यसलाई केन्द्रीकृत गरिन् । तर राजीव गान्धीले काङ्गे्रसलाई आधुनिकीकरण गरे । कालान्तरमा नरसिंह राव र डा. मनमोहन सिंहले पार्टीलाई सुदृढीकरणभन्दा आफ्नो विद्वता र क्षमतालाई देश निर्माणमा वढी केन्द्रित गरे ।

अहिलेको मुद्दा ‘विकास’ मा केन्द्रित देखिन्छ । धार्मिक, जातीय, सम्प्रदायिक, भाषिक, लैङ्गिक लगायत विभिन्न पहिचानसँग जोडिएका मुद्दाहरू छायाँमा मात्र देखिन्छन् ।

अर्थात् सरकारले गरेको कामलाई पार्टीको निम्न पू‘जीकृत गर्न यी दुई व्यक्तित्व त्यति अब्वल देखिएनन् । सोभियत संघ विघटन पछि भारतीय अर्थ व्यवस्था डगमग भइसकेको अवस्थामा खुला अर्थव्यवस्थालाई आत्मसात गरेर यी दुई व्यक्ति देशलाई प्रगतिको पथमा लग्न सफल भएकै हुन् ।

सन् १९४७ देखि अहिलेसम्म नरसिंह रावको कार्यकालमा आर्थिक विकास दर ३.५ बाट ८.५ पुगेको भारतीय इतिहासमा जहिले पनि मार्गदर्शनको विषय रहिरहने छ । काङ्ग्रेसको महत्वपूर्ण सैद्धान्तिक आधारहरू लोकतन्त्र, समाजवाद, धर्मनिरपेक्षता, असंलग्न परराष्ट्रनीति, समावेशिताजस्ता विषय हुन् ।

दर्शन र सिद्धान्तको आधारमा काङ्ग्रेसभन्दा भारतीय जनता पार्टी पृथक छ । भारतीय जनता पार्टी हिन्दू महासभा, जन संघ, राष्ट्रिय हिन्दू स्वंय सेवक संघ जस्ता नामवाट परिमार्जित र परिष्कृत हु‘दै भारतीय जनता पार्टीको निर्माण भएको हो ।

भारतीय जनता पार्टीको पनि संघर्ष र त्यागको गाथा उल्लेखनीय छ । जसरी काङग्रेसले गान्धीलाई आफ्नो दार्शनिक धरातल मान्छ त्यसरी नै भारतीय जनता पार्टीले वीर सावरकरलाई आदर्शको शिखरमा ग्रहण गर्छ ।

सावरकर अंग्रेज सरकारवाट सबभन्दा बढी यातना पाएका मुर्धन्य नेता थिए । त्यस्तै पण्डित नेहरुकै टक्करका विद्वान् नेता डा. श्यामाप्रसाद मुखर्जी पार्टीलाई संघर्षको मार्गमा अगाडि बढाए ।

तत्कालीन समयमा डा. हेडगेवर, ग्वालकर (श्री गुरुजी) दीन दयाल उपाध्याय र अटल विहारी बजापेयीले भारतीय जनता पार्टीलाई काङ्ग्रेसको विकल्पमा उभ्याउन सफल भए । तर संगठनको निर्माणको श्रेय लाल कृष्ण आडवाणीलाई नै जान्छ ।

कालान्तरमा पार्टीलाई महिमामण्डित गर्ने काम पक्कै मोदीले गरेका हुन् । सन् १९४७ देखि सन् १९७४ सम्म भारतको लोकतान्त्रिक मान्यतालाई बलियो गराउन डा. राम मनोहर लोहिया र जयप्रकाश नारायणको नामलाई सदैव उच्च आर्दशका साथ लिइन्छ ।

मोदी सरकारले पूँजीपतिको स्वार्थको निम्ति जुनसुकै कदम चालेर देश हितलाई तिलान्जली दिएको छ ।

यी पृष्ठभूमिको आधारमा वर्तमान लोकसभाको चुनावी मुद्दाको पनि चर्चा गर्न उपयुक्त हुन्छ । अहिलेको मुद्दा ‘विकास’ मा केन्द्रित देखिन्छ । धार्मिक, जातीय, सम्प्रदायिक, भाषिक, लैङ्गिक लगायत विभिन्न पहिचानसँग जोडिएका मुद्दाहरू छायाँमा मात्र देखिन्छन् । प्रधानमन्त्री मोदी हरेक मञ्चलाई आफ्नो सफलताको गाथा वडो संप्रेषित ढङ्गले पस्किन सफल देखिन्छन् । अर्थात् आफ्नो कार्यकालमा ९८ प्रतिशत स्वच्छता अभियानमा सफल भएको दावी गर्दछन् ।

एक सय प्रतिशत जनतालाई वैंकमा खाता खोलाएर सरकारको लाभांश जनताको घर दैलो पुर्याउन सफल भएको उदघोष गर्दछन् । १० करोड शौचालयको निर्माण, ६ लाख गाउ‘मा विजुली जडान, १ लाख १६ हजार गाउ‘मा अपटिकल फाइवर (इन्टरनेट कनेक्सन) जस्ता अनेकौ उपलब्धिको चर्चा गर्छन् ।

गरिब र निर्धन व्यक्तिको १ करोड ३० लाख घर निर्माण, २ लाख बुलेट पुर्फ ज्याकेट सैनिक र सुरक्षा बल, इन्दिरा गान्धीको समयमा ३० प्रतिशत मुद्रास्फीति (इनफ्लेन्सन) लाई ४ प्रतिशत ल्याउन उनी सफल भएको दावी गर्छन । आयुष्मान भारत जस्ता कार्यक्रमबाट सम्पूर्ण जनतालाई स्वास्थ्य विमाको कवच दिने उनी उद्घोष गर्दछन् ।

मोदीको विकासको फेरिहस्तलाई विपक्षी काङ्ग्रेसले राजनीतिक लफ्कावाजी भन्छ । एक व्याख्यानमा काङ्ग्रेसका वरिष्ठ नेता एवं विद्वान पि.चिताम्बरम् उल्लेख गर्छन– मोदी सरकारको समयमा वेरोजगारीको समस्या सबभन्दा बढी चर्किएको छ । अर्थात् मोदी सरकारले जनसंख्याङ्की लाभांश (डेमोग्राफीक डिभीडेन्ट) लाई देश हितमा परिणत गर्न सकेको छैन । त्यति मात्रै होइन भारतको व्यापार घाटा चीनसँग दिन प्रति दिन चुलिएको छ ।

काङ्ग्रेसका अर्का नेता दिग विजय सिंहले एक सभालाई सम्बोधन गर्दै प्रष्ट भनेका छन्– मोदी सरकारले पूँजीपतिको स्वार्थको निम्ति जुनसुकै कदम चालेर देश हितलाई तिलान्जली दिएको छ ।

काङ्ग्रेसले मोदीको परराष्ट्रनीतिलाई कमजोर बताउँदै भारतले आफ्ना छिमेकीहरूसँग मित्रतामा कटुता ल्याएको आरोप लगाउँछ । एक व्याख्यानमा काङ्ग्रेस नेता डा. शशिथरुले मोदीलाई हिन्दू अतिवादीको संज्ञा दिएका छन् । अर्कोतर्फ ममता वेनर्जी, मायावती, अखिलेश जस्ता अब्वल नेताहरू पनि मोदीको विकास तथ्याङ्कभन्दा मिथ्याडकमा आधारित रहेको उदघोष गर्दछन् ।

भारतको लोकतन्त्रको प्रमुख विशेषता के हो भने भारतको पहिलो प्रधानमन्त्री नेहरुदेखि मोदीसम्म प्रत्येकले राष्ट्र संकल्प कुनै न कुनै रुपमा लिएको छ ।

लोकतन्त्रमा आरोप र प्रत्यारोप हुनुलाई नकारात्मक रुपमा लिनु हु‘दैन । मोदी चिताम्बरमले उठाएको कुरा प्रमाणिकता साथ खण्डन गर्दै भन्छन् –एक करोड ८० लाख संचय कोषको खाता खुल्नु जसमा ६४ प्रतिशत २८ वर्षको हुनुले सरकारले वेरोजगारीको समस्यालाई सम्वोधन गरेको जाहेर गर्दछ ।

त्यस्तै होटेल व्यवसायमा ५० प्रतिशतको वृद्धिले वेरोजगारीको समस्या व्यापक सम्बोधन गरेको उनी वताउ‘छन् । भारतको सन्दर्भमा असंगठित क्षेत्र वढी रोजगार सृजना गर्दछन् । मोदिको कार्यकालमा ३६ लाख नयॉ ट्रक सडकमा आउनु, यो भन्दा वढीसंख्यामा यात्रुवाहक वाहन सडकमा आउनु र सबभन्दा वढी सडक निर्माणले आफ्नो सरकारले रोजगारी सिर्जना गरेको उनी उद्घोष गर्दछन् ।

तर विपक्षीको तर्क फेरि फरक देखिन्छ । पूर्वमन्त्री चिदाम्बरमले मोदीको नीतिगत आलोचना गर्दै के भन्छन् भने सरकारको काम शिक्षामा सबलीकरण गर्नु हो । वर्तमान अवस्थामा भारत विश्वको छैठौं अर्थतन्त्र भएकोले त्यही स्तरमा शिक्षाको स्तरीयता वढेको छैन । साथ साथै कृषिलाई व्यापारमुखी बनाउ‘न सरकार सफल देखिएको छैन ।

पक्ष र विपक्षको दोहरीको न्यायकर्ता लोकतन्त्रमा जनता नै हुन्छन् । त्यसैले जनतालाई जर्नादन भनिन्छ । भारतमा भइरहेको विकासको मुद्दालाई चुनावी बनाउनु दक्षिण एशियाको लागि शुभ संकेत हो । दक्षिण एशियामा वढी जनघनत्व भएकोले जनताहरू गरिवीमा जकडिएका छन् । भावनात्मक पक्षलाई राजनेताले तत्कालको लागि प्रयोग गरेर विकासको मुद्दालाई ओझेलमा राख्दछन् ।

नेताहरू वाचा गर्दछन् र वाचाविना पद्धतिले रुपान्तरण हु‘दैन । डा. कर्ण सिंहले आफ्नो पचास वर्षको संसदीय विदाइ समारोहमा वडो मधुर शैलीमा भनेका छन्, ‘भारतको लोकतन्त्रको प्रमुख विशेषता के हो भने भारतको पहिलो प्रधानमन्त्री नेहरुदेखि मोदीसम्म प्रत्येकले राष्ट्र संकल्प कुनै न कुनै रुपमा लिएको छ ।’

अर्को शब्दमा भन्ने हो भने चुनाव विकासको विर्मश हुनु प्रजातन्त्रको लागि सुनौलौ दिवाकर हो ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत ४, २०७५ ०१:३८