मोटरसाइकल दिन नसक्दा रोकियो पूजाको बिहे

A+ A A-

बिहेका लागि मण्डप बनिसकेको थियो । एक दिनअघिदेखि नै घरमा बाजा बजिरहेको थियो । सबै प्रतीक्षा गर्दै थिए, दुलाहा अब आउँछन् भनेर । यस्तै समयमा धनुषामा एउटा बिहे रोकिएको छ । बिहे रोकिनुको कारण थियो केटा पक्षले मागेको दाइजो नदिनु ।

धनुषाको नगराइन नगरपालिकाको जटहीका बेचनी सदाकी १९ वर्षीया छोरी पूजा सदाको बिहे धनुषाकै भुतही निवासी रोहित सदाका २१ वर्षीय छोरा सुशील सदासँग २५ फागुनमा हुने तय भएकोे थियो । तर, आर्थिक अभावका कारण बेचनीले मोटरसाइकल दिन नसकेपछि सुशील सदा विवाह मण्डपमा नै आएनन् ।

ऋण काढेर सबै तयारी गरे पनि विवाह नै नभएपछि बेहुली पक्ष मारमा परेको छ । साहुसँग चर्को ब्याजमा ३ लाख रूपैयाँ ऋण काढेर सम्पूर्ण तयारी गरे पनि विवाह नै नभएपछि बेचनी थप आर्थिक मारमा परेका हुन् ।

पूजा सदाकी आमा बेचनीले भनिन्, ‘जन्तीलाई स्वागत गर्न समियानाहरू पनि लगाइएको थियो । पैसाको व्यवस्था भएन, बिहेपछि मोटरसाइकल दिन्छु भन्दा छोरा पक्षले मानेनन् ।’

बिहे रोकिएपछि पूजा दिनभरि रोइरहेकी छन् । स्थानीयहरू मोटरसाइकल दिएरै भए पनि बिहेको वातावरण पुनः बनाउने प्रयासमा लागेका छन् ।

छरछिमेकीले मोटरसाइकल दिएर बिहे गराउने प्रयासमा लागे पनि एकचोटि रोकिइसकेको बिहे अब कुनै पनि हालतमा नगर्ने र त्यो घरमा विवाह गरेर जाँदै नजाने अडान पूजाले लिएकी छन् । उनी भन्छिन्, ‘एउटा मोटरसाइकल नपाउँदा बिहे नै रद्द गर्ने बेहुलाले विवाहपछि झन् दाइजोको लोभमा ज्यान पनि लिन सक्छ ।’

धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी प्रदीपराज कणेलले घटनाबारे आफूले अध्ययन गरिरहेको बताएका छन् । उनले भने, ‘बेहुली पक्षले प्रशासनमा जाहेरी दिए बेहुलालाई दाइजो कसुरको मुद्दामा कारबाही गर्छौं ।’ प्रदेश २ का जिल्लाका घनाढ्यदेखि दलित विपन्न समुदायमा समेत बालविवाह तथा दाइजो प्रथाजस्तो सामाजिक कुरीतिले अझैसम्म प्रश्रय पाइनै रहेको छ ।

दाइजोका कारण बिहे रोकिने धनुषाको यो जटहीको घटना त एउटा उदाहरण मात्र हो । दाइजो नदिएकै कारण विवाह रोकिने र विवाह भइसके पनि हत्याजस्तोे जघन्य अपराध भएका घटनाहरू बेलाबेलामा बाहिर आइनै रहेका छन् । यस प्रकारका कुरीति र अपराध रोक्ने प्रयास कतैबाट हुन सकेको छैन । यस्ता घटनाहरूमाथि उल्टै मलजल दिने प्रयास भइरहेको देखिएको छ ।

सरकारले बालबिवाह र दाइजो प्रथालाई निर्मूल पार्ने अभियान नै चलाए पनि अहिलेसम्म यस्तो कुरीति हट्न सकेको छैन ।

सामान्यतः दाइजोलाई बेहुलीतर्फबाट बेहुलालाई विवाह गरेर जाँदा दिइएको उपहारको रूपमा अत्यन्त हलुका ढंगले लिइएको मात्र पाइन्छ । सतहमा त्यस्तो देखिए पनि गहिराइ भने अत्यन्त भयानक र दर्दनाक रहेको कानुन व्यवसायी राजकुमार महासेठले वताए ।

उनले भने, ‘दाइजो सामान्य रूपमा उपहारजस्तो बुझिन्छ । उपहार दिए पनि हुन्छ र नदिए पनि हुन्छ । तर, दाइजो त सदियौँदेखि हाम्रो समाजमा कुप्रथाको रूपमै जरा गाडेर बसेको छ ।’

संस्कृतिविद् पुनम झा मैथिली यो प्रथाका नकारात्मक पाटाहरू धेरै भएको बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘यसको नकारात्मक प्रभाव बेहुली पक्षलाई पर्न जान्छ । जुन विवाहको मगनीको बेलादेखि नै सुरू हुन्छ ।’

उनी थप्छिन्, ‘किनकि अधिकांश विवाहमा (विशेषतः तराई मधेसमा) बेहुली पक्षले बेहुला पक्षलाई के के दिनुपर्छ भनेर छिनोफानो हुन्छ । सर्त पूरा भए मात्र विवाह निश्चित हुन्छ । भ्रूण हत्यामा भएका अनुसन्धानहरूले अधिकांश भ्रूण बालिकाको भएको पुष्टि गरेको छ । यसको प्रमुख कारण पनि दाइजोको मनोवैज्ञानिक आतंक नै हो ।’

दाइजोको तराजुमा सामग्रीसँगै तौलिएकी बेहुलीलाई म एक पुरुष समान छैन भन्ने सन्देश दाइजो प्रथाले दिइरहेको उनको तर्क छ । यो दृश्य देखेर हरेक अविवाहित केटाले आफू ‘सुपेरियर’ भएको र हरेक अविवाहित केटीले आफू ‘इन्फेरियर’ भएको महसुस गर्ने संस्कृतिविद् मैथिलीले बताइन् ।

‘असमान ‘जेन्डर आइडेन्टिटी’ अर्थात् लैङ्गिक पहिचानको निर्माण गर्न दाइजो प्रथाले भूमिका खेलेको छ,’ कानुन व्यवसायी महासेठ भन्छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन २७, २०७६ २०:१३