अपाङ्ग अस्पताल गाउँको कहर

A+ A A-

माथि गाउँ नै ढाक्ने पहरो । पहरोको छेवैमा छ टहरै टहराले बनेको सानो गाउँ । गाउँको सिरानीमा भर्खरै खनेको बाटोबाट सासै फेर्न नसक्ने गरी धुलो उडिरहन्छन् ।

ढुंगाको खुड्किलाबाट ओर्लिंदा बाटैमा पर्छ चौतारी । चौतारीको वरिपरि पाल र टिनले बेरेका टहराहरू लस्करै देख्न सकिन्छ । गाउँ पस्दै गर्दा बाटैमा ‘पिकेट’को थाक भेट्न सकिन्छ ।

पिकेट हेर्दै चौतारीमा पुग्दा परैबाट उमेरले ८० कटेकी वृद्धा हस्याङफस्याङ गर्दै हामीतिरै आइन् । चौतारीभरी जम्मा भएका गाउँवासी पनि हामीलाई नै पर्खिरहेका जस्ता देखिन्थे । हामी गाउँवासीसँग बोल्न नपाउँदै नजिकै आएर ती वृद्धाले भनिन्, ‘तपाईंहरू डाक्टर हो ?’

वृद्धाको प्रश्न त सामान्य थियो तर हामीसँग त्यसको उत्तर निकै कठिन थियो ।

थरथर काँप्दै डाक्टरको आसमा हामी छेउ आएकी ती वयोवृद्धा स्वाँस्वाँ गर्दै ठिङ्ग उभिन सक्ने अवस्थामा समेत थिइनन् ।

एकछिन वृद्धालाई हेरेर भन्यौँ, ‘होइन आमा, हामी त पत्रकार हो ।’

पत्रकार को हो ? उनलाई थाहा थिएन तर उनले हामीमा डाक्टर खोजेको भन्ने उनको अनुहारमा प्रष्टै झल्किन्थ्यो ।

हाम्रो ‘होइन’ भन्ने उत्तरले थचक्क सिँढीमा बसिन् आमै ।

रनभुल्लमा परेका हामी वृद्धालाई छाडेर चौतारामा भेला भएका गाउँवासीसँग बोल्न थाल्यौँ । उनी भने एकोहोरो भट्भटाइरहिन् । उनको भट्भटाहट न त गाउँवासीले सुने, न हामीले बुझ्यौँ नै ।

धेरैबेरसम्म नजिकै रहेको सानो टहरो हेर्दै भट्भटाइरहेकी ती वृद्धा एकोहोरो बोलिरहेकी थिइन् । ‘डाक्टर आए भनेर कुदेर आएँ, होइन रहेछ । म बुढी हिँड्न सक्दिनँ, डाक्टर पनि आउँदैनन्’, उनले भनिन् ।

हामी वृद्धाको छेउमा गएको दखेर अधवैँसे जस्ती दखिने एक महिलाले भनिन्, ‘नसक्ने मान्छे किन यसरी हतार गरेर कुदेको ? याँ बस्नु ।’

वृद्धा बसिसकेपछि भने आफैँ भन्न थालिन्, ‘नानी, हामी त यो ठाउँमा बिरामी हुँदा पनि टाढा जानुपर्दैन, घरमै आएर भए पनि उपचार गर्छन् डाक्टरहरूले भनेर आयौँ । १५ वर्षसम्म त यहाँ डाक्टर बसे, अहिले त कसको आँखा लाग्यो, आउन नै छाडे । बूढी छु, सानोतिनो बिरामी हुँदा कसरी अस्पताल पुग्नु ? सोच्दै आँत काँप्छ ।’

बल्ल बुझ्यौँ, ‘तपाईं डाक्टर हो ?’ भन्ने उनको प्रश्न । उनी त चौतारीमा नयाँ मान्छे आएको देखेर डाक्टर आएछन् भनेर ज्वरोको उपचार गर्ने आसमा पो हतारिँदै हामीतिर आएकी रहिछन् ।

उनी रहिछन्, सलार्हीबाट आएकी दुतपतिया नुनिया । उमेरले ८० कटेकी जस्ती देखिने नुनियालाई कति वर्षकी भएँ भन्ने पनि थाहा छैन । दम रोगले थलिएकी नुनिया हामी पुग्दा ज्वरोले ग्रस्त रहिछन् । त्यसैले हामीलाई डाक्टर सम्झेर औषधि माग्न आएकी रहिछन् ।

श्रीमानसँग बस्ने दुतपतिया नुनियाका श्रीमान् कुष्ठरोगी छन् । पकाएको भाँडा उठाउन पनि सक्दैनन् । तातो, चिसो केही थाहा पाउँदैनन् उनका हातले । हात कुँजिएका छन् रोगले ।

दुतपतिया पनि त कहाँ सबल छन् र ? उमेर ढल्किएकाले राम्रोसँग आँखा देख्दिनन् । काम गर्दा हात–खुट्टा थरथर काँप्छन् । बूढी भएकै कारण छोराछोरी कसैले नहेरेपछि नुनिया दम्पत्ती यहाँ आएका रहेछन्– बुढेसकालको जीवन गुजार्न ।

सँगै नुनियाको दुःखमा दुःख मिसाउँदै छेवैमा बसेकी रामकुमारी साह बोलिन्, ‘नानी, हामी सबैको दुःख एउटै छ । पीडा एउटै छ तर सुनिदिने कोही छैन ।’

साह बोल्दाबोल्दै रोकिइन् र मुहारमा हल्का मुस्कान छर्दै भनिन्, ‘दुखै दुःखले बाँधिएकाले होला, सबै धेरै मिलेर बसेका छौँ ।’

उनका अश्रुमिश्रित नयनहरूमा आँसु रोक्दै मुहारमा मुस्कान ल्याउन खोजेको प्रस्टै देखिन्थ्यो ।
रामकुमारी साह पनि हेर्दा हट्टाकट्टा नै देखिए पनि कुष्ठ रोगबाट पीडित रहिछन् । कुँजिएका हात देखाउँदै भनिन्, ‘हामी सबै यस्तै छौँ यहाँ । सबै आपाङ्गता भएकाहरू, सबै अशक्त ।’

सबै एकअर्काले हेर्दै मुसुक्क हाँस्न खोज्छन् ।

यो दृश्य हो, बूढानीलकण्ठबाट केही मिटर उकालो लागेपछि आउने लिपिकोटको अपाङ्ग अस्पताल गाउँको । खासमा गाउँको नाम अपाङ्ग अस्पताल नभएर शान्ति सेवा आश्रम हो । तर, शान्ति सेवा आश्रमको बीचमा अपाङ्ग अस्पताल बनेपछि भने सबैले यस गाउँलाई अपाङ्ग अस्पताल गाउँ नै भन्दा रहेछन् ।

कुनैबेला डाक्टर र नर्सहरू भरिभराउ हुने यस अस्पतालमा अपाङ्गता भएका बिरामीहरूको चाप पनि उस्तै हुने गथ्र्यो । पछि अस्पताललाई साँघुरो बनाउँदै क्लिनिक बनाइयो ।

‘किन क्लिनिकमा सीमित राखियो, थाहा छैन स्थानीयवासीलाई । क्लिनिकमै भए पनि डाक्टरको कमी भने थिएन’, साह बोल्दाबोल्दै रोकिएर हामीतिर हेर्छिन् ।

फेरि सुरु गर्छिन्, ‘अचेल अपाङ्ग अस्पतालमा डाक्टरको चालचुल देखिँदैन । हुन पनि डाक्टरहरूले अस्पताललाई नै माया मारेको ४ वर्ष बितिसकेछ ।’

अस्पतालमा डाक्टर फेरि बस्लान् र उपचार गर्न पहिलाको जस्तै सहज होला भन्दै आस गर्दै बसेका रहेछन् स्थानीय । वास्तवमा जर्मनकी एक दाताको मनकारी मनले अस्पतालकै वरिपरि जग्गा खरिद गरेर सानो गाउँ बनाएकी रहिछन् ।

त्यहाँ सुविधा सम्पन्न भवनहरू थिए । उकाली ओरालीबीचमा चौतारी, चौतारीको छेवैमा अस्पताल रहेछ । त्यहाँ २०७२ सालको भूकम्पले डाक्टरलाई कहिले नआउने गरी भगाएको रहेछ ।

सानो भवन भए पनि डाक्टर र बिरामीको चालचुल भने मज्जाको देख्न सकिन्थो । पुराना दिन सम्झँदै गर्दा दुतपतिया नुनिया भन्छिन्, बिरामी हुँदा पनि घरै बस्नबाहेक केही गर्न सक्दिनँ । हिँडेर माथि गाडी आउने ठाउँसम्म पनि पुग्न सक्दिनँ ।’

अस्पतालको साइनबोर्ड हटाएर क्लिनिकको साइन बोर्ड राखिएको पनि धेरै भइसक्यो । अब त क्लिनिकको बोर्डका अक्षरहरू पनि खुइलिइसकेका छन् । अस्पतालमा भएका कुर्सी र टेबलहरू माकुराको जालोले जेलिएको छ । भवन पनि जीर्ण छ ।

त्यही भवनमा टोलाउँदै बित्छ अचेल अपाङ्ग अस्पताल गाउँका बिरामीहरूको दिन ।

अपाङ्ग अस्पताल, जुन ठाउँमा देशको प्रमुख प्रशासकीय केन्द्र सिहंदरबारबाट १ घण्टामा पुग्न सकिन्छ । तर, कुनै बेला अपाङ्गता भएकाहरूको बाक्लै भीड लाग्ने उक्त अस्पतालमा डाक्टरहरूले माया मारेको पनि वर्षौं भइसक्दासमेत सरकारको ध्यान अझै जान सकेको छैन ।

त्यसैले अचेल अपाङ्ग अस्पतालवासीहरू भन्ने गर्छन्, ‘दुःखका पहाडै पहाडले छेकिएको गाउँ हो नानी हाम्रो गाउँ ।’

यस्ता सयौँ छन् अहिले अपाङ्ग अस्पताल गाउँमा, जो सानोसानो बिरामी हुँदा पनि उजाडिएको अस्पतालमा डाक्टर र नर्सको चहलपहलको कामना गर्छन् । र, हरेक रात फेरि भूकम्प अगाडिको जस्तै गरी गुजारिएका दिनचर्याको सपना देख्छन् । तर, अफसोस ! गाउँलेको सपना ४ वर्ष बितिसक्दा पनि सपना मात्र बनिरह्यो ।

५० परिवार बसोवास गर्ने यस गाउँका मानिसहरू लगभग सबैजसो कुष्ठ रोगबाट पीडित छन् । रोगकै कारणले गर्दा सवारी साधन चल्ने स्थानसम्म पुग्न पनि उनीहरूलाई हम्मेहम्मे नै पर्ने गरेको छ ।

बिरामी हुँदा उमेर नखाएका, भर्खरैका भने सकी नसकी भए पनि बूढानीलकण्ठ, टिचिङ र वीर अस्पतालसम्म पुग्ने गर्छन् । तर, उमेर पनि ढल्किएका र रोगबाट थलिएकाहरूमा भने अस्पताल जानुको साटो रोगले नै मर्नुभन्दा अरू कुनै उपाय छैन ।

सरकारले कुष्ठ रोगबाट पीडित र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई उपचारमा विशेष छुट दिने गरेको छ । तर, अस्पताल गाउँका वासिन्दा भने सबै अस्पतालले छुट नदिँदा अस्पताल खोज्दै हिँड्नुपरेको गुनासो गर्छन् ।

श्रीमतीलाई हात भाँचिएकाले टिचिङ अस्पतालमा छाडेर घर आएका कृष्ण मगर पनि सँगै भेटिए । उनी हतारिँदै पैसा खोजखाज र सरसापट गर्न घर आएका रहेछन् ।

अस्पलालले हातको अपरेसन गर्नुपर्ने भनेपछि ५० हजार रुपैयाँ लाग्छ भनेछ । उनी भन्छन्, ‘५० हजार सुनेर अत्तालिएको थिएँ तर एक जना भाइ चिनेको थिएँ, उसले हामी कुष्ठ रोगबाट पीडित हो, अपाङ्ग हो भनेपछि अस्पतालले ३० हजारमा गर्न मान्यो । अब ३० हजार पनि मैले कहाँबाट ल्याउनु ?’

उनी हतासिएको भावमा बोलिरहेका थिए ।

उनैलाई हेरेर ‘खुई’ काढिरहेकी रामकुमारी साह भन्छिन्, ‘अस्ति अस्पताल लैजाँदा हामी सबैले मिलेर आफूसँग भएको पैसा दियौँ । अब कसरी यो कृष्णको बुढीलाई निको पार्ने ?

हुनत ठूलाखालका बिराम लागेकालाई अस्पतालबाट साँघुरिएको शान्ति सेवा क्लिनिकमा उपचार हुँदैनथ्यो । त्यहाँ डाक्टरले अन्य अस्पतालमा रिफर गरिदिन्थे र निःशुल्क उपचार गरेर घर फर्कन्थे । तर, अब त रिफर गरिदिने डाक्टर पनि छैनन् अस्पताल गाउँमा ।
अपाङ्ग अस्पताल गाउँ अर्थात् शान्ति सेवा आश्रममा बालबालिकाहरू पनि थुप्रै छन् ।

अपाङ्गता भएका बाबुआमाका छोराछोरीले भने नजिकै रहेको पञ्चकन्या विद्यालय तथा बूढानीलकण्ठ चोकमा रहेका सरकारी विद्यालयमा पढ्ने गरेका रहेछन् । केही बालबालिका भने एनजीओको सहयोगमा काठमाडौंका विभिन्न निजी तथा सरकारी विद्यालयमा पनि पढ्दै आएका छन् ।

यसरी देशको राजधानी नजिकै, त्यो पनि पर्यटकीय स्थलमै दर्दनाक अवस्थाबाट पूरै गाउँ गुज्रिइरहँदा पनि सरकारको नजर अझै पर्न सकेको छैन ।

हरेक वर्ष विभिन्न क्षेत्रमा स्वास्थ्य सेवा पु¥याउनकै लागि करोडौँको बजेट छुट्टिने गरेको छ तर उक्त बजेटको थोरै हिस्साको अनुभवसमेत गर्न पाएका छैनन् अपाङ्ग अस्पतालवासीले ।

सरकारको ध्यान खिच्न के गर्नुपर्ला यी नागरिकले ? सिंगो गाउँ नै असहाय बनिरहँदा पनि सरकारी तवरबाट कुनै सुविधा पाउन सकिरहेका छैनन् अपाङ्ग अस्पताल गाउँवासीले ?

यही सोच्दै फर्कियौँ हामी, निराश बनेर ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन १६, २०७६ ०८:२१