१६ जना व्यक्ति काे को थिए, जसले नेपाली नोटमा हस्ताक्षर गरे ?

A+ A A-

नेपालमा राष्ट्र बैंकका अध्यक्षको धेरै लामो इतिहास छैन । २०१३ सालमा स्थापना भएको नेपाल राष्ट्र बैैंकमा अध्यक्ष नै गभर्नर हुने प्रावधान छ ।

अहिलेसम्म १६ जना अध्यक्षले राष्ट्र बैंकको गरिमामय पदमा रहेर काम गरेका छन् । १६ जनाले मात्रै अहिलेसम्म नेपाली नोटमा हस्ताक्षर गरेका भने होइनन् । राष्ट्र बैंकको स्थापनापूर्व पनि विभिन्न व्यक्तिहरूले नोटमा हस्ताक्षर गर्दै आएका थिए ।

तथापि गभर्नरको पद भने थिएन । गभर्नर बन्ने प्रावधान आउनुअगाडि सदर मुलुकीखानाका प्रमुख खजाञ्चीले नेपाली नोटमा हस्ताक्षर गर्दथे । जसमा भरत राज, जनक राज नरेन्द्र राजलगायतले हस्ताक्षर गरेको इतिहास छ । राष्ट्र बैंकको स्थापनापछि भने राष्ट्र बैंकको अध्यक्षलाई नै गभर्नरमा नियुक्त गरिँदै आएको छ ।

अहिलेसम्मका गभर्नरहरू

हिमालय शमशेर जबरा

नेपालको पहिलो गभर्नर हिमालय शमशेर जबरा हुन् । हिमालयन बैंकका संस्थापकसमेत रहेका उनी विसं २०१३ सालमा नेपाली नोटमा हस्ताक्षर गर्ने पहिलो गभर्नर बनेका थिए । उनले ४ वर्ष सो पदमा रहेर काम गरे ।

जबरा सबैभन्दा लामो समयसम्म वित्तीय क्षेत्रमा सक्रिय रहेर काम गर्ने गभर्नरमध्येमा पहिलो हुन् । केही वर्षअगाडिसम्म विभिन्न वित्तीय कार्यक्रममा भेटिने जबरा अहिले भने खासै देखिँदैनन् । उनी उमेरले पनि ९० कटिसकेका छन् ।

लक्ष्मीनाथ गौतम

राष्ट्र बैंकको दोस्रो गभर्नर हुन् लक्ष्मीनाथ गौतम । उनले राष्ट्र बैंकमा २६ माघ २०१७ सालदेखि ३ असार २०२२ सालसम्म गभर्नर पदमा रहेर काम गरे ।

प्रद्युम्नलाल राजभण्डारी

प्रद्युम्नलाल राजभण्डारी ४ असार २०२२ सालदेखि २९ साउन २०२३ सालसम्म गभर्नर भए । उनले राजा महेन्द्रका नोटमा हस्ताक्षर गरेका हुन् ।

उनले राष्ट्र बैंकमा लभगभ एक वर्षजति गभर्नर भएर कार्यभार सम्हालेका थिए । थोरै समय काम गरेका गभर्नरमध्येमा उनी एक हुन् ।

डा. भेषबहादुर थापा

प्रद्युम्नलालपछिका चौथो गभर्नर हुन् डा. भेषबहादुर थापा । उनी विसं २०२३ सालदेखि २०२५ सालसम्म गभर्नर बनेका थिए । त्यसपश्चात् उनी गभर्नर मात्र नभएर अर्थराज्यमन्त्री, अर्थमन्त्रीसमेत बने ।

त्यसबाहेक नेपालका लागि अमेरिका र भारतका राजदूत हुनुका साथै पराराष्ट्रमन्त्रीसमेत बने । थापा विसं.१९९५ मा तनहुँ जिल्लामा जन्मिएका हुन् । ८१ वर्ष कटिसकेका उनी नेपाली राजनीतिमा पनि उदाएका व्यक्ति हुन् । नेपालमा सचिव, गभर्नर, कूटनीतिज्ञ र पूर्वमन्त्रीको रूपमा चिनिन्छ ।

डा. यादवप्रसाद पन्त

पाँचौँ गभर्नरका रूपमा डा.यादवप्रसाद पन्तले काम गरेका थिए । स्वर्गीय पन्तले १२ वैशाख २०२५ सालदेखि १६ वैशाख २०३० सम्म गभर्नरको पद सम्हालेका थिए ।

२८ कात्तिक २०६४ मा उनको निधन भएको थियो । डा.पन्त नेपालका अर्थमन्त्री, वाणिज्य तथा जलस्रोतमन्त्री र जापानका लागि नेपाली राजदूत भइसकेका व्यक्ति हुन् ।

कुलशेखर शर्मा

कुल शेखर शर्मा नेपालका छैटौँ गभर्नर हुन् । १६ वैशाख २०३० सालमा गभर्नर पदमा नियुक्त भएका शर्मा २६ मंसिर २०३६ सालसम्म गभर्नर बने ।

कल्याणविक्रम अधिकारी

कल्याणविक्रम अधिकारी सातौँ गभर्नर हुन् । उनले २०३६ सालदेखि २०४१ सालसम्म कार्यभार सम्हाले ।

गणेशबहादुर थापा

गणेशबहादुर थापाले आठौँ गभर्नरका रूपमा नेपाल राष्ट्र बैंकको नेतृत्व सम्हालेका हुन् । उनी १२ चैत २०४१ सालदेखि ८ जेठ २०४७ सालसम्म गभर्नर भएका हुन् ।

जीवनका ७८ वर्ष बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रमा गुजारिसकेका थापाले राष्ट्र बैंकबाट अवकाश लिएपछि करिब एक दशक अस्ट्रेलियाली संस्था ‘फाउन्डेसन फर डेभलपमेन्ट कर्पोरेसन’मा वरिष्ठ परामर्शदाताका रूपमा काम गरे ।

थापाले गरिबलाई बैंकसँग कसरी जोड्न सकिन्छ भन्ने विषयमा थुप्रै काम गरेका छन् । खासगरी ‘बैंकिङ विथ दी पुअर’ कार्यक्रममा उनको योगदान महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ।

लघुवित्तमार्फत ग्रामीण विपन्न वर्गमा वित्तीय पहुँच विस्तार गर्ने उद्देश्यले थापाले सेन्टर फर माइक्रोफाइनान्स (सीएमएफ) को अध्यक्ष तथा निर्धन उत्थान विकास बैंकको पनि अध्यक्ष बनेर काम गरिसकेका छन् ।

हरिशंकर त्रिपाठी

हरिशंकर त्रिपाठी नेपालका नवौँ गभर्नर हुन् । उनले २६ साउन २०४७ देखि ३ माघ २०५१ सालसम्म गभर्नरको कार्यभार सम्हालेका थिए ।

सत्येन्द्रप्यारा श्रेष्ठ

नेपालका दशौँ गभर्नर हुन् सत्येन्द्रप्यारा श्रेष्ठ । ४ माघ २०५१ सालदेखि ३ माघ २०५६ सालसम्म राष्ट्र बैंकको गभर्नर बनेका श्रेष्ठ अवकाशपछि पनि नबिल बैंकको अध्यक्ष भएर १० वर्षसम्म वित्तीय क्षेत्रमा बिताए । नबिल बैंकलाई नम्बर वान बनाउनमा उनको योगदानलाई विशेष रूपमा हेर्ने गरिएको छ ।

डा. तिलक रावल

नेपाल राष्ट्र बैंकका ११औँ गभर्नर हुन् डा. तिलक रावल । राष्ट्र बैंकलाई आधुनिक बनाउने प्रक्रियामा उनको योगदान महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । सोही कारण पनि उनको कार्यकाल राम्रै भएको विश्लेषण गरिँदै आएको छ । डा. रावल नेपालमा बर्खास्त हुने पहिलो गभर्नर पनि हुन् ।

गभर्नर भइसकेका व्यक्ति पुनः बैंक तथा वित्तीय संस्थामा जोडिनु न्यायसंगत नभएको बताउने रावल गभर्नरबाट अवकाश पाएको ६÷७ महिनामै शैक्षिक क्षेत्रमा लागे ।

काठमाडाैंको मध्यबानेश्वरस्थित ‘ग्लोबल कलेज अफ म्यानेजमेन्ट’मा लामो समय प्राचार्यको जिम्मेवारी सम्हालेका रावल पूर्वसभासदसमेत हुन् ।

दीपेन्द्रपुरुष ढकाल

दीपेन्द्रपुरुष ढकाल १२औँ गभर्नर हुन् । उनले १२ भदौ २०५७ सालदेखि २७ चैत २०५७ सालसम्म गभर्नर बनेर कार्यभार सम्हाले । उनले ७ महिना मात्रै कार्यभार सम्हालेका थिए । सम्भवतः उनी नै नेपालको थोरै समय कार्यभार सम्हाल्ने गभर्नर हुन् ।

विजयनाथ भट्टराई

नेपाल राष्ट्र बैंकको तेह्रौँ गभर्नर तथा गणतान्त्रिक नेपालका पहिलो गभर्नर हुन् विजयनाथ भट्टराई । उनको कार्यकाल सन् २००५ देखि सन् २०१० सम्म रह्यो ।

उनको कार्यकालमा कायम मुकायम गभर्नर कृष्णबहादुर मानन्धरले पनि मुद्रामा हस्ताक्षर गरेका थिए । केही समय भ्रष्टाचार मामिलामा परी निलम्बनमा परेपछि दिपेन्द्रबहादुर क्षत्रीलाई गभर्नर नियुक्त गरिएको थियो । तर पछि उनलाई नै पुनर्वहाली गरियो ।

दिपेन्द्रबहादुर क्षत्री

दिपेन्द्रबहादुर क्षत्री राष्ट्र बैंकको चौधौँ गभर्नर हुन् । विजयनाथ भट्टराई भ्रष्टाचार आरोप लागेर निलम्बनमा परेपछि क्षत्रीलाई गभर्नर बनाइएको थियो ।

१३ माघ २०६५ सालदेखि ११ साउन २०६६ सालसम्म उनी गभर्नर पदमा रहेका थिए । विजयनाथ भट्टराईलाई अदालतले सफाइ दिएसँगै उनी पदमुक्त भएका हुन् । उनी ६ महिना मात्र गभर्नर बने ।

डा. युवराज खतिवडा

१५औँ गभर्नरका रूपमा हालका अर्थमन्त्री र सूचना तथा प्रविधिमन्त्री डा.युवराज खतिवडाले कार्यभार सम्हालेका थिए । उनले २०६६ साल देखि २०७१ सालसम्म नेपाल राष्ट्र बैंकको गभर्नर बनी कार्य गरेका छन् । डा.खतिवडालाई नेपालको बैंकिङ क्षेत्रमै पोख्त व्यक्तित्व मानिन्छ ।

५ वर्षे कार्यकाल सकेपछि भने डा. खतिवडा राष्ट्रिसभा सदस्य हुँदै हाल अर्थमन्त्री बनेका छन् । राष्ट्रिय योजना आयोगका उपाध्यक्ष भएर काम गरिसकेका डा. खतिवडा आर्थिक क्षेत्रमा अब्बल रहँदै आएका छन् ।

अर्थमन्त्री भएपश्चात् नेपालमा बैंकिङ तथा कर नीतिहरूको हेरफेरले गर्दा आलोचित बने पनि उनको कार्यकालमै वित्तीय क्षेत्रमा मर्जर नीति, कर्जामा कडाइ, करमा कडाइ, प्यानकार्ड अनिवार्यजस्ता राम्रा कामहरू पनि भएका छन् । उनी फेरि अर्थमन्त्री बन्छन् कि राजदूत ? त्यो भने भविष्यले नै बताउला ।

डा. चिरञ्जीवी नेपाल

२०७१ सालबाट राष्ट्र बैंकका गभर्नर भएका डा. चिरञ्जीवी नेपालको पाँच वर्षे पदाववधि भने यही ५ चैतमा सकिँदै छ ।

गभर्नर डा. नेपालले राष्ट्र बैंकमा कार्यभार सम्हालेपछि चुनौतीपूर्ण मानिएका बैंकहरूको चुक्ता पुँजीमा वृद्धि, मर्जर, पुँजी कोषमा वृद्धि, उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानीलगायतका विभिन्न सराहनीय कामहरू भएका छन् ।

उनको कार्यावधि सकिएसँगै अब १७औँ गभर्नरका लागि दौडधुप सुरु भइसकेको छ । १७औँ गभर्नरका लागि राष्ट्र बैंककै डेपुटी गभर्नर चिन्तामणि शिवाकोटी, पूर्वकार्यकारी निर्देशक डा. मीनबहादुर श्रेष्ठ, लगानी बोर्डका सीईओ महाप्रसाद अधिकारी, राष्ट्र बैंकका सञ्चालक समिति सदस्य सुवोधलाल कर्ण, राष्ट्र बैंकको कार्यकारी निर्देशकबाट अवकाश पाएर हाल नेपाल धितोपत्र बोर्डको अध्यक्ष बनेका भीष्मराज ढुंगाना, नेपाल बैंकको अध्यक्ष रहेका राष्ट्र बैंककै क्याडर वासुदेव अधिकारी, अर्थ मन्त्रालयका पूर्वआर्थिक सल्लाहकार प्रा.डा. गोविन्द नेपाल, अर्थ मन्त्रालयबाट भर्खरै अवकाश पाएका पूर्वसचिव डा.राजन खनाललगायतको चर्चा भइरहेको छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन १५, २०७६ १८:३५