सरकारले नचिनेका पर्यटकीय स्थल

A+ A A-

१ जनवरी अर्थात् गत १६ पुसमा सरकारले देशैभर नेपाल भ्रमण वर्ष, २०२० को भव्य समारोहका बीच उद्घाटन गर्‍यो । भ्रमण वर्ष आउन १ महिनाअघि डडेल्धुराका स्थानीय तहहरूले नाम चलेका र प्रसिद्ध धार्मिक तथा ऐतिहासिक पर्यटकीय स्थलको व्यापक प्रचार प्रसार गरे ।

डडेल्धुरामा रहेका कतिपय स्थानीय तहहरूले ग्रामीण भेगमा रहेका तर प्रचार प्रसारको अभावमा रहेका पर्यटकीय स्थलहरूको खोजी गरी प्रचार प्रसार गरे । कतिपयले प्रचार प्रसारको अभावमा ओझेलमा परेका क्षेत्रहरूको खोजी कार्यलाई निरन्तरता दिन सकेनन् । फलस्वरूप नाम चलेका पर्यटकीय क्षेत्रहरूको मात्र प्रचार प्रसार भयो ।

सरकारले भ्रमण वर्षको शुभारम्भ गरे पनि डडेल्धुराका कतिपय पर्यटकीय स्थलहरू भने अझै प्रचार प्रसारको अभावले पर्यटकको पर्खाइमा रहेका छन् । तीमध्येको एक हो– जिल्ला सदरमुकाम नजिकै रहेको प्रसिद्ध धार्मिक शक्तिपीठ त्रिपुरासुन्दरी (बुढी घटाल) मन्दिर ।

डडेल्धुराको अमरगढी नगरपालिका– २ मा रहेको प्रसिद्ध धार्मिक शक्तिपीठ त्रिपुरासुन्दरी (बुढी घटाल) मन्दिर अहिले प्रचार प्रसारको अभावमा ओझेलमा परिरहेको छ ।

प्यागोडा शैलीमा त्रिपुरासुन्दरी (बुढी घटाल) मन्दिर निर्माण भएको छ । बुढी घटाल देवतालाई अति पावन स्थल मानिएको छ । यो स्थल सदरमुकामबाट करिब २ किलोमिट् टाढा डोटी खोलाको किनारमा महाभारत शृङ्खलाको फेदीमा रहेको छ ।

यस्तो छ किंवदन्ती

पौराणिककालदेखि आफ्ना भक्तजनहरूलाई इच्छित मुक्ति प्रदान गर्ने आदिशक्तिका रूपमा त्रिपुरासुन्दरी (बुढी घटाल) नामले अति प्रख्यात रहँदै आएकी छन् । यिनै जगतमाताको नजिक रमणीय टाकुरामा परिपूर्णेश्वर महादेवको वाण लिङ्ग वा शोव पञ्चायनका अति मनमोहक देवताहरूको समेत स्थापना भई सुन्दरताको जीवन्त उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् ।

अध्याशक्ति त्रिपुरासुन्दरी जगतमाताको कहिलेदेखि उत्पत्ति भएको हो भन्ने प्रमाण छैन । त्रिपुरासुन्दरी माताको मूर्ति स्थापना भएको नभई स्वयम् उत्पत्ति भएको कुरा भने निर्विवाद छ । जगतमाताको मूर्ति रहेको ठाउँमा धेरै वर्ष अगाडि कुनै मन्दिर नभएको कुरा बुढापाकाबाट थाहा पाउन सकिन्छ ।

माता त्रिपुरासुन्दरीको मन्दिर निर्माण गराउने सिलसिलामा स्वामी माधवानन्द गिरीलाई स्वप्नमा माताले दर्शन दिएको र मन्दिरको जग खन्दा प्राचीन मूर्तिलाई साविक स्थानमा सुरक्षित नै राख्ने त्यही मणियुक्त नागको दर्शन पाइन्छ ।

यस मन्दिरको वार्षिक पूजाआजा गर्ने परम्परा अर्थात् मूर्ति उत्खनन नगर्ने आदेश भएको बताइन्छ ।

त्रिपुरासुन्दरी माताको मन्दिर परिसरभित्र एक मणिले युक्त नाग रहन्छ । साधक पुरुषहरूका अनुसार आजसम्म पनि शारदीय नवरात्रि पर्वमा पूजापाठ, ध्वनि आदि चल्दै आएको छ । माताको मन्दिर करिब ८० वर्षअघि सिद्ध महात्मा माधवानन्द स्वामीजीले निर्माण गराएका हुन् ।

करिव ३० वर्षदेखि पूज्यपाद स्वामी दिगम्बर गौरीशंकर पुरी महाराजको अखण्ड आश्रमको रूपमा सुप्रसिद्ध यस पवित्र देवस्थलमा अनेकौँ प्रकारका धार्मिक, सामाजिक कार्यक्रमका साथै विविध निर्माण कार्यहरू अविरल रूपमा भइरहेका छन् ।

यस धार्मिक तथा सामाजिक क्षेत्रको चारैतिर करिव ५७६ मिटर लम्बाइ, २ मिटर उचाइ तथा १÷२ मिटर चौडाइ भएको ढुंगाको ठूलो पर्खाल निर्माण गरिएको छ ।

कतैकतै त्यस ठाउँमा एक जना महिलाले घाँस काटिरहेको समयमा एक्कासि रगत बगेको र त्यो रगत कसरी बग्यो भनेर खोजी गर्दा एउटा शिला भेटिएको भन्ने भनाइ पनि बुढापाकाहरूबाट सुन्न सकिन्छ ।

स्नान गरे पुण्य कमाइने ‘गोवीघाट’

त्रिपुरासुन्दरी मन्दिरबाट बगेर आउने खोला र महाभारत पर्वत श्रेणीबाट बगेर आउने डोटी खोलाको दोभानमा ‘गोवीघाट’ रहेको छ । खोलाको बीचमा एउटा समथर ढुंगामा गाईको खुट्टाको छाप रहेको छ ।

ढुंगामा गाईको खुट्टाको छाप रहेका कारण यस क्षेत्रलाई ‘गोवीघाट’ भन्ने गरेको स्थानीवासी बताउँछन् । ‘गोवीघाट’ क्षेत्रमा बाह्रै महिना जमिनमुनिबाट तातो पानी आइरहन्छ । त्यही ठाउँमा एउटा सानो तलाउ छ । त्यही तलाउको पानी त्रिपुरासुन्दरी मन्दिरमा लगेर पूजाआजा गर्ने गरिन्छ ।

यस क्षेत्रमा स्नान गरे पुण्य कमाइने जनविश्वास रहिआएको छ । विशेष गरेर ‘गोवीघाट’मा माघे सङ्क्रान्तिका दिन र सूर्य ग्रहण तथा चन्द्र ग्रहण लागेपछि क्षेत्रका स्थानीयले स्नान गर्ने गरेका छन् । यस क्षेत्रमा स्नान गरे पुण्य कमाइने विश्वास रही आएको छ ।

सती जाने ढुंगाको अवस्था उस्तै

हाल अमरगढी नगरपालिका– ३ मा रहेको घटालथान यसै क्षेत्रमा रहेको किंवदन्ती पाइन्छ । शव जलाउने तथा मृत्यु भएका बालबच्चाहरूलाई यस क्षेत्रमा खाल्डोमा पुर्ने गर्थे ।

नजिकै वृद्धाको एउटा घर रहेको र मसानघाटमा शव जलाउने गरेका कारण गन्ध आउने भएकाले ती वृद्धाले बिहान बेलुकी दिनहुँ घटाल बाबालाई गाली गर्ने गर्थिन्– न मु मद्दो, न यो घटाल सद्दो अर्थात् न म मर्छु, न यो घटाल सर्छ भनेर ।

ती वृद्धाको गाली घटाल बाबालाई मन परेन । जुन दिन ती वृद्धाको मृत्यु भयो, त्यसै दिन घटाल बाबा पनि उक्त ठाउँ छाडेर हाल घटाल रहेको क्षेत्र (अमरगढी– ३)मा सरेको किंवदन्ती पाइन्छ ।

परापूर्वकालमा श्रीमान्को मृत्यु हुँदा श्रीमतीहरू सती जाने क्रममा महिलाहरूलाई जिउँदै ढुंगाले मार्ने गरिन्थ्यो । ती ढुंगा यस क्षेत्रमा आजभोलि पनि देख्न सकिन्छ ।

‘सरकारले ठाउँ चिन्न सकेन’

महाभारत पर्वत शृङ्खलाको फेदीमा रहेको त्रिपुरासुन्दरी (बुढी घटाल) मन्दिरको स्थानीय सरकारले प्रचार प्रसार नगरेको स्थानीयको आरोप छ । भ्रमण वर्षमा समेत सरकारले ग्रामीण क्षेत्रमा रहेका ठाउँ चिन्न नसकेको स्थानीयको भनाइ छ ।

अहिले यस क्षेत्रका स्थानीयहरू स्नान गर्न भारतको हरिद्वार तथा जोगबुढाको परशुराम क्षेत्रमा जाने गरेका छन् । यदि स्थानीय सरकारले ‘गोवीघाट’को संरक्षण गरेर यस क्षेत्रको प्रचार प्रसार गर्न सके यस क्षेत्रको विकासमा ठूलो टेवा पुग्ने विश्वास स्थानीयको छ ।

‘नजिकको तीर्थ हेला’ भनेजस्तै अहिले स्थानीय सरकारले यस क्षेत्रको अपहेलना गरेको अमरगढी– ३ का स्थानीय दिनेश उप्रेतीले बताए ।

‘यस ठाउँको संरक्षण गरेर प्रचार प्रसार गर्नुपर्छ । महाभारत लेक क्षेत्रमा पर्ने भएका कारण यो क्षेत्र अध्ययन। अनुसन्धान गर्नेहरूका लागि पनि उपयुक्त छ’, उनले भने, ‘स्थानीय सरकारले यस क्षेत्रको संरक्षण र सम्वद्र्धन गरी प्रचार प्रसार गर्न जरुरी छ ।’

यसो भन्छन् जनप्रतिनिधि

अमरगढी नगरपालिका– २ का वडा अध्यक्ष मनोरथ खडायतले भने त्रिपुरासुन्दरी (बुढी घटाल) मन्दिरको प्रचार प्रसार गर्ने र त्यस ठाउँको संरक्षण गर्नका लागि बजेट विनियोजन गरेको बताए ।

‘म निर्वाचित भएर आउनुभन्दा अगाडि ढुंगा फुटालेको भन्ने खबर आयो । निर्वाचित भएपछि त्यहाँ गएर हेर्दा केही मान्छेले ढुंगा फुटालेको देख्यौँ’, उनले भने, ‘त्यसको संरक्षण गर्नका लागि अमरगढी नगरपालिकासँग कुरा गरेको छु । वडासँग ठूलो बजेट छैन । नगरपालिकाले खासै ध्यान दिएन ।’

भ्रमण वर्षमा नाम चलेका क्षेत्रहरूको मात्रै अमरगढीले प्रचार प्रसार गरेको उनले बताए । ग्रामीण भेगमा रहेका तर प्रचार प्रसारको अभावले ओझेलमा परेका क्षेत्रहरूको पहिचान गरेर अगाडि बढौँ भन्दा समेत नगरपालिकाले नमानेको उनले आरोप लगाए ।

अमरगढी नगरपालिकाले प्रचार प्रसार नगरे पनि वडा कार्यालयबाट ठाउँठाउँमा होर्डिङ बोर्ड राखेर प्रचार गर्ने उनको भनाइ छ । उता, अमरगढी नगरपालिकाले भने त्यस क्षेत्रको संरक्षण गर्नका लागि बजेट विनियोजन गरिरहेको बताएको छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ २५, २०७६ ०८:११