उत्खननका नाममा दोहन, १२ सय परिवार र दर्जन सरकारी निकाय जोखिममा

A+ A A-

मजुवा खानीमा अनुगमन पनि भयो, उत्खननको नाममा पहाडको बिभत्स अतिक्रमण पनि सबैले प्रत्यक्ष देखे ।

यति भैसकेपछि हेटौंडा सिमेन्ट र ठेकेदारलाई तत्काल खानीबाट ब्याक हुन सम्बन्धित निकायले पहल, दबाब र पत्राचार ग¥यो कि गरेन ? तर उत्खनन्को काम अझै उस्तै छ ।

‘हामी गाउँलेलाई बाँच्न देउ, जो उब्जेको आफ्नै खेतबारीमा गरिखानदेउ भन्दा किन सुन्दैन प्रशासन ? हामी अझै निरिह बसिरहने हो भने अबको ३ महिनापछि नैं दुखद नतिजा भोग्नुपर्नेछ, हामी १२ सयघर परिवारको विल्लीबाठको खतरा छ, हाम्रो बास उठ्दा, गाँस लुट्दा हामी कसैका हुन्नौं, चुनावमा हामी कसकसका हुन्छाैं ।’

मकवानपुरगढी गाँउपालिकाका कविराज हुमगाँईले शनिबार विहानै पोष्ट गरेको फेसबुक स्टाटस हो यो ।

मकवानपुरको मझुवामा रहेको चुनढुड्डा खानीको उत्खननका कारण खानी प्रभावितहरु आगामी वर्षयाममा आउने सम्भावित बाढीको त्रासमा कसरी बसेका छन् भन्ने एउटा उदाहरण हो यो स्टाटस ।

खानीका कारण आधा दर्जन गाउँका एक हजार दुई सय परिवार अहिले त्रासमा बाँचिरहेका छन् । चुनढुड्डा निकाल्नका लागि मजुवाको डाँडामा निरन्तर उत्खननका कारण जोखिम बढिरहेको छ ।

केही समय अघि सञ्चारमाध्यममा जोखिमबारे समाचार सार्वजनिक भएपछि अनुगमनको लागि टोली खानीमा पुग्यो तर अहिलेसम्म उत्खनन् कार्य रोकिएको छैन ।

मझुवा डाँडामा पुग्दा खोतल्दै गरेका एक्स्काभेटर, ढुङगा, माटो र ग्राभेल यत्तिकै जथाभावी फालिएको देख्न सकिन्छ । माथि हेर्दा ढुङगा, माटो झरेर हेर्न डर लाग्ने, तल हेर्दा पनि पहिरो झरेको डोब हेर्नै नसकिँने अवस्थाको छ ।

पहरामा नीलो रंगमा देखिने सिमेन्टको चुनढुङगा नौ वटा एक्स्काभेटरले निकालिरहेका गरेका छन् । मकवानपुरगढी गाउँपालिका– ५ मजुवा खानीमा हेटौंडा सिमेन्ट उद्योगले चुनढुङगा उत्खनन् गर्दै आएको छ ।

हेटौंडाको मुख्य बजारबाट करिब १५ किलोमिटर उत्तरपूर्व रहेको यो खानीबाट विगतमा पनि धेरै स्थानीयहरु पीडित भैसकेका छन् । खानी जथाभावी रुपमा उत्खनन् गर्दा विज्ञ र प्राविधिक बिना एक्स्काभेटर चालक आफै इञ्जिनियर बनेर डाँडा कपेर पहिरो लडाइरहेको स्थानीयवासीको दावी छ ।

खानीनजिकै रहेका चुहार, नयाँ गाउँ, सोलीथुम, ज्यामिरे, सिमल्टार, कालिवन र धादिङका एक हजार २ सय घरधुरीका बासिन्दाहरु बढी प्रभावित छन् ।

खानीको फेदमा रहेको अमरसिंह प्राथमिक विद्यालयमा अध्ययनरत विद्यार्थी र शिक्षकको उस्तै जोखिम छ । ‘हाम्रो एउटै चिन्ता जथाभावी खानी उत्खनन गरेर डाँडैभरि फालिएको ओभरबटमका कारण वर्षायाममा विद्यालय पनि बगाउला भन्ने हो,’ शिक्षक गीता सञ्जेल भन्छिन् ।

यसअघि चुनढुड्डा व्यवस्थित तरिकाले निकाल्नुपर्छ, ओभरबटमको नियन्त्रण गर्नुपर्छ भनेर विद्यालयको हितका लागि आवाज उठाउँदा बल प्रयोग गरेर आफूलाई हिरासतमा राखेको गुनासो सञ्जेलको छ ।

भन्छिन्, ‘हितमा बोल्दा लगेर जाकिदिन्छन्, चुपचाप बस्न बाध्य छौं ।’

हिउँदमा सामान्य पानी पर्दा पनि खानी क्षेत्रमा पहिरो झरेको देखेका शिक्षक र विद्यार्थीहरु अहिले देखि नै उत्तिकै चिन्तामा छन् । यसैगरी खानी प्रभावित वस्तीका बासिन्दा गढी गाउँपालिका–५ ज्यामिरेका स्थानीय भरतप्रसाद फुँयाल भन्छन् ‘समयमै रोक्क र वैज्ञानिक तवरबाट उत्खनन् गर्न हामीले भनिरहेका छौं, तर पटक्कै सुनुवाई भएको छैन ।’

खानीसँगै रहेको शारदा माध्यमिक विद्यालय, ५ नम्बर वडा कार्यालय, स्वास्थ्य चौकी, विभिन्न संघसंस्थासंगै मानव बस्ती बढी जोखिममा रहेको स्थानीय फुयाँल बताए ।

पूर्ण सरकारी स्वामित्वमा रहेको हेटौंडा सिमेन्ट उद्योगले खानी सञ्चालन गर्दा पहिले स्थानीय वासिन्दा, वडा कार्यालय, गाउँपालिका कार्यालयसँग गरिएका सहमति पालना गरेर मात्र खानी सञ्चालनमा लागि माग गरिएको थियो ।

तर त्यसको सुनुवाइ नभएको बस्ती संरक्षण समितिका सचिब ईन्द्रजित देवकोटाले बताए । जिल्ला समन्वय समिति र वडा कार्यालयमा भएका सबै सहमति कार्यान्वयन गर्न दबाब दिइएको गढी गाउँपालिका–५ का अध्यक्ष जितबहादुर घिमिरेले बताए ।

खानी सञ्चालन गर्नका लागि हेटौंडा सिमेन्ट उद्योग, चुनढुङगा उत्खनन् र ढुवानी गर्ने ठेक्का पाएको ओमसायी कन्स्ट्रक्सनले ओभरबटम व्यवस्थापन गर्नका लागि खानीमै जाली भरेर ग्राभेल निस्कनै नदिने सहमति भएको थियो ।

यस्तै ज्यामिरेदेखि कालिवन, सिमल्टारसम्म सिमेन्टको कंक्रिट ढला सहितको ठूला चेक ड्याम हाल्ने, स्थानीय क्षेत्रमा स्लाब ढलानको सडक निर्माण गर्ने भनि सहमति भएको थियो ।

सिमेन्ट उद्योगले प्रभावित क्षेत्रका विद्यालय स्थान्तरण गर्ने, खानी प्रभावित घर, जग्गाको मुआब्जा दिनेलगायतका सहमति भएको हो । तर सहमति अनुसार कुनैपनि काम नभएको बस्ती संरक्षण समिति अध्यक्ष देवकोटाले बताए ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, फागुन २६, २०७५ ००:०४