नेकपा नेतालाई ‘छौंडा’ छुट, कार्यकर्तालाई संस्कारको भूत !

A+ A A-

सत्तारुढ दल नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)ले गत ५ माघमा पार्टीको तर्फबाट विशेष परिपत्र जारी गरेको छ । परिपत्रमा नेतृत्वदेखि पार्टी सदस्यसम्मलाई आचारसंहिता जारी गरेको छ । उक्त आचारसंहिता र परिपत्रमा भएका बुँदाहरू हेर्दा नेकपा अहिले एक कम्युनिस्ट पार्टी नभएर कमिसन खाने, भ्रष्टाचार गर्ने र अवैध धन्दा गर्नेहरूको ‘समूह’ जस्तो लाग्छ र यसलाई रोक्न नेतृत्वले परिपत्र जारी गरेको हो ।

होइन भने किन कार्यकर्तालाई ‘कमिसन नखानू, भ्रष्टाचार नगर्नू’ भन्दै उर्दी जारी गर्थ्यो कम्युनिस्ट पार्टीले । पार्टीले पठाएको परिपत्रका केही बुँदाहरू हेर्दा कम्युनिस्ट पार्टीका नेता, कार्यकर्ता नै हजारौँ पटक आफैँले विरोध गरेका पुँजीपति, कमिसनखोर, भ्रष्टाचारको दलदलमा फसेका छन् । पार्टीका नेता, कार्यकर्ता सज्जन थिए, अनुशासित थिए भने किन यस्तो परिपत्र जारी गर्नुपथ्र्यो ?

परिपत्रको (ग)मा ‘सङ्गठनात्मक कार्ययोजना’ नाम दिएको छ । यो बुँदाको ५ नं. बुँदामा भनिएको छ, पार्टीको आधिकारिक नीति र नेतृत्वका विरूद्ध गोप्य रूपमा समूह निर्माण गरी पार्टीलाई नकारात्मक रूपमा प्रभावित गर्ने क्रियाकलाप गुटबन्दी हो ।

गुटबन्दीले सही विचार, कार्यक्रम र योजनालाई कार्यान्वयन गर्नमा अवरोध सिर्जना गर्छ र व्यक्तिगत स्वार्थ पूरा गर्ने दुष्कार्यलाई प्रोत्साहन गर्छ । पार्टीमा अराजकता र अनुशासनहीनता सिर्जना गर्छ र पार्टीलाई असफल बनाउँछ ।

कम्युनिस्ट पार्टीमा गुटबन्दीलाई क्यान्सरजत्तिकै खतरनाक रोग मानिन्छ । नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)को काँधमा जनताको जनवाद कार्यान्वयन गर्ने, नेपाली जनता र राष्ट्रलाई विकसित देशको समकक्ष पुर्‍याउने र नेपाली विशेषताको समाजवाद निर्माण गर्ने जिम्मेवारी आएको छ । यसकै निम्ति २ ठूला पार्टीका बीच एकीकरण भएको हो र नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) निर्माण गरिएको हो ।

गुटबन्दी हावी भयो भने पार्टीले आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गर्न सक्दैन । पार्टीमा गुटबन्दीपूर्ण क्रियाकलाप बढ्न नदिन कमिटीका पदाधिकारीले वैधानिक व्यवस्थाबमोजिम प्रस्ताव तयार गर्ने, निर्धारित समयमा पार्टी कमिटीको बैठक बस्ने, बैठकमा प्रत्येक सदस्यलाई खुलस्त रूपमा विचार व्यक्त गर्न दिने, बैठकमा व्यक्त विचारको आधारमा कसैप्रति कुनै किसिमको असमान व्यवहार नगर्ने, व्यक्तिको योग्यता र पार्टी कामको आवश्यकताको बीचमा सन्तुलन हुनेगरी जिम्मेवारी निर्धारण गर्नेजस्ता कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।

सबै तहका कमिटी र समस्त पार्टीलाई वैधानिक व्यवस्था, स्थापित पद्धति र संस्थागत निर्णयका आधारमा परिचालित गर्नुपर्छ ।

त्यसैगरी कुनै पनि कमिटीको पदाधिकारी वा सदस्यले पार्टीको नीति, निर्णय वा नेतृत्वका विरूद्ध अनुकूलका पात्रहरूको खोजी गर्ने, उनीहरूलाई पार्टीको वैधानिक व्यवस्थाविपरीत भेला, बैठक वा समानान्तर गतिविधिमा उतार्ने, कमिटी प्रणालीलाई चुनौती दिँदै मन मिल्नेहरूको बैठक बस्ने र पोजिसन बनाउने, स्वार्थ समूह वा स्वार्थी तत्त्वहरूको झुण्ड निर्माण गरेर पार्टीमा दबाब सिर्जना गर्ने, पार्टी निर्णयको विरूद्ध सार्वजनिक रूपमा चुनौती दिने वा अवज्ञा गर्नेजस्ता स्वेच्छाचारी, अनुशासनहीन, स्वार्थी र पार्टी हितविपरीतका क्रियाकलापलाई कडाइका साथ रोक्नुपर्छ । त्यस्तो क्रियाकलापको नेतृत्व गर्ने वा संलग्न हुने पात्रलाई अनुशासनको दायरामा ल्याउनुपर्छ ।

निष्कर्षमा भन्दा, हामीले पार्टीमा संस्थागत निर्णय, निर्णयको प्रभावकारी कार्यान्वयन, गुटबन्दी निर्मूलन र उद्देश्य केन्द्रित एवम् अनुसाशित पार्टी निर्माणमा जोड दिनुपर्छ । गुटबन्दीको स्रोत माथि हुनाले त्यसलाई अन्त्य गर्न पनि माथिबाटै प्रभावकारी कदम चाल्नुपर्छ ।

यो बुँदामा लेखेको कुरा आमकार्यकर्ता भन्दा सचिवालयदेखि स्थायी कमिटी हुँदै केन्द्रीय सदस्यसम्म छ । सबैभन्दा स्थायी गुट नेकपाको सचिवालयमा छ । त्यसपछि स्थायी कमिटीमा छ । केन्द्रीय सदस्यमा पनि यो स्पष्ट देखिन्छ । यसको प्रभाव प्रदेश हुँदै जिल्ला कमिटीसम्म स्वतः परेको छ ।

आफैँ नेतृत्वले परिपत्र जारी गर्ने र आफैँ गुट चलाएर बस्ने, यो नै नेकपाको सबैभन्दा ठूलो विरोधाभाष छ । विचार र व्यवहारबीचको असङ्गति हो । नेकपाको सचिवालय नै भागबण्डामा बनेको छ ।

सचिवालयमा तत्कालीन एमालेबाट ६ जना सदस्य छन् भने तत्कालीन माओवादी केन्द्रबाट ३ जना छन् । यसमा गुटमा जाने हो भने ३ गुट देखिन्छन् । तत्कालीन माओवादी एउटा समूह हो भने एमालेमा ३ समूह देखिन्छन्, जसमा अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको समूह छ ।

त्यसमा ओली, महासचिव विष्णु पौडेल र ईश्वर पोखरेल छन् । सचिवालय वरिष्ठ नेता झलनाथ खनाल, माधवकुमार नेपाल र वामदेव गौतमको सचिवालयमा समूह नभए पनि तीनै जना फरक फरक समूहको नेतृत्व गर्छन् ।

स्थायी कमिटीमा पनि अहिले नेकपा सचिवालयका सबै नेताहरूका आआफ्नै गुट छन् । तर, सचिवालयको बैठकबाट पास गरेर अध्यक्षद्वयले हस्ताक्षर गरेर परिपत्र जारी गरेका छन् । परिपत्रमा भनिएको छ, ‘अनुशासनको दायरामा ल्याउने तर तीनै नेताका गुटका केन्द्रीय नेताहरू नै एकले अर्काका विरुद्ध सामाजिक सञ्जालदेखि मिडियामा आरोप, प्रत्यारोपमा मात्र होइन, असभ्य र तल्ला स्तरका शब्दहरू प्रयोग गरिरहेका छन् ।’

तर, अहिलेसम्म कसैलाई पनि अनुशासनको कारबाही भएको छैन, न त अब हुन्छ भन्ने आस तल्लो तहका नेता, कार्यकर्ताले नै गरेका छन् । नेता, कार्यकताले नै उक्त परिपत्र नेकपाका नेताको व्यवहारविपरीत भएको बताउँदै आएका छन् ।

नेकपाका केन्द्रीय सदस्य लेखनाथ न्यौपानेले आचारसंहिताका बारेमा सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा लेखेका छन्, ‘११ बुँदे हाँसेरै मरिने भइयो । नेपाली थुप्रै उखानहरूलाई किनारा लगाउने पक्का ।’

उनले पार्टीले परिपत्रद्वारा जारी गरेको आचारसंहितालाई नेपाली उखानसँग दाँजेका छन् ।

पार्टीका केन्द्रीय नेताले नै विश्वास नगरेपछि तल्लो तहका नेता, कार्यकर्ताले त्यो लागू हुने विश्वास गर्न सकेका छैनन् ।

आचारसंहिताको बुँदा नं. १ मा ‘प्रत्येक पार्टी सदस्यले श्रमप्रति आस्था र श्रमजीवीप्रति सम्मान प्रकट गर्नुपर्छ’ भनिएको छ । सर्वहारा र श्रमजीवीको हक अधिकार स्थापित गर्न लडेका पार्टी सदस्यदेखि नेतालाई सर्कुलर गर्नुपर्ने अवस्था आएकै हो त ?

होइन भने जुन वर्गका लागि लडेका थिए, तिनै वर्गलाई सम्मान गर्न किन परिपत्र नै जारी गर्नुपर्‍यो ? कम्युनिस्टको सरकार छ । कार्यकर्तालाई कर तिर्न उर्दी जारी गरेको छ । यो त राज्यप्रति नै विश्वास नभएको देखिन्छ । जुन पार्टी नेता, कार्यकर्ताको लेबीबाट सञ्चालन हुन्छ, त्यही पार्टीले लेबी तिर्न उर्दी जारी गरेको छ । लेबी नियमिति नतिर्ने नेता, कार्यकर्ता पार्टी सदस्य नै हुन पाउँदैनन् तर त्यही पार्टीले लेबी तिर्न भन्छ ।

निजी होइन, सामूहिक जीवनका लागि सङ्घर्ष गरेको कम्युनिस्ट पार्टी आफैँ नै अहिले आएर घर परिवारलाई मिलेर बस्नू भन्दै छ । सामूहिकता नै कम्युनिस्टको पहिचान हो तर २ नं. बुँदामा त्यही पार्टीका सदस्यलाई घरमा बसेर सामूहिक रूपमा खाना खान पार्टी हेडक्वार्टरले उर्दी जारी गर्ने अवस्था आएको छ । यसले यस पार्टीका नेता, कार्यकर्ताको जीवनशैली कस्तो छ भन्ने देखाउँछ ।

पछिल्लो समय सबैभन्दा बढी खर्चिला र भड्किला विवाह, ब्रतबन्धलगायतका परम्परागत संस्कार घरपरिवारमा सीमित बनाउन नेकपाले उर्दी जारी गरेको छ, जबकि त्यही पार्टीका सचिवालय सदस्यहरू जन्मदिन प्रधानमन्त्रीको सरकारी निवासमा नै मनाउँछन् ।

अझ प्रधानमन्त्रीको जन्मदिनमा विभिन्न संघसंस्थाका मानिसहरू केक बोकेर बालुवाटार पुग्छन् । परिवारमा बोल्ने भाषा मर्यादित, सरल र मिठासपूर्ण बनाउन भन्छ तर स्थायी कमिटीका सदस्य अथवा प्रधानमन्त्रीका राजनीतिक सल्लाहकार नै सहकर्मीलाई ‘छौँडा’ भन्छन् ।

३ नं. बुँदामा घरको काम परिवारका सदस्यहरूको सहयोगमा सम्पन्न गर्ने भनिएको छ तर नेता, कार्यकर्ताहरू घरको काम गर्दैनन् । जहाँ कमिसन आउँछ, त्यहीँ जान्छन् । घरको काम महिलाहरूले मात्र गर्छन् ।

४ नं. बुँदामा सामूहिकताको कुरा उल्लेख छ, जबकि अहिले पनि नेकपाका तल्लो तहका कार्यकर्ताहरू उपचार नपाएर अनशन बस्नुपर्ने अवस्थामा छन् । नेतृत्वहरू बालुवाटरमा नै जग्गा किन्ने हैसियत भएका छन् ।

नेताहरूका कुनै उद्योगधन्दा छैनन् । हिजो जे जस्तो भए पनि अब सामूहिकताको सुरुवात नेतृत्वबाट नै हुनुपर्ने वागमती प्रदेशका सहइन्चार्ज काशीनाथ अधिकारी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘परिपत्र ठीक छ । नेतृत्वले पनि यही आचारसंहितामा बस्नुपर्छ । नेतृत्व नै उदाहरणीय बन्नुपर्छ । सबैले यसलाई व्यवहारमा उतार्नुपर्छ ।’

५ नं. बुँदामा कुरीति, रुढीवादी संस्कार, भेदभाव, छुवाछुत र महिलामाथि हुने हिंसाका विरुद्ध लाग्नुपर्नेछ । रुढीवादी संस्कार अहिले पनि कम्युनिस्ट हुँ भन्ने नेताहरूले नै परम्पराको नाममा जारी राखेका छन् । सबैभन्दा बढी भड्किलो तीज होस् कि जन्मदिन, कम्युनिस्ट नेताहरूले नै मनाउँदै आएका छन् ।

‘कुनै पनि महिला हिंसा र छुवाछुतपूर्ण व्यवहार गरेका प्रमाणित भएमा तुरुन्तै पार्टीबाट निष्काशन गर्नेछ’ भनिए पनि अहिले पनि नेकपामा बहुविवाह गर्ने र महिला हिंसा गर्ने धेरै नेता छन्, ती पनि उच्च ओहदामा पुगे ।

७ नं. बुँदामा भ्रष्टाचार, कालोबजारी, गैरकानुनी कमिसनलगायतलाई अपराध मानेको छ । तर, अहिले पनि नेकपाका नेताहरूको आयस्रोतका बारेमा पार्टी पंक्ति नै जानकार छैन । तर, सबैले राम्रोसँग जीवन बाँचेका छन् । नेकपाका नेताहरूको कुनै पनि स्थानमा प्रत्यक्ष लगानी देखिँदैन, न त उद्योगधन्दा नै खोलेका छन् ।

पछिल्लो समय सबैभन्दा कमिसनमा काम गर्नेमा नेकपाका नेताहरू आउने गरेका भनेर व्यापक आलोचना भइरहेको छ ।

नेकपाका केन्द्रीय सदस्य ठाकुर गैरे भन्छन्, ‘यो परिपत्र लेख्न र जारी गर्नका लागि मात्र नभएर नेतृत्व तहबाट नै कार्यान्वयन हुनका लागि हुनुपर्छ । यो नेतृत्वबाट नै कार्यान्वयन हुनुपर्छ । परिपत्र राम्रो भएर मात्र हुँदैन ।’

८ नं. बुँदा पनि कम राम्रो छैन । यो बुँदामा भनिएको छ, ‘मद्यपान, धुम्रपान र छाडा व्यवहार गर्न प्रतिबन्ध नै लगाउनुपर्छ ।’ के यो बुँदा नेकपाले लागू गर्न सक्छ ?

अहिले नेकपाका कति नेता कार्यकर्ता रक्सी, जाँड नखाने छन् ? यो बुँदा लागू हुन्छ होला त ? नेकपाका नेता, कार्यकर्ता नै यो बुँदा पढेर हाँस्दैनन् !

बुँदा नं. ९ मा जीवन खुला किताब बनाउने भनिएको छ जबकि नेकपाका नेताहरू अझ भनौँ प्रमुख नेतृत्वको जीवनशैली र उनीहरूको खानपान खर्चको जोहो कहाँबाट हुन्छ ? कसैलाई थाहा छैन ।

चाहे त्यो नेताको उपचारको खर्च होस् वा घरमा हुने भोजभतेरको खर्च कसैलाई थाहा हुँदैन । नेताको जीवनशैली कार्यकर्ताले पनि पत्याउने अवस्थामा छैन । अझ भनेको छ, ‘गाउँ, टोल, शहर बजार स्कुल कलेज सबै ठाउँमा सादा जीवन उच्च विचारको प्रोत्साहन गर्ने ।’

१० नं. बुँदामा ‘कुरीति, कुसंस्कार र अन्धविश्वास जस्ता चलन समाप्त गर्न अग्रणी भूमिका खेल्नुपर्छ’ भनिएको छ । ‘दाइजो लिनुहुँदैन’ भनिएको छ तर यही पार्टीका सरकारका मन्त्रीहरू सम्पति विवरण सार्वजनिक गर्दा दाइजो लिएको लेख्छन् ।

सञ्चार माध्यममा दाइजो ल्याएको सम्पति भन्दै धाक लगाउँछन् । अधिकारी भन्छन्, ‘विगतमा कसले के गर्‍यो तर अब सबैबाट यो आचारसंहिता लागू हुनुपर्छ । व्यवहारमा लागू नगर्नेलाई पार्टीले कारबाही गर्नुपर्छ ।’

केन्द्रीय सदस्य लेखनाथ न्यौपाने भन्छन्, ‘यो परिपत्र राम्रो छ । तर, यसका २ पक्षमाथि मेरो प्रश्न हो । पहिलो, केन्द्रीय कमिटीको बैठक बोलाएको छ । त्यहीँ प्रस्ताव ल्याएर पास गरेको भए सामूहिकता हुन्थ्यो । आफैँ सामूहिकतामा जाने भन्ने तर माथिबाट निर्णय थोपर्ने भयो । दोस्रो, यो परिपत्रभन्दा नेतृत्व माथि हो भन्ने सन्देश दिन खोज्यो, जुन ठीक होइन । नेतृत्वबाट नै यो कुरा व्यवहारमा लागू गर्ने प्रतिवद्धता आउनुपर्छ ।’

अब यो परिपत्र नेकपाले कति कार्यान्वयन गर्छ र कार्यान्वयन नगर्नेलाई के गर्छ ? त्यो भने हेर्न बाँकी नै छ । जसरी ११ नं. बुँदामा भनिएको छ, ‘पार्टीका सिद्धान्त, नीति, विधान, नियमावली, निर्णय तथा आचारसंहिता पालना गर्नु प्रत्येक पार्टी सदस्यको कर्तव्य हो । पालन नगरे विधान, नियमावली र निर्णयबमोजिम कारबाही गर्नुपर्छ ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ ८, २०७६ १५:५५