नेकपाका ९१ वर्षीय कार्यकारी भन्छन् : अनि गणेशमान रोए

A+ A A-

वामपन्थी शक्ति राज्यसत्तामा उदाउँदै गर्दा कुनै बेला देशभर हल्ला थियो– ‘कम्युनिस्टको सत्ता आयो भने ६० वर्ष नाघेका नागरिकलाई गोली हान्छन् रे !’

२०५१ सालमा तत्कालीन एमाले नेता मनमोहन अधिकारी नेतृत्वको ९ महिने सरकारले ७५ वर्ष नाघेका वृद्धवृद्धालाई भत्ता दिन सुरु गरेर यो भ्रम चिरेको गर्वका साथ बताउँछन् यतिबेला वाम नेताहरू ।

अहिले केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्मको सत्ता बर्चस्वमा छ, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) । र, यस पार्टीका वृद्ध नेता हाल कुनै सरकारी लाभको पदमा भने छैनन् ।

तर, लक्ष्मीदास मानन्धर एक यस्ता पात्र हुन्, जसले नेकपाको पार्टी संगठनमा एउटा कार्यकारी भूमिका सक्रियतापूर्वक निर्वाह गरिरहेका छन् ।

९१ वर्षका भए लक्ष्मीदास मानन्धर । मानन्धर अहिले सत्तारुढ दल नेकपाको भ्रातृ संगठनको कार्यकारी पदमा छन् । नेकपाको भ्रातृ संगठन राष्ट्रिय उद्योग व्यवसायी महासंघको संयोजक हुन् उनी ।

पार्टी एकता भएपछि बनेको नयाँ संगठनको संयोजक बनेका छन् उनी । पार्टी नेतृत्वले विश्वास गरेर आफूलाई संगठनको नेतृत्व दिएको भन्दै जिम्मेवारीपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्ने बताउँछन् उनी ।

उनी भन्छन्, ‘म पार्टीले दिएको जिम्मेवारी वहन गरिरहेको छु । नेतृत्वले विश्वास गरेर संगठनको संयोजक बनाएको हो । मलाई जिम्मा दिए पनि संगठन चलाउने युवाहरूले नै हो । युवाहरूलाई नै जिम्मेवारी दिनुपर्छ ।’

धेरै राजनीतिक उतारचढावपछि उनी संगठन प्रमुख बने । काठमाडौंको ठहिँटीमा १९८५ सालमा उनी जन्मिँदा देशमा एकतन्त्रीय जहानियाँ राणा शासन थियो ।

राणा शासनमा शिक्षाको जुनकिरीसम्म थिएन । जहानियाँ राणाको शासनमा घरखेतभन्दा पर कल्पना पनि थिएन । राणा दबदबाबीचमै उनले गुरुहरूसँग साँवा अक्षर चिने ।

साँवा अक्षर चिनेर मात्र मन बुझेन । पढ्दै जाँदा पाँच पासको मान्यता पाए लक्ष्मीदासले । ‘गुरुज्यूहरूसँग साँवा अक्षर चिनेँ । दुई वर्ष मनमान नाम गरेका गुरुसँग पढे । पछि अरू गुरुहरूसँग पनि पढेर पाँच पास गरेँ’, विगत यसरी सम्झन्छन् लक्ष्मीदास ।

लक्ष्मीदासको सम्झनामा त्यो समयमा अहिलेको जस्तो स्कुल थिएन । पाटी पौवामा गुरुहरू, पण्डितजीहरूले बच्चा भेला पारेर अक्षर सिकाउँथे । त्यस समयमा हिसाब, इतिहास र लेखापढी अनिवार्य पढ्नै पथ्र्यो, जुन त्यस समयमा अधिक काम लाग्ने मानिन्थ्यो ।

‘अहिलेको एसएलसीको जस्तै हिसाब हुन्थ्यो । नेपालको इतिहास पढ्नुपथ्र्यो । सरकारी कार्यालयमा काम लाग्ने सबै शिक्षा पढाइन्थ्यो’, बाल्यकाल सम्झँदै उनी थप्छन्, ‘त्यसका लागि पाँच पास चाहिन्थ्यो । मैले पनि पाँच पासको मान्यता पाएँ ।’

११ पासेहरू त्यो समय पढ्ने लेख्नेमा गनिन्थे । शिक्षाको उज्यालोले उनका लागि सरकारी जागिरको ढोका खुल्यो । जागिरे भए, थापाथलीमा रहेको धान गोदाममा । पद थियो खरिदार ।

खरिदार हुँदा २० वर्षका थिए उनी । भन्छन्, ‘जागिर खाँदा २० वर्षको भइसकेको थिएँ । सरकारी जागिर खान पाँच पास चाहिन्थ्यो ।’

वर्षको सात सय रुपैयाँ तलब थियो रे उनको त्यसबेला ।

लक्ष्मीदासका बुबाको ठमेलमा आफ्नै कपडा र खाद्यान्नको व्यापार थियो । त्यस समयमा अहिलेको जस्तो व्यापार नभए पनि बुबाले लामो सयम व्यापार धाने, जसका कारण उनी पनि व्यापारमै लागे ।

जागिरमा मन लामो समय टिकेन लक्ष्मीदासको । त्यसैले बुबाको व्यापारमा सघाउन थाले । २००६ सालबाट सुरु गरेको धान गोदामको जागिर २००८ सालमा छाडे उनले ।

भन्छन्, ‘खासै पढेको थिइनँ । पछि औपचारिक शिक्षा सुरु भयो । जागिरका लागि नयाँ शिक्षा पढेका मानिस आउँछन्, म किन त्यहाँ बस्ने भनेर व्यापारमा फर्कें ।’
काठमाडौं उपत्यकाभित्रको उनको दिनचर्या भारतसम्म पुग्यो । उनी सामान लिन भारतको कानपुर, लखनऊ र बम्बईसम्म जान थाले । त्यस समयमा उनको व्यापार दाल, नुन, तेल र कपडाको थियो ।

राणाविरोधी आन्दोलनमा टाढै

राणा शासनका बारेमा जानकारी नपाउने कुरै थिएन उनले । त्यस समयमा राणाविरोधी आन्दोलन पनि चलिरहेको थियो । उनी खुलेर आन्दोलनमा लागनेन् । धान गोदाममा गयाप्रसाद शाह उनका हाकिम थिए । उनी राणाविरोधी थिए । उनी राणा हट्नुपर्छ भन्थे । राजनीतिक कुरा गर्थे । लक्ष्मी उनको कुरा सुन्थे । संगतले राणाविरोधी बनेर पनि उनी खुलेर कहिल्यै विरोधमा उत्रिएनन् ।

पुराना दिनतिर फर्किए लक्ष्मीदास ।

‘राणा आफ्नै कारणले सकिएका हुन् । मानिसलाई बाहिरी संसारसँग जानकार हुन नदिने नीति थियो उनीहरूको । यतिसम्म कि चिसापानीगढीमा राहदानी देखाएर बाहिर जानुपर्ने । काठमाडौं आउनुपर्ने । जहानियाँ शासन चलाएपछि राणा नसकिएर को सकिन्थ्यो ?’

राणा बर्चस्व सकिनुमा उनको यही निष्कर्ष छ ।

उनको युवा मन राणाविरोधी आन्दोललले तानेन तर आन्दोलनभन्दा टाढा पनि जान सकेनन् उनी । उनले राणा र राजनीति त्यही समयमा बुझे । जागिर र राजनीतिमा लागे उन्नति हुन्न भनेर व्यापारमा लागे । उनको व्यापार राम्रो चल्यो । उनी त्यसैमा जमे ।

उनले जागिर खाँदा नेपालमा राणाविरोधी आन्दोलन उचाइमा थियो । उनले त्यो आन्दोलन नजिकबाट हेरे तर त्यहाँ सहभागी भएनन् ।

राजा त्रिभुवन भारत जाँदा र फर्केर आउँदा एयरपोर्ट पुगेको सम्झना ताजै छ अहिले पनि उनीसँग । भन्छन्, ‘के कारणले हो त्रिभुवन भारत जाँदा एयरपोर्ट पुगेँ र फर्केर आउँदा पनि एयरपोर्ट पुगेँ, जबकि म राजनीतिमा लागेको थिइनँ ।’

अनि गणेशमान रोए

उनी राजनीतिमा सक्रिय भएर लागेनन् । त्यसभन्दा टाढा पनि हुन सकेनन् । उनी राजनीतिमा होइन, व्यापारमा जमे । उनी व्यापारको सिलसिलामा भारतका विभिन्न शहर पुगे ।

कहिले खाद्यान्नको व्यापार गरे, कहिले कपडाको व्यापार गरे । उनको व्यापार फस्टाउँदै गयो । उनको यात्रा पनि बंैकक, जापान र युरोपसम्म भयो, व्यापारको सन्दर्भमा ।

समयसँगै उनको सङ्गत राजनीतिक नेताहरूसँग पनि हुन थाल्यो । उनको सङ्गत गणेशमान सिंह, पद्मरत्न तुलाधर, मणिकलाल श्रेष्ठलगायतका नेताहरूसँग थियो ।

एक दिन गणेशमान सिंह उनको घर आए । पञ्चायती व्यवस्था थियो । सबै राजनीतिक दलहरू आन्दोलनमा थिए । गणेशमान र गिरिजाप्रसादबीच विवाद भएछ । गणेशमान गिरिजाप्रसादले आफूलाई दुःख दिएको, पेलेको भनेर उनको घर आएका रहेछन् ।
उनी सम्झन्छन्, ‘राजनीतिक दलहरू पञ्चायतविरुद्ध लडिरहेका थिए । आन्दोलनको तयारी थियो । गणेशमान र गिरिजाप्रसादमा विवाद भएछ । गणेशमान मेरो घर आएर गिरिजाप्रसादले पेल्यो, म के गरूँ भनेर रुन थाले ।’
आफू राजनीतिमा सक्रिय नभए पनि उनीसँग सरसल्लाह माग्न आएका नेताहरूलाई सरसल्लाह दिने । आर्थिक सहयोग दिने गर्थे । बहुदल आउने समयमा उनी काठमाडौंमा कहलिएका व्यापारी भइसकेका थिए । उनले पनि गणेशमानलाई सकेको सहयोग गर्ने आडभरोसा दिए ।

‘गणेशमान र गिरिजाप्रसादको लडाइँ भएछ । मलाई गिरिजाले पेल्यो भनेर गणेशमान सिंह मेरो घरमा आएर रोए । मैले सकेको सहयोग गर्छु भने र त्यो दिन ५० हजार रुपैयाँ दिएर पठाएँ’, उनी भन्छन् ।

आन्दोलन भयो । बहुदल आयो । उनी पनि व्यापारमा नै जमेका थिए । रुँदै उनको घर आएका गणेशमानसँग बेलाबेला भेटघाट भए पनि खासै बाक्लो भेटघाट थिएन ।

बहुदल आउँदा पनि उनी आन्दोलनमा त्यति सक्रिय भएनन् । उनी राजनीतिभन्दा टाढा पनि भएनन् । उनी राजनीतिभन्दा व्यापारमा लागेका भएर होला, सरकारको स्वामित्वमा रहेको साल्ट टे«डिङ कर्पोरेसनका अध्यक्ष थिए, २०२० सालदेखि नै ।

त्यो समयमा नुनको मूल्यमा एकरूपता थिएन । नुन पाउन समस्या थियो । वाणिज्य मन्त्रालयले २०२० सालमा नुनको व्यापारका लागि केही मानिस छान्यो । त्यसमा उनी पनि परे ।

पहिलो पटक सरकारले ७ जनाबाट ५० हजार रुपैयाँका दरले पैसा उठाएर नुनको व्यापार संस्थागत गरेको हो । त्यस समयमा वाणिज्य मन्त्रालयका डाइरेक्टर थिए, ज्ञानेन्द्रदेव पाठक । उनले व्यापारीलाई बोलाएर नुनको व्यापार गर्ने संस्था खोले ।

संस्था बनाउन भने सरकारले तीन व्यापारीबाट पैसा जम्मा ग¥यो तर त्यो संस्था टिकेन । फेरि सरकारले २५ हजार रुपैयाँका दरले पैसा जम्मा ग¥यो । संस्था पुनः जन्म्यो । लक्ष्मी नै संचालक समितिको प्रमुख भए । अहिले उनी अध्यक्ष छन् ।

उनी ती दिन सम्झँदै भन्छन्, ‘देशभर नुनको एउटै मूल्य निर्धारण ग¥यो । भारतले पनि हामीलाई उधारो पत्याउने भयो । नुनको सहज आपूर्ति भयो । हामीले त्यस समयमा साल्ट टे«डिङको नाममा जग्गा किन्यौँ । अरू फाइदा छैन, जग्गा छ ।’

राष्ट्रियसभाको उम्मेदवार

देशमा बहुदल आयो । संविधान बन्यो । अन्तरिम सरकार बन्यो । चुनाव भयो । चुनावमा कांग्रेसको सरकार बन्यो । उनलाई भने तत्कालीन एमालेले राष्ट्रियसभाका लागि उम्मेदवार बनायो ।

उनी २०४८ सालममा राष्ट्रियसभाको उम्मेदवार बने । उनलाई राष्ट्रियसभाको उम्मेदवार बन्न प्रस्ताव गर्ने पद्यमरत्न तुलाधरलगायतका कम्युनिस्ट नेताहरू थिए ।

उनले नेताहरूको प्रस्ताव सहजै स्वीकारे । उनी राष्ट्रियसभाको उम्मेदवार बने । चुनावमा एक भोटले हारे । त्यही हारले उनमा राजनीतिक नशा लाग्यो ।

उनी त्यो एक भोटले हार्दाको क्षण सम्झँदै भन्छन्, ‘राष्ट्रियसभाको उम्मेदवार बनेपछि भोटको कुरा भयो । एक्लै एमालेले जित्ने अवस्था थिएन । त्यस समयमा पशुपतिशमशेर राणासँग कुरा भयो । उनले भोट दिन्छु भने तर उनले नै बेइमानी गरेपछि एक भोटलले हारेँ ।’

त्यसपछि उनी व्यापार र राजनीति दुवैमा सक्रिय रहे । हारको पीडाले उनी राजनीतिमा सक्रिय भए । उनलाई पुनः तत्कालीन एमालेले २०५८ सालमा राष्ट्रियसभामा लग्यो ।

पहिलो पटक एक मतले हारेका उनी त्यो पदमा पुग्न १० वर्ष लाग्यो ।

उनी राष्ट्रियसभामा पुगेपछि आन्दोलन नै आन्दोलन भयो । उसो त देशमा सशस्त्र सङ्घर्ष जारी थियो । त्यसपछि दरबार हत्याकाण्ड पनि भयो ।

उनी आफू राष्ट्रियसभाको सदस्य हुँदाको दिन सम्झन्छन्, ‘दरबार हत्याकाण्ड भयो । त्यसपछि देशमा आन्दोलन झन बढ्यो । हामीले काम गर्न नै पाएनौँ ।’

अहिले पनि उनी राजनीति र व्यापारमा सक्रिय छन् । उनको काठमाडौंमा मोजा उद्योग छ । त्यसको रेखदेख उनी आफैँ गर्छन् । बुटवलमा पेट्रोल पम्प छ । पम्प जेठो छोराले हेर्छन् । भैरहवामा कोल्ड स्टोर छ । त्यो माहिलो छोराले हेर्छन् ।

आफूले सकेको दिनसम्म व्यापार र राजनीति सँगसँगै लैजाने बताउँछन् उनी । भन्छन्, ‘म व्यापार र राजनीतिमा सकेको दिनसम्म सक्रिय रहनेछु ।’

यो देश राणा र पञ्चायतका कारण धेरै पछि परेको उनको बुझाइ छ । संसार विकासका नयाँनयाँ मोडेल खोजिरहेको समयमा हामी भने राजनीतिक आन्दोलनमा रहेका र अहिले भएको विकास बहुदलपछिको भएको उनको भनाइ छ ।

भन्छन्, ‘जति विकास हुनुपर्ने हो, त्यो त हुन सकेको छैन तर नेपाल उज्यालो बाटोमा छ । यसलाई अझै मिहिनेत गरेर अगाडि बढाउनुपर्छ ।’

उनी नेकपाको नेतृत्वलाई पनि सुझाव दिन्छन् । उनी भन्छन्, ‘प्रचण्ड र केपी ओली मिलेर जानुमा नै अहिलेको कम्युनिस्टको भाग्य र भविष्य छ । उहाँहरू आपसमा लड्नुभयो भने देशका लागि र पार्टीका लागि नै घाटा छ ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस २१, २०७६ १८:५१