‘श्रीमान् बिना छोरी पाइस् भनेर कुरा काट्छन्’

A+ A A-

कैलालीको घोडाघोडी नगरपालिका–८ की शिखा भण्डारी (नाम परिवर्तन) अहिले १८ वर्ष पुगिन् ।

शिखा १४ वर्षकी हुँदा घर परिवारले उनको जबरजस्ती बिहे गरिदिए । कक्षा आठमा पढ्दा पढ्दै परिवारका अन्य सदस्यहरूले जबरजस्ती बिहे गरी दिएपछि पढेर आत्मनिर्भर बन्ने शिखाको सपनामा पूर्णबिराम लाग्यो ।

नचाहेर पनि उनको स्कुल यात्रा रोकियो । जबरजस्तीको सम्बन्ध वर्ष दिन टिकेन, बिहे गरेको एक वर्ष नपुग्दै सम्बन्धबिच्छेद हुन पुग्यो । सानै उमेरमा शिखाको जिन्दगीमा आईपरेको यस्तो घटनाले उनी विक्षिप्त छिन् ।

अहिले उनी कहिले दिउँसै मादकपदार्थ सेवन गरेर हिड्छिन् भने कहिले एक्लै बर्बराएको भेटिन्छ ।

शिखाको जस्तै वेदना छ धनगढीकी तारा साउद (नाम परिवर्तन) को पनि । करिब ५ वर्ष अगाडि १४ वर्षको उमेरमा ताराको बिहे भयो । धनगढीमा कक्षा ७ मा पढ्दै गरेकी तारा कारणवश आफ्नो पहाड डोटी जानु पर्याे ।

डोटीमा बस्न थालेको केही महिनापछि ताराको त्यहीकै एक युवकसँग माया बस्न पुगेछ । त्यो कुरा ताराको घर परिवारले पनि थाहा पाउँछन् । घरकी सौतेनी आमा र बुबाले छोरीले भएको इज्जत फाल्छे भनेर विबाह गरिदिए ।

बिहे भएको २ वर्षसम्म त तारा र उनका श्रीमानबीच रामै्र सम्बन्ध थियो । तर पछि बिस्तारै बिस्तारै बिग्रिदै गयो । उनीहरूको विचार र सोचाई मिलेन । भए–नभएका आरोप लगाउँदै दिनहुँ ताराका श्रीमानले मानसिक तथा शारीरिक यातना दिन थाले, पिट्दा कराउँछे भनेर मुखमा दोपट्टा बानेर यातना समेत दिन्थे ।

ताराको जस्तै समस्या ताराकी की छिमेकी कल्पना भण्डारी (नाम परिवर्तन) को पनि छ । तारा र कल्पनाको भेट हुँदा आ–आफ्ना दुःखका वेदना एक अर्का सामु पोख्थे ।

घरमा श्रीमानले सहनै नसक्ने गरी यातना दिन थालेपछि एक दिन तारा र कल्पना दुवै जनाले घर छोडेर हिँड्ने सल्लाह गरे र सल्लाह अनुसार नै घर छोडेर फेरि पुरानै सहर धनगढी पुगे ।

धनगढीमा ताराका माइतीहरू बस्थे । तारा र कल्पनाले अब कोही आफन्तकोमा नगई आफैं केही गरेर बस्ने अठोट गरे । उनीहरू काम खोज्न धनगढीको गल्ली गल्ली भौतारिन थाले, नभन्दै धनगढीकै एक रेष्टुरेण्डमा काम पनि गर्न थाले । यो क्रम चल्दै गयो तारा र कल्पना आफैंले कमाएर कोठा भाडामा बसे ।

उनीहरूले धनगढीका करिब ६/७ वटा रेस्टुरेन्टमा काम गरे । अहिले पनि उनीहरू धनगढीमै छन् । तारा भन्छिन, ‘सानैमा बिहे गर्दा जिन्दगी बिग्रियो, जिन्दगीमा पढेर आत्मनिर्भर बन्ने सपना थियो सपना नै रह्यो ।’

‘म सानै हुँदा मेरो आमा बुबालाई छोडेर अर्कैसँग जानुभयो, बुबाले पनि अर्की आमा ल्याउनुभयो । सौतेनी आमाको रात दिनको किचकिचले वाक्क भइसकेकी थिए,’ उनले भनिन्, ‘मेरो माया बसेको थाहा पाएर बिहे गराई दिए ।’

‘बिहे गरिसकेपछि पनि २ वर्षसम्म त ठीकै भयो । त्यसपछि त यातना सहनै नसकी घर नै छोड्नु प¥यो,’ उनले भनिन् ।

उनी भन्छिन, अहिले एक्लै हुँदा धेरै खुसी छु । कसैको हेपाई, चेपाई, दबाब नहुने उनी बताउँछिन । तारासँगै २ वर्ष पहिले घर परिवार छोडेर धनगढी आएकी कल्पनाकी एउटी छोरी छन् । तर त्यो छोरीको बाबु कता छ केही पत्तो छैन । श्रीमान् बिना नै छोरी पाई भनेर छिमेकीहरू कुरा काट्छन् ।

कल्पना आफ्नो दुःख लुकाउने प्रयास गर्दै थिइन । तर उनी असफल भइन् कल्पनाका आँखा भरी आँसु भए । उनले रुँदै भनिन्, ‘जीवनको कुनै मोडमा यस्तो दुःख पाउला भनेर सोचेकी पनि थिइनँ ।’

‘सानै उमेरमा बिहे भयो । बिहे भएको केही समयमै सम्बन्ध बिग्रियो घर परिवार छोडेर यहाँ धनगढीसम्म पुगे । अहिले यो हालत छ,’ उनले भनिन् । कल्पनाले जन्माएकी छोरी कसकी हुन् उनले खुलाउन चाहिनन् ।

यी त हाम्रा समाजका केही उदाहरण मात्र हुन् । बालविबाहका घटना हाम्रो समाजमा थुप्रै छन् । बाल विबाह कानुनी रुपमा दण्डित रहेपनि अझै बालविबाह रोकिएको छैन । नेपालमा अझै पनि बालविवाहको तथ्यांक हेर्ने हो भने चिन्ताजनक अवस्था छ ।

न्युनीकरणका लागि आवश्यक पहल नथालिए भयावह स्थिति पनि निम्तिन सक्ने उनीहरू बताउँछन् ।

चेतनाको कमीले गर्दा समाजमा बालविवाह कायमै रहेको सुदुरपश्चिम प्रदेशकी सामाजि विकास मन्त्री कृष्णराज सुवेदीले बताए । बालविवाहलाई कानुनले मान्यता दिएको छैन । तर पनि सानै उमेरमा विवाह गराइदिने चलन समाजमा लुकीछिपी भइरेको उनले बताए ।

उनले भने, ‘समाजमा बालविवाहको अवस्था डर लाग्दो छ । यसको न्युनीकरणका लागि सरकारी निकाय, संघसंस्था, बालबालिकाका अभिभावक लगायतले भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ ।’

बाल विवाह न्यूनिकरणका लागि मन्त्रालयबाट विभिन्न जनचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको उनको भनाई छ ।

विपरित लिंगीप्रतिको आकर्षण विद्यालय उमेर समूहका बालबालिकाहरूमा हुने भन्दै अधिंकाश बालबालिकाले उमेर नपुगी विवाह गर्ने गरेको शिक्षक शंकर सञ्जाल बताउँछन् ।

विद्यालयमा नियमित नजाने कारणले पढाई कमजोर हुने, परीक्षामा असफल हुने, पारिवारिक बेमेल भएका परिवारमा मायाको खाँचो हुने, गरिबीबाट मुक्त हुने प्रयास र प्रजनन स्वास्थ्यको सवालमा बालबालिकालाई अभिभावकले खुलेर कुराकानी नगर्ने कारणले बाल विबाह हुने गरेको उनले बताए । सानो उमेरमा हुने विवाहका दुष्परिणामहरूले समाज आक्रान्त छ ।

चेतना विकास नहुनु, गरिबी, अशिक्षा तथा प्रविधिको दुरुपयोगका कारण बालविवाह कायमै रहेको नेपाल रेडक्रस सोसाइटी घोडाघोडी उप–शाखा सभापति दिनेश कुमार लामिछानेले बताए ।

नेपालको कानुनले २० वर्ष पुरा गरेपछिमात्र विवाहका लागि योग्य मानिएको भनिए पनि हाम्रो समाजमा अधिंकासहरुको विवाह १८ वर्ष नपुग्दै हुने गरेको छ ।

बाल विबाहको मुख्य कारक तत्व गरिबी, अशिक्षा, तथा घरेलु हिंसा नै मानिएका छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस १५, २०७६ १२:४८