जिन्दगी हो, आरोह, अवरोह गरिरहन्छ । जता गए पनि मन आफैँसँग हुन्छ । अनि शरीरले मनसँग संवाद गरिरहेको हुन्छ । शरीरले त्यसको बोध गर्छ र प्रकट हुन्छन् विचारहरू ।
यात्रा स्वाभाविक र रहरयुक्त, बाध्यात्मक वा करले होस्, ती सबै यात्रामा देखिन्छन् त्यस्ता कतिपय दृश्यहरू, जसले मान्छेलाई अगाडि बढ्न प्रेरित गरेकै हुन्छ । प्रत्येक मानिसका भोगाइ, दु:खाइ, पिराइ, अनुभव र अनुभूति हुन्छन् । ती घटनाबाट पनि मान्छेले केही न केही सिकेकै हुन्छ ।
यस्तै यात्राको भोगाइ नै सही, लेखक डा. चन्द्र गिरीले जन्माउनुभएको कृति 'संसारको सेरोफेरो' हात परेपछि त्यसमा आँखा लगाउनु मेरो रहर बन्यो । मान्छेहरू यात्रा गर्छन्, हिँड्छन्, डुल्छन्, यताउती गरिरहेकै छन् । तर, उनीहरू हरेक यात्राहरूबाट के सिक्छन् ? दृश्यहरूमा पाइने मजा मात्र लिन्छन् कि त्यसको प्रतिछाया मनभित्र पनि सजाउँछन् ? यस्ता प्रश्नको उत्तर खोज्न भने संसारको सेरोफेरोलाई रोज्नैपर्छ ।
आजको कृत्रिम संसारमा प्रकृतिका अथाह भण्डारप्रति मान्छेहरू नजरअन्दाज गरेर बसिरहेको प्रतीत हुन्छ । यो मान्छेहरूका लागि बाध्यता होला । कतिपयका लागि अज्ञानको बाटो होला । केहीलाई बेकारको विषय लाग्ला । तर, अमेरिकाजस्तो महाशक्तिशाली देशको वातावरण मन्त्रालयको सल्लाहकारको भूमिका पाएर पनि लेखक डा. चन्द्र गिरीले नेपालीत्वका लागि देखाएको सद्भाव केवल भावनात्मक कुरा मात्र पक्कै होइन । देशप्रतिको आदर र समर्पणभाव हो ।
पछिल्लो समयमा संसारले तय गरेको भौतिक विकासको लयले मान्छेलाई तान्दै लगेको छ । चाहेर वा नचाहेर प्रविधि र प्रकृतिभित्र रमाउनु नै पर्ने भएको छ । त्यो दुनियाँले देखेको सपना र आविष्कारले गाँजेकै छ । त्यही सोच र खोजको परिणति हो संसारको सेरोफेरो । देश देशावर चहार्ने रहर कसमा नहोला ? त्यस्तो कुरा रहर गर्दैमा प्राप्त हुने पनि होइन । तर, लक्ष्य, योजना र सपना सँगालेपछि ती कुरा आफ्नै अगाडि पनि आउन सक्छन्, जसरी एउटा नेपालीले विश्वका छवटा महादेशका १२६ बटा देश चहार्यो र लेख्यो यो किताब; जहाँबाट देख्न सकिन्छ संसारको पछिल्लो अनुहार र प्रवृत्ति । प्रगति र उन्नतिको कथा अनि तुलनात्मक अध्ययन र आफ्नो देश नबन्नुको पीडा ।
सपना र सोच अनि बिपना र धोका, यसरी सँगसँगै आउने हाम्रा बाध्यताहरू नियाल्दा लेखकले एक ठाउँमा लेखेका छन्, 'जतिसुकै विश्व घुमे पनि आफ्नो देशजस्तो राम्रो अनि सुन्दर अर्को कुनै छैन ।' मान्छेको अन्तिम सपना के हो ? म कहिलेकाहीँ यस्तै प्रश्नमा रुमल्लिन्छु । सपनाहरूको लहरमा आवश्यकताहरूको कहरमा, लाग्छ मान्छेहरू यसरी नै रुमल्लिएका छन् । यस किताबको प्रारम्भमै लेखकले आफ्नी आमालाई सोधेका छन्, 'आमा तपाईंले १ करोड डलर पाउनुभयो भने के गर्नुहुन्छ ?' आमाको सहज उत्तर छ, 'संसार घुम्छु ।' त्यसपछि लेखकलाई लाग्छ, म त यत्तिकै घुमिरहेकै छु । अनि लेखकमा यो किताब लेख्ने रहर जाग्छ ।
'संसारको सेरोफेरो' एउटा यात्रा संस्मरण हो, जहाँबाट संसारका कतिपय सम्पन्न देशहरूको सफलताको रहस्य र वैभवताको कथा पढ्न पाइन्छ । र, केही देशहरूका दुःखका गाथा बुझ्न सकिन्छ । सरल भाषाशैलीले सबैलाई किताब पढ्न सहज बनाएको छ
मसँगको भेटमा लेखकले भनेको सम्झन्छु, 'लेख्ने कुरा जटिल त थियो नै तर मैले यति देश घुमेर पाएको ज्ञान र अनुभव साट्नु उचित ठानेर यो किताब लेखेँ ।'
कतिपय मानिसलाई लाग्दो हो, घुम्नु त केवल मनोरञ्जनका लागि मात्र हो । हो, घुमफिर मनोरञ्जनका लागि हो तर त्यस घुमफिरलाई अविस्मरणीय र यादगार बनाउन सके त बाँकी जीवनकै लागि फाइदा हुन्छ । अझै पनि धेरै मानिसहरूमा यही धारणा छ कि घुमफिर गरेर सुख र आनन्द लिने मात्र हो । म पनि यात्रामा धेरैसँग भेट्दा यस्तै घारणा पाउँछु । तर, यात्राले दिने कष्ट र दु:ख पनि सिकाइको एउटा पाटो हो भन्ने धारणा राखेको कमै भेट्छु । सायद यही कुरा सावित गर्न खोजेको छ यस पुस्तकले । र, लेखक चन्द्र गिरीसँग मेरो धारणा मिल्दोजुल्दो पाएँ मैले ।
ढाकाको भिडभाडदेखि इदी अमिनको देशमा पुग्दा होस् या बब मार्ली, रावण र आफ्नै देशको अद्भुत कुरामाथि विचरण गर्दादेखि सिङ्गापुर, थाइल्यान्ड, मलेसियाजस्ता रफ्तारमा विकसित देशहरूको प्रगतिको कथाले लेखकको देशप्रेम र नेपालीत्वको भावना प्रकट मात्र गराउँदैन, छर्लङ्ग पार्छ । पेसा वा व्यापार जेसुकै कर्म गरे पनि देशप्रतिको माया र सद्भाव कसैको मर्दैन तर त्यो भावना मनभित्र गुम्सिएर रह्यो भने त्यसको अर्थ हुन्न । त्यो त प्रकट हुनुपर्छ यसरी । संसारको सेरोफेरोमा लेखक गिरी त्यसरी प्रकट भएका छन्, पोखिएका छन् । आफ्नो बालापन, हलेसी यात्रा, बनारसको स्मरण, समुद्र, टापुहरूको कथा, आकाशमा परेको अत्यास अनि देवघाट, बर्माका यादहरू र त्यहाँका नेपालीहरूका दुःख ।
'जब मनभित्र नअटाउने गरी भरिन्छन् यादहरू
देशप्रतिको भावना र समर्पण लहरिन्छ
भोगाइ, दु:खाइ, पिराइ, अनुभव र अनुभूति गाढा बन्छ
तब मान्छे लेखक बन्छ ।'
मैले देखेको, भेटेको चन्द्र गिरी एउटा वातावरणविद् मात्र होइन रहेछन्, जसले अमेरिकामा बसेर संसारलाई वातावरणीय दृष्टिले नियाल्यो । त्यो एउटा पेसा थियो होला तर त्यस क्रममा घुम्दाफिर्दाका अनुभूति, खुसी, आनन्द र सन्तुष्टिले सायद सबैभन्दा पहिले आफैँलाई छोयो । आफ्नो देशको दु:खले चसक्क पार्यो । अर्काको देशको वैभवता र विशालताले मनलाई कताकता उद्वेलित बनायो । यही त हो लेखकीय धर्म । र, त्यो धर्म लेखकले यहाँ त्यसरी नै प्रकट गरेका छन् ।
२०१८ सालमा जन्मिएका गिरीले पूर्वी नेपालको खोटाङबाट झापा झरेपछिको दुःख र पढ्नका लागि अर्काको घरमा बसेको स्मरणले आफ्नो सफलता निर्धारण गरेको सम्झनुहुन्छ । त्यो एउटा विगत थियो, जहाँबाट आज आफ्नो आगतलाई हेर्दा निकै आनन्ददायक लाग्दो हो । नेपाल सरकारको वन विभागको जागिरपछि उहाँलाई विदेश यात्रा गर्ने मौका प्राप्त भयो, जहाँबाट उहाँले नयाँ गन्तव्य भेट्टाउनुभयो । अर्थात्, जिन्दगीले नयाँ मोड लियो ।
'संसारको सेरोफेरो' एउटा यात्रा संस्मरण हो, जहाँबाट संसारका कतिपय सम्पन्न देशहरूको सफलताको रहस्य र वैभवताको कथा पढ्न पाइन्छ । र, केही देशहरूका दुःखका गाथा बुझ्न सकिन्छ । सरल भाषाशैलीले सबैलाई किताब पढ्न सहज बनाएको छ । अमेरिकामा बसेर पनि आफ्नो भाषा, संस्कृति, रहनसहन, खानापिनाजस्ता विषयमा देखिएको उहाँको रुचि र स्वभाव किताबमा झल्किन्छ, जसमा थाइल्यान्ड, भारत, श्रीलङ्का, बङ्गलादेश, अस्ट्रेलिया, सिङ्गापुर, बर्मा, कोस्टारिका, सेनेगल, युरोपियन देशहरू, जमैका, केन्या, ब्राजिल, युगान्डा, इन्डोनेसिया, माल्दिप्स, सिङ्गापुर, कम्बोडिया, पनामाजस्ता देशहरूका गाथा र कथा भेटिन्छ ।
'यात्रा भनेको सम्झनाहरूको सङ्ग्रह हो
कसैले मनमै सजाएर राख्छन्
कसैले श्रव्यदृश्यमा कैद गर्छन् त
कसैले शब्दमा उतार्छन् ।'
लेखकले आफ्ना कुरा यसरी लेखेका छन् । जुन वाक्यले प्रस्ट पार्छ कि यात्रामा केही कुरा देखिन्छ । त्यसरी देखिएको कुरा मनमा बस्छ, अनि मात्र लेखिन्छ । भोगाइ, दु:खाइ, पिराइ, अनुभव, अनुभूति, सुख, दु:ख, आनन्द, सन्तुष्टिहरू अनि आवेग, उत्तेजना, रिस, आक्रोश र असन्तुष्टिहरू यी सबथोक त मानवीय स्वभावहरू हुन् । आउँछन्, जान्छन् । तर, मनले सजाएका चित्रहरू कहिल्यै पनि मेटिँदैनन् । आइरहन्छन् घरीघरी । यसै सन्दर्भमा लेखकको यो भनाइ उत्तिकै सान्दर्भिक लाग्छ:
'धेरै सम्झनाहरू त मानसपटलमा
खात बनेर बसेका हुँदा रहेछन् ।'
र, लेखकले त्यही खातमा पत्रहरू खोल्ने चेष्टा गर्नुभएको छ यस किताबमा । हरेक मान्छे घुम्न चाहन्छ । किन घुम्ने ? घुमेर त्यसको प्रतिफल कसरी प्राप्त हुन्छ ? यसबारेमा मान्छेहरूमा अनभिज्ञता छ । नेपालीहरूमा यो अझै बढी होला कि !
मलाई लाग्छ, यस प्रश्नको उत्तर यो किताब पढ्दा भेटिन्छ । एउटा वातावरणविद्, जसले देखेको विश्व र भोगेको संसार अनि छोडेको देशको कथा र पाएको सुख, दुःख पोखिएको छ, यस पुस्तकमा । भावना मात्र होइन, देश बनाउने समर्पणभाव प्रकट छ यहाँ । विदेशीहरूको कार्यशैली, जाँगर र आत्मविश्वासले उनीहरू कसरी शक्तिशाली बन्दै गए र हामी कसरी पछाडियौँ ? तुलनात्मक अध्ययनले किताबलाई ओजपूर्ण र पठनीय बनाएको मात्र छैन, नेपाली साहित्यमा एउटा भण्डार पनि थपिएको छ ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ १९, २०८१ १२:१३
-1740966043.jpg)
