दुर्गमका सुत्केरीको नियति : उपचार नपाएरै मृत्युवरण

स्टेचरमा बाेकेर कोल्टी प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा ल्याउँदै गरीएकी बिरामी । तस्बिर : निमेन्द्र शाही

A+ A A-

अत्यधिक रक्तश्रावका कारण बाजुरामा एक सुत्केरीको मृत्यु भएको छ । घरमै सुत्केरी भएकी जनगन्नाथ गाउँपालिका–५ गोत्रीकी ३५ वर्षीया पुल्ती रावलको साल नझेरपछि स्थानीय गोत्री सामुदायिक स्वास्थ्य एकाइमा लगिएको थियो ।

गाेत्री जिल्ला सदरमुकाम मार्तडीदेखि पैदल दुई दिनको दूरीमा पर्छ । अचेत अवस्थामा स्वास्थ्य स्ंस्थामा पुर्‍याइएकी रावलको स्वास्थ्यकर्मीले साल निकालेपछि होस आएको थियो । तर, साल निकालिसकेपछि सुरु भएको रक्तश्राव नरोकिएपछि मंगलबार बिहान उनको ज्यान गएको सामुदायिक स्वास्थ्य एकाइका अहेब अमर बुढाले जानकारी दिए ।

बाजुरामा यस वर्ष मात्रै ढिलोगरी स्वास्थ्य संस्था पुर्‍याएका कारण उपचार नपाएर तीन जना सुत्केरीको मृत्यु भएको छ । गत भदौ २५ गते जिल्ला अस्पताल बाजुरामा उच्च रक्तश्रावका कारण बुढीनन्दा–१० की ३५ वर्षीया निर्मला बोहोराको मृत्यु भएको थियो । दुई वर्षअघि बोहोराको पहिलो सन्तान जन्मिँदा पनि जिल्ला अस्पतालमा अप्रेसन गरिएको थियो ।

यस्तै, कात्तिक २५ गते त्रिवेणी नगरपालिकास्थित छतारा स्वास्थ्यचौकीमा सुत्केरी भएको ६ घण्टापछि ३७ वर्षीया रेजिया नेपालीको मृत्यु भयो । रेजिया नेपालीले घरबाट स्वास्थ्य संस्था ल्याएको दुई मिनेटमै बच्चा जन्माएकी थिइन् । ११ बजेतिर सुत्केरी भएकी रेजियाको अवस्था साँझ ४ बजेसम्म सामान्य नै थियो । ५ बजेपछि एकाएक बेहोस भएकी नेपाली होसमा आउन नपाउँदै मृत्युको मुखमा पुगिन् ।

‘स्वास्थ्य संस्थामा नियमित गर्भ जाँच गराउने, स्वास्थ्य संस्थामै सुत्केरी गराउनुपर्छ भन्ने चेतनाको विकास अझै पनि ग्रामीण क्षेत्रमा भइसकेको छैन’, जिल्ला अस्पताल बाजुराका प्रमुख डा. रूपचन्द्र विश्वकर्माले भने, ‘खानपानमा ध्यान नदिने, गह्रौं काम गर्ने र अन्तिम अवस्थामा मात्रै स्वास्थ्य संस्थामा आउने भएका कारण ज्यान जोगाउन मुश्किल परेको हो ।’

स्वास्थ्य संस्था पहुँचबाहिर

पूर्वीउत्तर क्षेत्रका तीनवटा गाउँपालिका र एक नगरपालिमा स्वास्थ्य संस्था भए पनि नागरिकको पहुँच बाहिर छन् । भौगोलिक कठिनाइ र पायक पर्ने ठाउँमा नभएका कारण नागरिकले स्वास्थ्य संस्थाबाट उलब्ध हुने सेवा उपभोग गर्न पाएका छैनन् । भएका स्वास्थ्य संस्थामा पनि दक्ष चिकित्सिक र औषधि उपकरण नहुँदा जिल्ला अस्पताल वा ठूला सहरका अस्पतालमा जान बाध्य छन् ।
हुम्लासँग सीमाना जोडिएको कोल्टीमा प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र छ । तर यहाँ बुढीनन्दा नगरपालिकाले हालसम्म स्वास्थ्यर्की व्यवस्थाप नै गर्न सकेको छैन । समायोजनपछि अन्यत्र गएका कर्मचारीको ठाउँमा नयाँ जनशक्ति पूर्ती नहुँदा यहाँ आउने बिरामीले नाम लेखाउने बाहेक कुनै सेवा पाउन सकेका छैनन् । आकिस्मक प्रसूति सेवा नपाउँदा समयमै जिल्ला अस्पताल नपुगेको खण्डमा सुत्केरीले ज्यान गुमाउनुको विकल्प छैन ।

प्रसूति सेवाकै लागि स्वास्थ्यकर्मीले तालिम पनि लिएका छन् । चिकित्सक र औषधि खरिदका लागि आएको बजेट नगरपालिकाले खर्चिन सकेको छैन । गतवर्ष स्वास्थ्य संस्थाका लागि विनियोजित बजेट नै फ्रिज भएको थियो । यस वर्ष रकम भए पनि पुनः स्वास्थ्यकर्मी व्यवस्थापन र औषधि खरिदको प्रक्रिया नै थालनी गरिएको छैन ।

आकस्मिक प्रसूति सेवा स्थापना गर्न परिवार स्वास्थ्य महाशाखाले यस वर्ष ३० लाख रुपैयाँ विनियोजन गरेको छ । तर, सञ्चालनका लागि स्थानीय तहले कुनै पहल नगरेको कोल्टी प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रले जनाएको छ । गतवर्ष नै स्थापना गरी सञ्चालन गर्नुपर्ने प्रसूति सेवा नगरपालिकाले व्यवस्थापन गर्न नसक्दा २० लाख रुपैयाँ फ्रिज भएको हो । यही सेवाकै लागि गतवर्ष १० लाखबराबरको उपकरण खरिद पनि भएको छ । तर उक्त सामग्री जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय बाजुरामै थन्किएको छ ।

साउनेदेखि प्रसूति सेवा सञ्चालनका लागि रकम आए पनि काम नभएको बूढीनन्दा नगरपालिका उपप्रमुख सृष्टि रेग्मीले बताइन् । परिवार स्वास्थ्य महाशाखाले कोल्टीमा प्रसूति सेवा सञ्चालनका लागि डा. सत्य शाहीलाई आकस्मिक प्रसूति शल्यक्रियाका लागि तालिम पनि दिएको थियो । तर, नगरप्रमुख र डा. शाहीबीच पारिश्रमिकमा कुरा नमिल्दा प्रसूति सेवा सञ्चालनमा नआएको नगरपालिकाका एक कर्मचारीले बताए ।

हेलिकाेप्टर नआए जान्छ ज्यान

गतवर्ष चार दिनदेखि सुत्केरी व्यथाले छटपटाइरहेकी गोत्रीकी गर्भवतीलाई उपचारका लागि हेलिकोप्टरबाट उद्धार गरी नेपालगन्ज पुर्‍याइएको थियो । समयमै हेलिकाेप्टर नआएको भए उनको अवस्था यसै भन्न सकिने थिएन । जगन्नाथ–५ गोत्रीकी विपन्न दलित परिवारकी ४१ वर्षीया फुलटुका ढोली सुत्केरी हुन नसकेर छटपटाइरहेकी थिइन् ।

ज्यानै जोखिममा पुगेको खबर पाएपछि जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयको पहलमा हेलिकाेप्टर गाउँमै अवतरण गराएर नेपालगञ्ज पठाइएको जिल्ला कार्यालयका प्रमुख डा. रूपचन्द्र विश्वकर्माले बताए । यस्तै, गौमुल गाउँपालिका–१, अन्द्राणीकी २२ वर्षीया अञ्जना बोहराको साल अड्किएपछि बुधबार उपचारका लागि हेलिकाेप्टरबाट उद्धार गरी काठमाडौं पुर्‍याइएको छ ।

उनको रगत धेरै बगिसकेकाले जिल्ला अस्पतालमा पनि उपचार गर्न लिन नसकिने भन्दै काठमाडौं रेफर गरिएको गाउँपालिका अध्यक्ष हरि रोकायाले बताए । गत पुस १ गते काँडा स्वास्थ्य चौकीमा चार दिनदेखि सुत्केरी व्यथाले छटपटाइरकी १९ वर्षीया गर्भवतीलाई पनि हेलिकाेप्टरमार्फत नै उद्धार गरिएको थियो ।

सरकारले सञ्चालन गरेको हवाई एम्बुलेन्सले थोरै भए पनि अकालमै मर्नुपर्ने बाध्यताबाट राहत मिलेको छ । खबर आएपछि तत्काल प्रशासनले समन्वय गरे उद्धार गर्ने गरेको छ । तर, सबै सुत्केरीको हेलिकाेप्टरबाटै उद्धार गर्न खर्चिलो छ । यदि समयमै हेलिकाेप्टरका लागि पहल नभएको अवस्थामा अकालमै मृत्युवरण गर्नुको विकल्प छैन ।

बाजुराका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी खगेन्द्रबहादुर मल्लले आकिस्मक अवस्थाका बिरामीलाई सरकारले निःशुल्क हवाई उद्धार गर्ने गरेको बताए । नागरिक समाज कोल्टीका संयोजक जनेश भण्डारीले स्वास्थ्य सेवाको प्रत्याभूति दिनुपर्नेमा जनप्रतिनिधिको ध्यान जथाभावी बाटो खन्नमै रहेको आरोप लगाए ।

‘सधैं हेलिकाेप्टरकै बाटो भर परेर मात्रै हुँदैन, अधिकारसम्पन्न स्थानीय निकाय छन् । बजेट पनि पर्याप्त नै छ । अब स्थानीय तहले नै विशेषज्ञ सुविधासहितको सेवा गाउँमै पाउने वातावरण बनाउनुपर्छ । नत्र सम्पर्कमा आएका बिरामीको उद्धार भए पनि पहुँच नपुग्नेहरूका लागि उपचार नपाएर मर्नुबाहेक विकल्प रहँदैन’, संयोजक भण्डारीले भने ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर १०, २०७६ १२:४५