नेपाल बैंकले अब बैंकिङ क्षेत्रकै नेतृत्व गर्छ, सेयरधनीलाई दिगो लाभांश दिन्छ

नेपाल बैंकले अब बैंकिङ क्षेत्रकै नेतृत्व गर्छ, सेयरधनीलाई दिगो लाभांश दिन्छ

A+ A A-

नेपाल राष्ट्र बैंकको कार्यकारी निर्देशकबाट अवकाश पाएका वासुदेव अधिकारी अहिले नेपाल बैंकको संचालक समिति अध्यक्ष छन् । ३० वर्ष राष्ट्र बैंकमा बसेर काम गरेका अधिकारी ९ महिनादेखि नेपाल बैंकको संचालक समिति अध्यक्ष भएका हुन् । नेपाल बैंकले यो वर्ष २५ प्रतिशत लाभांश दिने प्रस्ताव गरेको छ । अवका दिनमा नेपाल बैंक कसरी अगाडि बढ्छ, बैंकको अहिलेको अवस्था कस्तो छ भन्नेलगायतका बैंकिङ क्षेत्रसँग सम्बन्धित विषयमा शिलापत्रका लागि शिव सत्यालले अधिकारीसँग कुराकानी गरेका छन्ः

नेपाल बैंकले २३ वर्षपछि २५ प्रतिशत लाभांश दियो, यसको खास कारण के हो ?

गतआर्थिक वर्षसम्म नेपाल बैंक घाटामा थियो । साथीहरूले निरन्तर मिहिनेत गर्नुभयो । विगतदेखिको मेहनतको फल यसपालि प्राप्त भयो ।

नेपाल बैंकका कर्मचारी अल्छे छन्, सेवा प्रवाह राम्रो छैन भन्ने आरोप लाग्ने गरेको थियो, अहिले के कारणले सबै पक्ष मेहनत गर्न तयार भयो ?

सरकारी बैंकका कर्मचारी अल्छी छन् भन्ने कहावत धेरै पुरानो भइसक्यो । अहिलेको प्रतिफलको कुरा गर्दा पहिलो कुरा त सरकारले विगतमा गरेको वित्तीय क्षेत्र सुधार कार्यक्रमको लगानीको प्रतिफल हो । दोस्रो, समयमै भएको पुँजीकरणको उपज पनि हो । यसमा सरकारले पनि सघायो र अरु सेयरधनीले पनि सघाए । यसले व्यवसाय विस्तार गर्न सजिलो भयो । तेस्रो, सरकारको पनि पुँजी लगानी भएको बैंक भनेपछि सर्वसाधारणको पनि अगाध विश्वास भयो । चौथाे, यसको देशव्यापी शाखा सञ्जाल हो । यी कारणले हामीलाई कहिल्यै तरलताको समस्या भएन । तरलता अभाव नभएपछि व्यवसाय विस्तार गर्न अप्ठेरो परेन । पाँचौं, बैंकलाई अहिले युवा पुस्ताले हाकिरहेको छ । युवा कर्मचारीको बाहुल्य भएपछि स्वाभाविकै रूपले बैंक नयाँ जोस, जाँगर र अवधारणमा हिँड्न सक्यो । अहिलेको नेपाल बैंकमा अल्छी, गनगन, थकाइ कम छ ।

तपाईंले ३० वर्षसम्म केन्द्रीय बैंकमा रहेर काम गर्नुभयो, विगत ९ महिनादेखि संचालक समिति अध्यक्ष भएर नेपाल बैंकलाई हाँकिरहनुभएको छ, केन्द्रीय बैंकमा रहेर नीति निर्माण गर्नु वा बैंक वित्तीय संस्थाको नियमन सुरपरीवेक्षण गर्नु र बजारमा प्रतिस्पर्धा गरेर बैंक चलाउनुमा के भिन्नता महसुस गर्नुभयो ?

त्यस्तो धेरै भिन्नता केही पनि छैन । अलिअलि त भइहाल्छ । केन्द्रीय बैंकमा रहेर काम गर्दा बैंक वित्तीय संस्थाको भूमिका यो, कर्तव्य यो, जिम्मेवारी यो भनेर किटानी गरेर नीति बनाइन्छ, नियमन गरिन्छ वा जारी गरिन्छ । कुनै बैंकमा रहेर काम गर्दा त्यसलाई पालना गरिन्छ । त्यसकारण खासै नयाँ कुरा हुँदैन । त्यसैलाई कसरी लागू गर्ने, कसरी कार्यान्वयन गर्ने भन्ने सवालमा चाहिँ नेतृत्वकला चाहिन्छ ।

बैंकमा रहेर काम गर्दा काम गर्ने समूहकार्यमा ध्यान दिन आवश्यक छ र सरोकारवालालाई सन्तुष्ट बनाउन सक्नुपर्छ । बैंक वा वित्तीय संस्थाको व्यवस्थापनले यसको कार्यान्वयनको जिम्मेवारी लिन्छ । सञ्चालक समितिले केन्द्रीय बैंकको नीति नियमभित्र बसेर आफ्नो रणनीतिक उद्देश्य पूरा हुने गरी आवश्यक नीति नियम र निर्देशिकाहरू बनाइदिने र व्यवस्थापनलाई सहजीकरण गर्ने हो ।

कतिपय बैंकरहरू केन्द्रीय बैंकले बनाएका केही प्रावधान व्यावहारिक नभएको भन्दै अनौपचारिक आलोचना गर्ने गर्छन्, औपचारिक रूपमा केन्द्रीय बैंकको आलोचना गर्दा आफू कारबाहीको भागिदार हुनुपर्छ भन्ने त्रासले बोल्दैनन्, तपाईंले ३ दशक केन्द्रीय बैंकमा बिताउनुभयो, अहिले एउटा बैंकको अध्यक्ष हुनुभएको छ, केन्द्रीय बैंक साँच्चै अव्यावहारिक भएकै हो रहेछ ?

केन्द्रीय बैंकले तर्जुमा गरेका नीति नियमहरू सरल र स्पष्ट होऊन् भन्नु वा कार्यान्वयन गर्ने पक्षले यस्ता प्रावधानहरू खुकुलो भइदिए हुन्थ्यो, सरल र सहज भइदिए हुन्थ्यो, नियामकीय बोझ कम भइदिए हुन्थ्यो भन्नु स्वाभाविक मनोविज्ञान नै हो । नियमनको जिम्मेवारी लिनेले सर्वसाधारणको हित संरक्षण तथा बैंकिङ प्रणालीप्रति विश्वास बढाउने गरी नीति ल्याउनु स्वाभाविक छ । कम गृहकार्य भई आएका नियमन कार्यान्वयन गर्न केही समस्या छ भने समयमै सुझाव दिन सकिन्छ । केन्द्रीय बैंकले निर्णय गर्दा केही विषयमा अध्ययन अनुसन्धानमा आधारित भएर गर्छ, केही विषयमा सापेक्षतामा निर्णय गर्छ । केही विषयमा भने आभाषको आधारमा निर्णय गर्छ । केन्द्रीय बैंकले गरेको कुनै निर्णय वस्तुसंगत छैन, लागू गर्न असहज हुन्छ, लागू गर्दा अप्ठेरो हुन्छ भने बैंकरले पनि भन्न सक्नुपर्छ ।

बजारमा उठेका विषय र प्रश्नलाई केन्द्रीय बैंकले सुन्छ ?

सुन्छ । विगतमा केही विषयमा बजारमा उठेको जिज्ञासा वा प्रश्नलाई नेपाल राष्ट्र बैंकले सम्बोधन गर्थ्याे । अहिले पनि अनेक विषयमा छलफल भएको सुनेको छु । तर, छलफल समाधानका लागि हुनुपर्छ, इगो कायम राखेर छलफल गर्नुको कुनै अर्थ छैन । मेरो अनुभवमा संवेदनशील शीघ्रातिशीघ्र, दीर्घकालीन विषयमा आवश्यक अध्ययन तथा छलफल गरेर र कतिपय अपरेसनल विषयमा आवश्यकताअनुसार निर्देशन जारी गर्नु उपयुक्त हुन्छ । सुन्ने सुनाउने विषयचाहिँ तयारी, संस्कार र कलाको विषय हो । यसको एउटै उत्तर हुँदैन । बैंक वित्तीय संस्थाको कुरा सुनेर केन्द्रीय बैंकलाई घाटाचाहिँ हुँदैन ।

केन्द्रीय बैंकमा नयाँ र अनुभव नभएको जनशक्ति जान्छ, केन्द्रीय बैंकबाट अनुभव र अध्ययनले खारिएको जनशक्ति बजारमा आउँछ । केन्द्रीय बैंकमा पनि बजारमा अध्ययन र अनुभवले खारिएको जनशक्ति लिने परिपाटी बसाउँदा कस्तो हुन्छ होला ?

धेरै राम्रो हुन्थ्यो । किनभने नयाँ जनशक्ति एकैचोटि नीति नियम बनाउने ठाउँमा पुग्दा बजारका अभ्यासहरू थाहा हुँदैन । उनीहरूमा प्राज्ञिक ज्ञान हुन्छ, तर बजारमा के भइरहेको छ, के कस्ता पक्षमा सुधार गर्नुपर्ने हो, व्यावहारिक समस्या के छ, बजारले अनुभूत गरिरहेको दबाब के हो भन्नेजस्ता विषयमा जानकारी हुँदैन । केन्द्रीय बैंकको दक्ष जनशक्तिमा बैंक वित्तीय संस्थामा काम गरेका व्यक्ति मिसाउन सके सुनमा सुगन्ध हुन्छ ।

जस्तो कि अहिलेको केन्द्रीय बैंकमा ‘ट्रेड फाइनान्स’को विशिष्ट ज्ञान भएको जनशक्तिको कमी छ । बजारबाट त्यस कार्यमा दख्खल भएको जनशक्ति केन्द्रीय बैंकमा लैजाने हो भने उसले धेरै योगदान गर्न सक्छ । त्यस्तो योगदान निरीक्षण सुपरीवेक्षणकाे क्षेत्रमा पनि हुन सक्छ । तसर्थ बजारमा अभ्यस्त भएको मान्छे निश्चित संख्यामा लिन सकियो भने केन्द्रीय बैंक अझ सशक्त हुन्छ जस्तो मलाई लाग्छ ।

केन्द्रीय बैंकमा रहँदा राम्रो गरेका व्यक्तिहरू पनि बजारमा आएर बैंकिङ गर्न थालेपछि औसत मात्रै देखिन्छ, नीति निर्माण र अभ्यासमा फरक हुने भएकाले यस्तो भएको हो ?

नीति निर्माण र अभ्यास वा कार्यान्वयन फरक विषय हो । केन्द्रीय बैंक केही हदसम्म नियन्त्रणमुखी काम हो । बजारको काम जोखिमलाई मध्यनजर गरी व्यवसाय गर्ने र आफ्ना सरोकारवालालाई सन्तुष्ट गराउने हो । त्यसैले केन्द्रीय बैंकमा राम्रो काम गरेका व्यक्तिहरू बजारको नेतृत्व गर्न उत्तिकै सक्षम हुन्छन् भन्ने कुनै जरुरी छैन ।

तपाईं बैंकिङ क्षेत्रमै रहेको बेलामा तरलता अभावको पेचिलो अवस्था कति पटक भोग्नुभयो ?

मैले नेपाल राष्ट्र बैंकमा ३० वर्ष काम गरें । तल्लो पदमा रहेको बेलामा त्यसको ताप हामीले त्यति महसुस गर्नु पर्दैनथ्यो । म निर्देशक भइसकेपछि दुई पटक तरलता अभावको चर्काे समस्या अनुभूत भयो । यी दुवै पटकको समस्या समाधान गर्न हामीले उपयुक्त विकल्प पनि खोज्यौं । एक पटक विश्व बैंकले ‘तिम्रा ४० वटाजति बैंक वित्तीय संस्था ढल्दैछन्’ भनेर चेतावनी दिँदै प्रतिवेदन दियो । अहिलेका अर्थमन्त्रीज्यू त्यतिबेला नेपाल राष्ट्र बैंकको गभर्नर हुनुहुन्थ्यो । उहाँले त्यो प्रतिवेदन घर्रामा थन्क्याउनुभयो, विशेष पहल गर्नुभयो, स्पेशल लिक्युडिटी विण्डो खुलाउनुभयो । त्यतिबेला बैंकहरूलाई तरलता व्यवस्थापनका लागि पुनर्कर्जाको विशेष सुविधा दिई प्रणालीगत संकट पार लगाइयो ।

पछिल्लो संकटमा पनि हामीले त्यस्तै केही पहल गर्‍याैं । अहिले म नेपाल राष्ट्र बैंकबाट बाहिर छु । अहिले पनि बैंकिङ प्रणालीमा असारमा तरलता छेलोखेलो बढी हुने, असोजदेखि तरलता अभावहुँदै जाने परिस्थिति सिर्जना भएको छ ।

तरलता अभावको विषयमा तपाईं आफैं राष्ट्र बैंकमा बसेर हेर्दा बैंकरको कमजोरी जस्तो देख्नुहुन्थ्यो होला, अहिले पनि त्यस्तै लाग्छ कि ?

त्यो बेलामा पनि यसको सम्पूर्ण दोष बैंकहरूलाई दिएर हुँदैन भन्ने लाग्थ्यो । अहिले पनि त्यस्तै लाग्छ । तर, सम्पत्ति र दायित्वको उचित व्यवस्थापन आवश्यक छ ।

यो विषय नेपाल राष्ट्र बैंक वा बैंक वित्तीय संस्थाको मात्रै बसको कुरा होइन । आर्थिक गतिविधि विस्तारित र विविधीकरण हुन नसक्दाको परिणति पनि हो । रेमिटान्समा आधारित नगद प्रवाहमा कुनै बेला कम हुँदा पनि समस्या आउने गरेको छ । सरकारले आवश्यक पुँजीगत खर्च गर्न नसक्दा र आयात अत्यधिक बढेको कारण नै यो समस्या दोहोरिएको हो । सरकारले आफ्नो योजनाअनुसार तोकिएको समयमा नै खर्च गर्ने हो भने पनि यस्तो समस्या कम हुन्छ । यस्तै, सरकारको ढुकुटीको रकम बैंक वित्तीय संस्थामा ल्याउन सक्दा पनि तरलताको चाप कम गर्न सकिन्छ ।

बैंक वित्तीय संस्थाको संख्या धेरै भयो, यसले अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा बढायो, यसकै असरका रूपमा तरलता अभावको समस्या सिर्जना भयो भन्ने तर्क पनि गरिन्छ, बैंक तथा वित्तीय संस्थाको संख्या घटाउनैपर्ने भएको हो ?

आज क्रियाशील बैंक वित्तीय संस्थालाई हिजोको दिनमा नेपाल राष्ट्र बैंकले नै लाइसेन्स दिएको हो । संख्या धेरै हुनु यस क्षेत्रमा लगानी गर्न लगानीकर्ताहरू अति उत्साहित हुनु नै हो । संख्या धेरै थोरै त हुन सक्छ तर कति धेरै भनी यकिन गर्न त विशेष अध्ययन नै गर्नुपर्छ ।

बैंकको संख्याको विषयमा सार्वजनिक रूपमै टिकाटिप्पणी सुनिन्छ । यस्तो निष्कर्ष गहन अध्ययनपछि निस्किएको हो भने ठीकै हो, होइन भने कुन बैंक कसरी अगाडि बढ्छ, कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा बजारले नै निर्धारण गर्छ । नियमनकारी निकायले नै तोकिराख्नु आवश्यक छैन । खोल्न, बन्द गर्न वा गाभ्नका लागि नियमनकारी निकायले त वातावरण बनाइदिए हुन्छ । अहिले बैंकिङ प्रणालीमा तरलता अभावको समस्या बल्झिरहेको छ, यदाकदा सुशासनका विषय आइरहेका छन् । ठूलठूला बैंक मर्ज गर्नका लागि हामीसित कत्तिको पाको नेतृत्व छन् त भन्ने सवाल पनि आइरहेको छ । आवश्यकताअनुसार मर्जर वा एक्विजिसनको माध्यमबाट मिलेर जाने कुरा नराम्रोचाहिँ होइन । तर, त्यो स्वेच्छिक हुनु जाती हुन्छ ।

तर, जुन बैंकले आफ्नै ब्राण्डबाट अगाडि बढ्न खोज्छ, सानो आकारमा राम्रो व्यवसाय गरेर बस्छु भन्ने संस्थालाई तिमी ठूलो हुनैपर्छ भनेर दबाब दिन सकिँदैन । जस्तो कि धनियाँको बोट सानो हुन्छ । उसको आफ्नै गुण हुन्छ । धनियाँलाई तिमी सालको रुख नै बन भनेर भन्न सकिँदैन । बैंकिङमा पनि विविधतालाई हुर्किन दिनु आवश्यक छ ।

हामीलाई ठूलो बैंक पनि चाहिएको छ । साना वा मझौला बैंक पनि चाहिएको छ । हामीलाई चाहिएको राम्रो बैंक हो । विविधता प्रकृतिको नियम नै हो । विविधितालाई मास्छु भन्ने कुरा प्रकृतिको नियम होइन । ठूलो बैंक बनाउने हो भने त्यसको नेतृत्व गर्न सक्ने जनशक्ति छ कि छैन भन्ने कुरा पनि विचार गर्नुपर्छ ।

यो वर्ष नेपाल बैंक कसरी अगाडि बढ्छ ?

सेयरधनीलाई २५ प्रतिशत लाभांश दिने प्रस्ताव सञ्चालक समितिले अगाडि बढाएको छ । अब हामी व्यवसाय विस्तारलाई प्राथमिकता दिन्छौं । कर्मचारीको क्षमता अभिवृद्धिलाई केन्द्रविन्दुमा राखेर काम गर्छाैं । जोखिम व्यवस्थापन र सूचना प्रविधिको स्तरोन्नति अर्को प्राथमिकताको काम हो ।

अहिले बैंकिङ क्षेत्रमा नेपाल बैंक कुन अवस्थामा छ ?

नेपाल बैंक विगतको समस्याबाट उठेर अघि बढेको छ । कैयौं परिसूचक र सेवाको गुणस्तरमा हामी बजारको हाराहारीमा छौं । केही परिसूचकमा बैंक बजारको औसतभन्दा माथि र केहीमा तल पनि छ । केही विषयमा सुधार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।

नेपाल बैंकको विशेषता के हो भने यहाँ सरकारको प्रतिनिधित्व पनि छ र निजीक्षेत्र पनि छ । दुवै शक्ति हामीसँग छ । हिजोको दिनमा यही कुरा नबुझ्दा समस्या भएको थियो । अब बुझ्दै गएका छौं । हामीसँग अहिले जस्तो जनशक्ति छ, हामीले सञ्चालक समितिबाट जे जस्तो पहल गरिरहेका छौं, यी सबै कुरा विचार गर्दा अबको केही वर्षभित्रमा नै नेपाल बैंकले बैंकिङ क्षेत्रको नेतृत्व गर्छ ।

केही वर्ष भन्नाले कति समय लाग्ला ?

अहिले हामी २०७६ सालमा कुरा गरिरहेका छौं । २०७७ सालको असार मसान्तको हाम्रो वासलात र सेवाको गुणस्तर हेर्नुहोला । त्यसबाट पनि राम्रै संकेत पाउनुहुनेछ । हामीले २०७५ देखि २०८० सम्मको ५ वर्षे रणनीतिक योजना बनाएका छौं । यो योजना कार्यान्वयनले अबको २ वा ३ वर्षभित्रमा नै हामीले फड्को मारिसकेका हुनेछौं । धेरै कुरा परिवर्तन हुन्छ ।

नेपाल बैंक अब सेवाको गुणस्तरमा विशेष ध्यान दिएर अगाडि बढ्छ । प्रोडक्टको इन्नोभेसनमा पनि हामी त्यत्तिकै प्रभावकारी भएर अगाडि बढ्छौं । निर्यातलाई लक्षित गरेर नयाँ योजना ल्याउन अहिले नै हामी छलफल गरिरहेका छौं । केन्द्रीय बैंकको नियमन पालना गरी व्यवसाय विस्तारमा पनि हामी आक्रामक ढंगले जान्छौं । पहिलाको जस्तो अल्छी बैंकको रूपमा हामी रहँदैनौं । अन्तर्राष्ट्रियस्तरको कोर बैंकिङ सिस्टम ल्याउँछौं । ग्राहकमैत्री व्यवहारलाई अझ प्रभावकारी बनाउँछौं । यसको प्रतिफलका लागि ३ वर्ष जति पर्खनुपर्ला ।

नेपाल बैंकको व्यवसाय विस्तारको अवस्था कस्तो होला ?

चालू आर्थिक वर्षको अन्त्यमा नै हामीसँग १४० अर्ब रूपैयाँभन्दा बढीको निक्षेप हुनेछ । व्यवसाय विस्तार २५ प्रतिशतभन्दा बढी हुनेगरी अगाडि बढ्छौं । बैंकिङ क्षेत्रको औसत वृद्धि जति हुन्छ, नेपाल बैंकको वृद्धि त्योभन्दा बढी हुन्छ । त्यो किन सम्भव छ भने हामी अहिलेसम्म बजारमा गएका छैनौं । अब बजारमा जान्छौं । र, सेयरधनीलाई दिगो लाभांश दिने हाम्रो लक्ष्य छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर ४, २०७६ १६:३३