डुब्न लागेका घाम जस्तै भएका बा आमाहरु शून्य गाउँमा एक वर्ष एक्लै बसेको पीडालाई भुलेर चाडबाडको रौनकमा चिरबिर गर्दै आएका आफ्ना छोराछोरीलाइ स्वागत गर्दै भ्याइनभ्याई थियो । कतै ना–नातिनालाई सुम्सुमाइरहेका थिए त कतै जिस्किरहेका थिए । खेलिरहेका थिए । मुस्कानको सहारामा रमाइरहेका थिए । शहरबाट ल्याएका बास्नादार कोसेली, नाना कपडा, ठूलोठूलो लगेज आहा योभन्दा धेरै केही चाहिँदैन जस्तो प्रफुलित थिए । बिचरा बा आमाहरु वास्तवमा भन्ने हो भने चाडबाडले बा आमाहरु बंैश नै फर्किए जस्तो रमाएका देखिन्थे ।
यता म चाँहि जुनले दिएको उज्यालोको मझेरीमा ट्याप्प बसेर रात्रिकालीन कल्पनामा डुबिरहँदा बैजनी रंगका कलापूर्ण बादलका रेयरहरुसँगै मन्द मिठो हावाको आवाजमा म आफुलाई भुलाइरहेको छु । चुपचाप बगिरहेको खोला र खोलामा रमाइरहेका चिरबिरहरु आफ्नै सपनामा मस्त छन् । म सपनाको शहरका गल्लीगल्लीमा भौतारिँदै हिँड्ने काबुक केटोलाई मेरो जन्मिएको हुर्किएको प्यारो गाउँले गिज्जाइरहेको महसुस हुन्थ्यो ।
बिचरा यो गाउँले मलाई के चाँहि दिएन होला ? आज म जे छु सबै यही गाउँले दिएको हो । आज सपनाको शहर पनि मलाइ यही गाँउले नै पठाएको हो । आज शहरका जति पनि कहानी बताउँछु यही गाउँलाइ नै भन्छु । वास्तवमा मेरा कहानीको कथा सुन्ने कोही छ भने त्यो मेरो गाउँ नै हो । आज यही गाउँलाई लेख्दै छु । अब त म केहीले जानेको पनी भन्दै छु । अब त म केहि बुझेको पनी छु । अब त म केही सुनेको पनी छु । अब त म केही कोरेको पनी छु । र अब त म प्रीय गाउँलाई अक्षरमा कोर्दै छु । यहप् खुसीमा तपाइँहरुलाई गाउको भाकामा अक्षरमा तपाईंको हृदयमा लेख्दै छु । त्यो हृदय मनकारी भएमा पढिदिनु होला ल ।
हार्दिकता, अतिथ्यता, समान्नता,ओजस्वीता, सुन्दरता र सद्भावता गाउँको पार्यावाची हो । गाउँ कुनै बस्ति हैन । कुनै पहाड हैन । कुनै प्रकृति हैन । ओकाली, ओराली र भन्ज्याङ चौतारी मात्र हैन । गाउँ त एउटा मीठो स्नेह÷आतिथ्य र प्रेमको स्रोत हो । स्नेहको अर्को नाम गाउँ हो । सुन्दरताको अर्को नाम गाउँ हो । हार्दिकताको अर्को नाम गाउँ हो । सद्भावको अर्को नाम गाउँ हो । खासमा नेपालीहरुको लागि त आमाको अर्को नाम गाउँ हो ।
त्यो चौपारीमा सितलता दिँदै अटल बसिरहेको बुढो पिपल । सुगन्धको सुवासमा झुलिरहेका छेवैको बुकी फुल । धुपीका लहलाउँदा पालुवा । सयपत्री र मखमली फुलको बास्ना नै गाउँको परफ्युम हो । हावामा सोसाएर गाउँको आवास दिने सल्लाका पात छन् । खोल्सा खोल्सी, तल तलैया र कुवा पँधेरोमा खेलिरहने किरा फट्यांग्रा र तिनीहरुको चिरबिरे मिठो धुन पन्चे बाजाभन्दा निकै मधुर हुने गर्छन् । झरना आफ्नो लयमा झारिरहेका छ । उ कहिलै थाकेको देखेको छैन मैले तर म थाकेर चौतारीमा बसेर उसलाई हेरिरहेको छु । रुखमा पात हल्लिरहेका छन । मानौ उनीहरु जिन्दगी मज्जाले चलिरहेको छ ।
बिहानै गाउँका आँगनमा सूर्य उदाउने हिमाल र साँझमा सूर्य अस्ताउने पहाडले मेरो जिन्दगी पढाइरहेको छ । बादलका रोशनीका कणमा बैजनी रंगले उन्माद पोखिरहँदा मेरो मन बादलसँगै खेलिरहेको हुन्छु । उ सँगै हाँसिरहेको हुन्छु । एक्लै कुरा गरिरहेको हुन्छु । यता निर्दोष आँखाले टिलपिल आसुको थोपामा बेदनाका पोका लगेर जुनेली रातलाई थुपारेको छन् । रात्रिकालीन जुनले गाउँलाई उज्यालो बनाउँदा उदाउने सुर्यलाई बिर्सैरहेको थियो । नदी, झरना, पहाड र हिमालका काखमा पिरती धुनले शीतलता पोतेर डबलीमा रमाइरहने गाउँ साच्चै सुन्दर छ ।
गाउँले धेरै गीत लेखेको छ । गाइनेले धेरै गीत गएको छ । प्रत्येक अक्षरका शब्दालु दानामा गाउँले सौन्दर्य कविता लेखेको छ । कथा लेखेको छ । गजल पोखेको छ । किसानको पाखुरो, खिएका पैदल, बगेका पसिना यहि गाउँमा सुहाएको छ । गाउले बन चिनायो । जंगल चिनायो । त्यही वनमा गाई बाख्रा चराउने गोठालोलाई यही गाउँले चिनायो । माली गाई र माले गोरूहरूलाइ गाउँले नै चिनायो । ढिडो र आटोलाई गाउँले नै चिनायो । आज कसैका प्रगतिको कथा बनाउदा गाउँबाट सुरु गर्छन् । उसको प्रगतिको स्केल नाप्दा गाउँलाई एक अंक दिएर सुरु गर्छ । गाउँको अनुपम सौन्दर्य र दुःख यस्तै यस्तैमा भरिएको छ ।
झिसमिसे साझामा घाँस दाउरा बोकेर घर फर्किएका बुढाबुढीहरू प्रफुल्ल मुद्रामा गाउँ हँसाएका छन् । गाउँमा ‘डिप्रेसन’ पुगेकै छैन जस्तो गर्छन् । गाउँमा बेचैनी भएकै छैन जस्तो गर्छन् । गाउँमा चिटचिटाहटपन पुगेको छैन जस्तो देखिन्छ । गौँथलीले खुला आकाशमा कावा र हावा खाँदै स्वतन्त्रताको पाठ पढाउँछन् । पुतलीहरू सौन्दर्यको संवाहक बन्दै बगैँचामा अप्सरा नृत्य देखाइरहेका हुन्छन् । खुसीका पोका, जीवनको दर्शन, सौन्दर्यको लालित्य, मिलनका पात्रहरु, आँसुका अक्षेर, हाँसो फोहोरा, प्रेमको तृष्णा, हार्दिकताको भावना अझ भनौ जीवन र जवान मलाई सबै गाउँले नै सिकायो ।
तर,
सबैको प्रिय गाउँ सबथोक भएर पनि अचेल गाउँ सुनसान छ । चाडपर्वको रंगमन्चमा पनि केही युवायुवतीको नगन्य चहलपहल छ । हिजो उमेर बचपनमा मसँग डन्डी बियो, गुच्छा, चारी, गाडा खेल्ने मेरा उमेरका साथीहरू पनि गाउँमा भेटिदैनन् । अधिकांशले हिमाल, पहाड गाउँको फोटा भिडियोमा रमाउन बिर्सिए । बरु समुद्रको तटमा बिकिनी र सिक्स प्याकको रवाफमा रमाइरहेका फोटो भिडियो राख्दैछन् । यता अलि अलि भएका युवायुवति शहरतिर हिँड्न हतारमा छन् ।
शिशिर ऋतुमा रमाइलो लाग्ने पहाडका डाँडाहरू अचेल झाडी नै झाडीमा बेरिएर बसेका छन् । सुनसान ठिङ्ग एक्लो सुसाइरहेछ बूढो सिमल छेवैमा नदी चुपचाप बगिरहेछ । बिहान घाम उदाउँदा हाँसे जस्तो देखिन्छ । अस्ताउदा रोए जस्तो देखिन्छ । आजकल क्षितिजमा बैजनी रङ्का बादलको अमूर्त कलालाई गाउँमा हेर्ने मान्छे छैनन् । झ्याउँकीरीको चिरिङ् आवाजलाई सुन्ने मान्छे छैनन् । फ्याउराहरूको कर्कश आवाजलाई दिक्क मान्ने कोही छैनन् । आफ्ना सन्तती परदेशिएकोमा बा आमाको अनिद्रिताको गहिरो उच्छवास छ । जूनको शृङ्गारिक प्रकाशले नदीमा चुहाइरहेको उज्यालो । चुपचाप शान्त बगिरहेका खोलानालाको शान्त आवाजमा आफ्ना छोरा छोरीको आउने बाटो हेर्ने बा आमा मात्र छन् गाउँमा ।
उ एक्लो छ । उनी एक्ली छन् । उनले एक्लै पकाउँछन् । एक्लै खान्छन् । एक्लै काम गर्छन् । उनको सपना एक्लो छ । सपना एक्लै आउँछ । सपना एक्लै जान्छ । हिँड्दा छाया एक्लो छ । घाम एक्लो छ । जुन एक्लो छ । आँगनमा खेल्ने कोही छैनन् । चौतारामा बसेर थकाइ मार्ने मान्छे छैनन् । सुनसान देख्दा यस्तो लाग्छ यो कलियुगमा कोहि थाक्दैनन् । कसैले सुस्केरा हाल्दैनन् । डबलीमा न्यानो घाम आङमा तापेर निदाउने बाजेबजैहरू छैनन् । लोरी गाउने ठाउँमा बाजबजैे छन् तर नातिनातीनी छैनन् । यता नातिनतीनी छन् तर बाजेबजै छैनन् । पँधेरामा दुःखका सुस्केरा हाल्ने भाउजू बुहारी र छोरीहरू हराए । वास्तवमा हाम्रो गाउँ नै हरायो ।
डाँडापाखा, जंगल सबै छन् तर गोठाला र घाँसेरूहरू छैनन् । चौताराहरू त्यहीँ छन् तर चौतारीमा दुःख बिसाउने भरियादाइहरू छैनन् । देउरालीहरू त्यहीँ छन् तर देउरालीमा फूलपाती र ढुङ्गा चढाउने बटुवाहरू छैनन् । चिसो पानीका पधेरो र कुवाहरू त्यहीँ छन् तर पातमा पानी उभाएर पिउने प्यासी बटुवाहरू छैनन् । पीपलका बोटहरूसँग विछोडिएका छन् थकानमा जम्मा हुने बुढाबाहरू । भकारीसँग भोकको कुनै साइनो छैन । खेत बारीसँग सुन फलाउने कुनै ऊर्जा छैन । बाँझा खेतबारीहरू बनमाराको रजाइ छ । तन्नेरा तन्नेरीहरू जम्मा हुने रैदी, घाँटु र देउसीभैलो छैनन् । डाँडापाखामा रत्तामै फुलको लालीगुराँस छन् तर त्यसलाई हेरेर रमाउने कोहि छैनन् । सुनाखरी मुस्कुराउँदा मुस्कान दिने कोही छैन गाउँमा ।
शीतलता दिने बूढो पीपल छ तर छहारी लिने कोही छैनन् । सुवास छरिरहने धूपीका लहलहाउँदा पालुवा हुन्छन् तर तिनसँग सामिप्याता लिने कोही छैनन् । सङ्गीतका आलाप अलापिरहने ससाना खोलखोल्सीहरूको संगीत त छ तर सुनिदिने कोही छैनन् । झरनाहरू, खोलाहरू, देउरालीहरू, भञ्ज्याङहरू र चौपारी छन् तर तिनीसँग खेल्ने कोही छैनन् ।
गाउँमा कसैको बिहे हुँदा टपरी गाँसेर लैजाने, दाउरा काटेर ल्याउने र बारीको पाटामा बसेर लस्कर लागेर भोज खाएको पनि धेरै पुगेको छैन तर न अहिले टोपरी छन् । न बारी छ । न पाटाको छेउमा भोज छ । मन्दिर, घाट, पार्टीपौवा, र भवनहरू सबै माकुराको जालोले भरिएका छन् । शान्त र सुनसान बस्तीहरू छन् तर बस्तीमा बस्ने मान्छेहरु छैनन् । गाउँलाई कसैले बोलाएमा अहिले गाउँले सुन्दैन ।
अर्मपर्म, मेलापात गर्ने सामूहिक भावनाका साथी सँगाती भन्ने कुरा शास्त्र जस्तै लाग्न थाल्यो । आज गाँउ दुःखैदुःखमा हुर्किएको छ । उसले ‘दुःखी’ पात्रोका पाना पल्टाएर कहिले सुखका दिन आउला कि भन्दै दिन गनेर बसेको छ । यस्तो लाग्छ ढिँडोको लिटोमा चिप्लिएर लडेको गाउँ उठ्न सकेको छेैन । वन पाखामा खोज्ने घाँस दाउराको भारीले थ्याच्चिएको गाउ अझै उठन सकेको छैन ।
खुला आकाशमा कावा खाँदै स्वतन्त्रताको पाठ पढाउने गौथाली त छन् तर स्वतन्त्रता पढ्ने बस्तीका मान्छे छैनन् । पुतलीहरू सौन्दर्यको संवाहक बन्दै बगैँचामा अप्सरा नृत्य देखाइरहेका त छन् तर हेर्ने रमाउने मान्छे छैनन् । जङ्गलमा घँसेनीहरूको गीतका सुरिला आवाज शान्त समुद्रको तटमा गएर बिकिनीमा रमाएको छ । जीवनको दर्शन, फूल, सौन्दर्यको लालित्य, सन्ताप, दुःख र रोदन, हार्दिकता, विछोड, मिलन, आँसु, हाँसो, प्रेम, तृष्णा र घृणा सबै गाउँले सिकाउथ्यो तर आज गाउँले यी सबै बिर्सियो । उसको न बोल्ने आवाज छ । न सुन्ने कान छ । न सुगन्ध थाहा पाउने नाक छ । न हास्ने ओठ छ । छ त केवल गाउँ एक्लो छ ।
खुला आकाशमा कावा खाँदै स्वतन्त्रताको पाठ पढाउने गौथाली त छन् तर स्वतन्त्रता पढ्ने बस्तीका मान्छे छैनन् । पुतलीहरू सौन्दर्यको संवाहक बन्दै बगैँचामा अप्सरा नृत्य देखाइरहेका त छन् तर हेर्ने रमाउने मान्छे छैनन् ।
बाटो, दोबाटो र चौबाटाहरू सुनसान छन । रोदी, घाटु, दोहोरी र मारुनी सुनसान छ । मेलापात, अर्मपर्ममा लम्कने झम्कने खेत सुनसान छन । लाउरेले झ्याउरे गाउने गाउँका मझेरीहरू सुनसान छन् । तिहारमा देउसीभैलो गाउँने आँगन सुनसान छन् । हिज पाटी पौवा हुने ठाउँमा आज प्रतिक्षालय बनेका छन तर त्यहा बस्ने आराम गर्ने सुस्केरा हाल्ने बास बस्ने मान्छे छैनन् । बरु भएका २÷४ युवाले गाँजाको लतमा छाडा शब्दको कर्कश सुनिन्छ । उनीहरु आफैँ भन्दै छन् यो त आधुनिकता हो । वृद्ध बाबाहरूले फुकेको शङ्ख–घण्टाको मधुर आवाजसँगै बिउँझिने न त युवायुवती छन न त शंख नै बज्छ । बज्छ त केवल सुनसान र सुनसान ।
पहाडका तरेलीबाट बर्खामा उर्लिदै झर्ने उत्तालिँदै झर्ने झरनाहरूको उत्ताउलोपन त्यही पहाडमै छ । तर त्यो उत्ताउलो हेर्ने र जिस्कने गाउँबस्ति छैनन् । किसानका भाखा र पहाडका पाखाको मिलन आजकल देखिँदैन । धानको बाला झुल्दा मखमली फुल्दा र चिसो हावाले चुम्ने मेरो गाउँ अहिले छैन । हिजो राजा महाराजा बसेका ऐतिहासिक कोट दरबार अहिले भ्यु टावरले खाइदियो । हिजो गाउँमा बाटो घाटो, यातायात, स्कुल, हाइस्कुल, पुलपुलेसा, स्वास्थ्य चौकी, लगायतका भौतिक, अभौतिक बिकास थिएन । निकास थिएन । तर मान्छे सबै गाउँमै थिए । आज सबै चिज पुग्यो मान्छे छैनन् । आज गाउँमा बाटो पुग्नु भनेको गाउँका मान्छे शहरमा बसाइसराइका लागि जस्तो भएको छ । आज गरिबी र अभाव वा धनीलाई तथ्याकले बताउन्न तर महेन्द्रनगर राजमार्ग वा देशका मुख्य शहरमा भएका वा नभएका घर घडेरीले बताउने अवस्था छ । पहाडी बस्ति पुरै रित्तै छन् । खासमा गाउँबाट गाउँ हराउँदै गएको बुझ्न गाउँमा घरदैलो गर्नै पर्दैन । मात्र शहरको चोक तिर डुल्दा अनुमान गर्न सकिने भएको छ ।
गाउँमा दुःखी हुनेहरु सुविधा नभएर भएका हैनन् । गरिब भएर दुःखी भएका हैनन् । गाउँमा सुविधा छ । पहिले तीनचार घण्टामा पुगिने गाडीको बाटो गाउँमै आएको छ । धेरैको त आँगनमै आएको छ । एमबीबीएस गरेका डाक्टर गाउँमै आएका छन् । पहिले जस्तो सदरमुकाम पुगेर मात्रै एमबीबीएस डाक्टर हेर्ने अवस्था अन्त्य भएको छ । हातहातमा मोबाइल छ । गाउँ गाउँमा इन्टरनेट छ । तर आज गाउँ किन शहर खोज्दै हिँड्या छ । किन आफ्नो पहिचान बिर्सियो । आज आएर गाउँ गाउँबाटै किन गयल छ ? किन गाउले शहरलाई चिन्यो तर आफुलाई चिनेनन ? शहर स्वार्थी छ । शहर निष्ठुर छ । शहर खर्चालु छ भनेर किन गाउँले गाउँलेलाइ सिकाएन ? हिमालका हिँउले चहकिँदा पहाडले छाती फुल्लाउथ्यो । मधेशले धान झुल्याउँथ्यो । तर आज यस्ता कुरा कहानीमा रुपान्तरण भयो । यो चाँहि गम्भीर प्रश्न हो ।
चुनावमा नेताहरुलाई गाउँ चाहिने तर चुनाव जितिसकेपछि सत्ताको बग्गीमा चडन शहर दौडिने । चाडपर्वमा सबैलाई गाउ चाहिने तर चाडपर्व सकिएसी शहर भाग्ने । कोभिड भयो । लकडाउन भयो र भोको पेट हुन थाल्यो कि सबैलाई गाउँ चाहिने । मिठो घिउ चाइयो कि गाउँ चाहिने । मिठो तरकारी चहियो कि गाउँ चाहिने । टिमुर खोज्न गाउँमै पुग्नुपर्ने । आमा र बाउलाई खोज्न गाउँ जानुपर्ने । आमा बाको माया खोज्न गाउँ खोज्ने तर जब भूकम्प गयो गाउँ ढल्यो । बाढीपहिरो जान्छ गाउँ बगाउछ त्यो बेला गाउँले सबैलाई खोज्छ । सबैलाई बोलाउछ । बिन्ति बिसाउँछ । तर त्यो बिन्ती सुन्ने गाउ सुनसान छ । रित्तो छ । बोलाउदा बोल्ने कोही छैनन् । सुन्ने कोही छैनन् । सबै शहर कुदिसकेका हुन्छन् । अहो यो कस्तो निर्दयी स्वार्थी हो ? आखिर किन हामी यति स्वार्थी भएको ? यो अर्को प्रश्न हो ।
हिजो पसिनाले भिजेका गाउँको माटो सुख्खा हुँदै गएको छ । गाउँमा खिएका पैतालाले मलम चिनेका छैनन् । गाउँले त बा आमालाइ ओत दिएको छ भने यता बा आमाले गाउँलाई ओत दिएका छन् । यसरी गाँउ र बा आमा हातेमालो गरेर बसेको छन् । खासमा बा आमाहरुले आफ्नो मृत्यु कहिले होला भन्दै मृत्युको दोष कुरेर गाउँमै बसेका छन् । थाहा छैन त्यो मृत्युको मलाम को जाने हुन् । तर पनि उनीहरु गाउँलाई छातीमा टाँसेर बसेका छन् । यो प्यारोे गाउँलाई यसरी नै छोड्ने हो भने आउनुहोस् सबैले मिलेर ‘गाउँ’ को मृत्यु घोषणा गराँै र शहरमा घाट बनाउँ । अनि मिलेर शंख फुक्दै गाउँको मालाम जाउँ ।
आज म गाउँ जलिरहेको घाटको छेबैमा छु । म आफ्नै हृदयसँग प्रश्न सोधेको छु । म किन हराएँ गाउँबाट ? म गाउँबाट किन टाढिएँ ? किन मलाई गाउँले दिएको मायाँ पुगेन ? म निरुत्तर छु । म बेखवर छु । न त कुनै युनिभर्सिटी प्रोफेसरले यो मेरो प्रश्नको उत्तर दिए । यही सोच्दै दोबाटोहरूमा अलमलिएको कुनै अमूक बटुवाझैँ तिलमिलाएको छु म । गाउँको हार्दिकता के हो त्यो स्वपनाको शहरमा बसेर कहिलै बुझन सकिनँ । गाउँको सौन्दर्य आजसम्म किन पढ्न सकिरहेको थिएन होला ? गाउँको यो कथा किन लेख्न सकिरहेको थिएन होला ? अब त म प्रिय गाउँ तिमी जलिरहेको शहरको मसानघाट बाट निस्किँदा आँखाबाट निस्किएको आसुले तिम्रो जलेको खरानी पखालेर निस्किँदा लेख्दै छु माफ गर प्रिय मेरोगाउँ म तिमीलाई बचाउन त सकिन तर मलाम जान चै सकेँ । पिण्ड दिन अरुलाई खोज्नु म सकिनँ म सकिनँ आखिर सकिनँ प्लिज ।
प्रकाशित मिति: शुक्रबार, कात्तिक १६, २०८१ १३:२८
-1741431346.jpeg)
