शिक्षा संकायका स्नातकाेत्तर अवस्थी कृषिका मास्टर

A+ A A-

अधिकांश युवाहरूको मुखबाट प्रायःजसो निस्किने शब्द हो स्वदेशमा रोजगारी । यो स्वाभाविक नै हो, किनभने सरकारले युवालक्षित कार्यक्रम ल्याउन नसक्दा लाखौं युवाहरू रोजगारीकै लागि खाडीका विभिन्न मुलुकमा पसिना बगाइरहेका छन् ।

रोजगारीका लागि सरकारको मुख ताक्न नचाहने कतिपय युवाहरू भने स्वदेशमै केही गर्नुपर्दछ भन्दै आफ्नै गाउँठाउँमा विभिन्न व्यवसाय गरिरहेका छन् । र, स्वरोजगार बनेर आफू मात्र होइन, अरु युवाहरूलाई समेत राजेगारी दिएर आफ्नो मातृभूमिमै सुन फलाइरहेका छन् । यसैको एक उदाहरण हुन्, डडेल्धुराको गन्यापधुरा गाउँपालिकाल–१ का कृषक खेमराज अवस्थी ।

डडेल्धुरा सदरमुकामबाट पाँच किलोमिटरको दूरीमा अवस्थीको घर पर्छ । शिक्षा संकायका स्नातकोत्तर अवस्थीसँग शिक्षा क्षेत्रको भन्दा बढी कृषि क्षेत्रका प्राविधिक क्षेत्रको ज्ञान छ । उनलाई डडेल्धुरामा अगुवा कृषक तथा कृषिका मास्टर भनेर पनि चिनिन्छ ।

कक्षा १० मा पढ्दैदेखि कृषिमा लागेका अवस्थी तरकारी खेतीबाट मनग्य आम्दानी गरिरहेका छन् । काउली, बन्दा, आलु, भन्टा, मुला, गाजर, गोलभेंडा, काँक्रा उनले आफ्नो बारीमा प्रशस्तः लगाएका छन् । एक रोपनीदेखि सुरू गरेको तरकारी खेती अहिले ११ देखि १४ रोपनीमा विस्तार भइसकेको छ । उनले सो जग्गामा बेमौसमी तरकारीसमेत फलाउन सफल भएका छन् ।

२०६१ सालदेखि तरकारी खेतीमा लागेका ३२ वर्षीय अवस्थीले कृषि पेशाबाटै आमा, बुबा, श्रीमती, एक भाइ गरी सात जनाको परिवार पालिरहेका छन् । उनले तरकारी व्यवसायबाट वार्षिक २ लाखदेखि बढीमा ३ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्ने गरेको बताउँछन् ।

उनले भने, ‘सुरुमा सरकारी जागिरे भए पनि मैले तरकारी खेती गर्न थालेको १६ वर्षजति भयो । सरकारी जागिरभन्दा राम्रो तरकारी खेती लागेर जागिर छोडेरै यो पेशामा लागें ।’ उनले बाल्यकाल सम्झँदै भने, ‘जब म स्कुले विद्यार्थी थिएँ, त्यो समयमा पनि मैले आलु खेती गर्थें । एक दिन स्कुल जाँदा उतैउतै आलु बेच्न बजार पनि गएँ, तर कुहिएका आलुले मेरो सर्ट लुच्रुप्पै भिज्यो । त्यसले गर्दा मैले विद्यालयमा लास्ट बेञ्चमा बस्नुपर्‍यो । अनि म अब आलु नकुहिने बनाउँछु भनेर त्यही बेलादेखि अठोटका साथ यो पेशामा लागें ।’

जिल्ला हुलाक कार्यालय डडेल्धुरामा काम गर्ने उनले अहिले जागिर छोडेको एक वर्ष भयो । ‘सरकारी जागिर कहिले यता, कहिले उता गरेर हिसाबकिताब बराबर हुथ्यो । कृषिबाट त मैले सम्पूर्ण खर्च कटाएर २ देखि ३ लाख रुपैयाँ कमाउँछु । मन लागेको बेला काम गर्छु । कहिलेकाहीँ अन्य कृषकका समस्या पनि हेरिदिन्छ,’ उनले भने ।

‘२०६५ सालमा तालिम लिएपछि अग्र्यानिक उत्पादन बढाउने र परम्परगत खेतीलाई आधुनिकीकरण गर्नेतिर लागें,’ उनले भने, ‘१५ हप्ता बाली सहजकर्ताको तालिम लिएँ । तालिम लिएर गरेको कृषि फस्टाउँदै गएपछि गाउँका सबैलाई कृषि पेशा गर्नुस् भनेर सिकाउन थालें ।’

कृषिसम्बन्धी धेरै समास्या समाधन गर्न सक्ने भएपछि साविकको जिल्ला कृषि विकास कार्यायलयले कृषि पाठशाला सञ्चालनका लागि केही स्थान आफूलाई पनि दिएको उनले बताए । १५ हप्ते बाली सहर्जकताको तालिम लिएपछि उक्त ज्ञान आफूमा मात्र सीमित राखेनन्, पूरै गाउँलाई नै तरकारीमय बनाउन उनी रातदिन लागिपरे । विस्तारै उनी गाउँको मात्र नभएर अहिले जिल्लाभरि नै सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाहरूको सहयोगमा कृषि पाठशालासमेत सञ्चालन गर्न थालिसकेका छन् । विद्यालयको मास्टर हुनुपर्ने अवस्थी पछिल्लो समय त जिल्लामा कृषिकै मास्टर भनेर चिनिन थालेका छन् ।

कुषि प्राविधिक पाउन मुश्किल

‘स्थानीय सरकार आएर केही संरचना फेरिएपछि कृषकले प्राविधिकहरू पाउन मुश्किल भएको छ । नयाँ–नयाँ किसिमका रोग आउँछन्, यसबारे अधिंकाश नयाँ कृषि प्राविधिक सम्बन्धित क्षेत्रमा कम बुझेका हुन्छन् । तर आवश्यकता दक्ष प्राविधिकको छ,’ उनले भने, ‘पहिले जिल्ला कृषि कार्यालयमा सबै किसिमका कर्मचारी बागवानी अधिकृतसम्म थिए । अहिले पनि छन् तर कम छन्, कहाँ–कहाँ जान्छन्, समस्या छ ।’

उनलाई प्राविधिक सहयोग आलुको सिजनमा गर्ने गरिएको प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना प्रायोजक एकाई कार्यालय डडेल्धुराले जनाएको छ । सो कार्यालयका प्रमुख खेमराज जोशीले भने, ‘आलु सुपरजोन लागू भएको क्षेत्रमा हामीले प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोग गरेका छौं । खेमजी त आफैंमा एक सफल कृषक हुन्, धेरै सिकाउनै पर्दैन । उनले दुई सिजनमा राम्रो आलु उत्पादन गर्छन् ।’

कृषि ज्ञान केन्द्र डडेल्धुराका वरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत दिलबहादुर बिष्ट उनी एक सफल अगुवा कृषक तथा सहजकर्ता पनि भएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘कृषिबाट राम्रो आम्दानी गर्ने अवस्थी जिल्लाभर कृषि सहर्जकताका साथै कृषकका हक अधिकारका विषयमा पनि बोल्छन् ।’

विदेशिने युवालाई सुझाव

रोजगारीका लागि विदेशिने युवाहरूलाई विदेश जाने पैसाले यहीँ लगानी गरेर पसिना बगाए यहीँ मनग्य आम्दानी गर्न सकिने अवस्थीको सुझाव छ । ‘एक डेढ लाख लगानी गर्नुस्, प्राविधिकको सल्लाहअनुसार व्यावसायिक बाख्रा पालन, कुखुरा पालन, तरकारी खेती गर्नुस्, भारतको तरकारी खाइरहेका हाम्रै डडेल्धुरामा अग्र्यानिक तरकारीले राम्रो बजार पाउँछ । यदि हामी युवाहरू मिलेर तरकारी खेती गर्ने हो भने विदेशको जति कमाइ यहीँ मातृभूमिमै गर्न सकिन्छ ।’

उनका अनुसार बेसैमी तरकारी उत्पादन गर्ने हो भने त्यसका लागि अनुदान सहयोग गर्ने धेरै संघसंस्था छन् । स्वदेशमै आधुनिक तरिकाले कृषि व्यवसाय गर्ने हो भने कोही पनि युवा विदेश पलायन हुनु पर्दैन ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, कात्तिक २४, २०७६ १७:५०