कुकुर–मान्छे सम्बन्धः यमदूतदेखि अपराध अनुसन्धानकर्तासम्म

A+ A A-

आतंककारी घोषित गरिएको इस्लामिक स्टेट (आइसीस्) प्रमुख अबु बकर अल–बग्दादी केही दिन अगाडी बम जडान गरिएको टिसर्ट विष्फोट गराएर मरे । उनलाई अमेरिकी सेनाको कुकुरले सुरुङभित्र फेला पारेपछि भाग्ने ठाउँ नभएर यसरी मरेका थिए ।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ट ट्रम्पले बग्दादी लुकेको ठाउँ पत्ता लगाउन र उनलाई गुफाभित्र खेद्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको सैन्य कुकुरको तस्बिर सार्वजनिक गरेका छन् । बग्दादी विरुद्धको सैन्य कारबाहीमा कुकुरको भूमिका महत्वपूर्ण रहेको राष्ट्रपति ट्रम्पले नै बताएका थिए ।

राष्ट्रपति ट्रम्पले कुकुरको तस्बिर आफ्नो आधिकारिक ट्वीटरबाट सार्वजनिक गरेका हुन् । सो कुकुरको नाम कोनान रहेको ‘न्यूजविक’ पत्रिकाले उल्लेख गरेको छ ।

‘आइसीस प्रमुख अबु बकर अल–बग्दादीलाई समात्न र मार्न उल्लेखनीय भूमिका खेलेका विशिष्ट कुकुरको तस्बिर हामीले सार्वजनिक गरेका छौं, नाम भने अहिलेलाई गोप्य राखिएको छ,’ ट्रम्पले ट्वीटमा लेखेका छन् ।

कुकुरको नाम गोप्य राखिएको छ । कुकुरको नाम खुलाउँदा कुकुर स्याहार्ने व्यक्तिको परिचय खुल्ने र त्यो परिचय खुलेपछि बग्दादीविरुद्ध कारबाही गर्ने सैन्य युनिटको पनि पहिचान हुने अधिकारीहरुको भनाइ छ ।

बग्दादीविरुद्धको सैन्य कारबाहीमा ‘बेल्जियन म्यालिनोयस’ जातका कुकुर प्रयोग भएको अनुमान गरिएको छ । सन् २०११ मा अलकायदा प्रमुख ओसामा बिन लादेनविरुद्धको कारबाहीमा पनि यही जातका कुकुर प्रयोग गरिएका थिए ।

एउटै कुकुरको मूल्य ३३ लाख

बेल्जियन कुकुरको मूल्य १५ सय अमेरिकी डलरबाट सुरू हुन्छ । यो जातको तालिमप्राप्त कुकुरको मूल्य ३० हजार डलरसम्म पर्छ, जुन आजको विनिमय दर (प्रतिडलर ११३ रुपैयाँ) अनुसार करिब ३४ लाख रुपैयाँ हो ।

नेपालमा पूजा पनि, अनुसन्धानमा पनि

नेपालीको दोस्रो ठूलो पर्व तिहार भर्खरै सकिएको छ । यम पञ्चकको दोस्रो दिन कुकुर तिहार मानिन्छ । सो दिन कुकुरलाई पूजा गरी मीठामीठा खानेकुरा दिने प्रचलन छ । कुकुरलाई भोजन गराउँदा यमराज तथा पितृहरू खुसी हुने धार्मिक मान्यता छ ।

कुकुरलाई मानिसको साथीको रुपमासमेत हेरिने गरिएको छ । त्यसैले कुकुर मानिसको रक्षक पनि हो ।

आजभोलि घरको सुरक्षा गर्न कुकुर पाल्नेदेखि अपराधी पत्ता लगाउन प्रहरीले समेत कुकुरको प्रयोग गर्ने गरेरका छन् । विश्वभरका प्रहरीले अपराध अनुसन्धानमा कुकुरको सहयोग लिँदै आएका छन् । कतिपय अपराध घटनामा प्रहरीले पत्ता लगाउन नसकेका अपराध घटना कुकुरको सहयोगमा पत्ता लागेका छन् ।

हाल प्रहरीले अपराध अनुसन्धान र विशिष्ट व्यक्तिहरूको सुरक्षाको लागि भन्दै कुकुरको प्रयोग गर्दै आएको छ । कतिपय ठूला अपराधका अनुसन्धानमा कुकुरको प्रयोगले प्रहरीले सफलता समेत हात पारेको छ । अपराध अनुसन्धानका लागि नेपाल प्रहरीसँग पोलिग्राफ मेसिन, डिजिटल फरेन्सिक ल्याब, डिएनए प्रोफाइलिङ युनिट, अटोमेटिक फिंगर प्रिन्ट, आइडेन्टिफिकेसन सिस्टमजस्ता आधुनिक प्रविधि छ । यसबाहेक अपराध अनुसन्धानको अर्को भरपर्दो माध्यम तालिम प्राप्त कुकुर हो ।

नेपाल प्रहरीसँग विभिन्न प्रकारका अपराधमा प्रयोग हुने आठ प्रजातिका कुकुर रहेको केन्द्रीय कुकुर तालिम महाशाखाका प्रहरी नायव उपरीक्षक (डिएसपी) रामचन्द्र सत्यालले वताए । उनीहरुमध्ये लिजा, रेस्क्यू, सिया, जोली, जुलेट, भुन्टी, सोल र डेनी, जंगेलगायत कुकुरले अपराध अनुसन्धानमा ठूलो सफलता हात पारेको डिएसपी सत्यालले बताए ।

‘कुकुर आफैंले अपराधी समातेर ल्याउने होइन, अपराधीसम्म पुग्न बाटो देखाउने हो, घटनास्थलमा भेटिएका प्रमाणलाई सुझबुझकासाथ कुकुरलाई सुँघाउने हो भने अपराधी पत्ता लाग्छ,’ डिएसपी सत्यालले भने ।

२७ सालमा मलेसियामा लिइएको त्यो तालिम

नेपाल प्रहरीले २०२७ सालमा कुकुरबारे तालिम लिन दुईजना प्रहरी अधिकारीलाई मलेसियामा पठाएको थियो ।

त्यसपछि नेपाल प्रहरीले अपराध अनुसन्धान र सुरक्षामा कुकुरको प्रयोग गर्न थालेको हो । कुकुरलाई २०३२ सालबाट प्रहरीले व्यवसायीक तरिकाले प्रयोग गर्दै आएको छ । हाल प्रहरीसँग आठ प्रजातिका ८५ वटा कुकुर छन् । हाल प्रहरीले पाँच नम्बर प्रदेश प्रहरी कार्यालयबाहेक अन्य सबै प्रदेश प्रहरी कार्यालयमा तालिम प्राप्त कुकुर रहेको जनाएको छ ।

कसरी दिइन्छन् कुकुरलाई तालिम ?

प्रहरीले भारत, बेलायत, अमेरिकालगायतका देशबाट कुकुरका छाउरा ल्याउने गरेको छ । ती छाउरालाई छ महिना पुगेपछि विभिन्न अपराध पत्ता लगाउन तालिम दिन सुरु गरिने डिएसपी सत्यालले बताए ।

उनीहरुलाई तीन महिनाको आधारभूत तालिमपछि क्षमता अनुसार वर्गीकरण गरेर अपराध अनुसन्धानमा प्रयोग गरिने गरेको डिएसपी सत्यालको भनाइ छ ।

आधारभूत तालिममा कुकुरलाई अनुशासित बनाउने, मान्छेसँग घुलमिल हुन सिकाउने र बाँकी एक वर्षसम्म सम्बन्धित अपराध अनुसन्धान सम्बन्धी तालिम गराइने गरिएको छ ।

कसरी पुग्छ अपराधिसम्म कुकुर ?

कुकुरमा सुँघ्ने क्षमता बढी हुने गर्छ । सुँघ्ने क्षमताकै आधारमा कुकुरले अपराधी पत्ता लगाउने गरेको प्रहरीको भनाइ छ । प्रत्येक मान्छेमा हुने गन्ध फरक–फरक हुने हुदा कुकुलाई पत्ता लगाउन सजिलो हुने प्रहरीको भनाइ छ ।

त्यसैको आधारमा कुकुर अपराधीसम्म पुग्न सफल हुने गर्दछ । घटनास्थलमा भेटिएका सबुत प्रमाणमा भएको मानिसको गन्ध सुँघ्ने र कुकुरले अपराधमा संलग्न व्यक्ति पत्ता लगाउँछ । घटनास्थलमा कुनै सबुत प्रमाण नछाडे पनि मान्छेको पाइलाको गन्ध सुँघेर कुकुरले अपराधी पत्ता लगाउने गरेको डिएसपी सत्यालको भनाइ छ ।

कुकुरले पत्ता लागाएका केही ठूला अपराध

घटना–१
८ असोज २०७४ मा कास्कीको पोखरा–२२ पुम्दी भुम्दीकी श्रेया सुनारको बलात्कारपछि हत्या भयो । ८ गते साँझ श्रेयाका छिमेकी कुसुम पौडेलले उनलाई बलात्कारपछि ढुङ्गाले टाउकोमा हानी हत्या गरेका थिए । श्रेयाको शव पोखरा प्रहरीले ९ गते बिहान झाडीमा फेला र्पायो । तर, कसले हत्या गर्यो भन्ने खुलेको थिएन ।

प्रहरीसँग कुकुरको भर पर्नुको विकल्प थिएन । पोखरा प्रहरीले प्रहरी निरीक्षक विक्रमबहादुर पाण्डेको नेवृत्वमा कुशल नाम गरेको ‘ट्रयाकर डग’ घटनास्थल पठायो । पाण्डेले घटनास्थलमा श्रेयालाई प्रहार गरिएको ढुङ्गा भेटे र कुशललाई त्यही ढुङ्गा सुँघाए ।

घटनास्थलमा भेटिएको ढुङ्गाबाट कुशलले असोज १० मा कुसुम पौडेललाई संकेत गरे । त्यही आधारमा प्रहरीले पौडललाई पक्राउ गयो ।

घटना–२

१८ कत्तिक २०६४ मा बाराका पत्रकार वीरेन्द्र साह अज्ञात समूहबाट अपहरणमा परे । पत्रकार साह अपहरणमा परेपछि नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरीले उनको खोजी गरे । तर, एक महिनासम्म पनि साहको अवस्थामा पत्ता लागेन ।

प्रहरीको केन्द्रीय कुकुर तालिम केन्द्रबाट ‘ब्ल्याकी’ नामको कुकुरलाई अनुसन्धानमा पठाइयो । ब्ल्याकीले साहको शव बाराको भैवानाकाको जंगलमा गाडिएको अवस्थमा पत्ता लगायो ।

घटना–३

१० माघ २०७० रसुवाको ब्राप्चेको पहिरोमा पुरिएर सिभिल इन्जिनियर चेरब घिमिरे बेपत्ता भए । उनलाई सुरक्षाकर्मीले खोजी गरे । तर, घिमिरेको अवस्था पत्ता लगाउन सकेनन् । पछि रेस्क्यु र खुस्बु कुकुरको सहयोगमा घिमिरेको शव फेला परेको थियो ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक १३, २०७६ १२:३५