राउत र यादवको हातमा जसपाको मधेश शक्ति : राई फकाउँदै, उपेन्द्र जोगाउने ध्याउन्नमा

राउत र यादवको हातमा जसपाको मधेश शक्ति : राई फकाउँदै, उपेन्द्र जोगाउने ध्याउन्नमा

A+ A A-

जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) को विभाजन केन्द्रबाट प्रदेशमा ओर्लिन थालेको छ । मधेश प्रदेशमा ओर्लिन थालेको विभाजनको रेखा प्रस्ट भइसकेको त छैन, तर मुख्यमन्त्री सरोजकुमार यादव र पूर्वमुख्यमन्त्री लालबाबु राउतको राजनीतिक निर्णयले जसपाको विभाजन निर्धारित गर्दै छ । मधेश प्रदेशमा यी दुई प्रभावशाली नेताको निर्णयले प्रदेश सरकारको भविष्य पनि प्रभावित हुनेछ ।

मधेश जसपाको अधारभूमि मात्र होइन, प्रदेश सरकारको भविष्य जोडिएका कारण पनि थप चर्चा भएको हो । विगत ६ वर्षदेखि जसपाले मधेश प्रदेशमा सरकारको नेतृत्व गरिरहेको छ । जसपाको विभाजनले नेता सरोज यादवको नेतृत्वमा रहेको प्रदेश सरकारको भविष्य मात्र निर्धारण गरिरहेको छैन, मधेशमा जसपाको राजनीतिक पोजिसनबारे पनि अड्कलबाजी हुन थालेको छ ।

उपेन्द्र यादवलाई छोडेर अशोक राई, राजेन्द्र श्रेष्ठ, प्रदीप यादव, मोहम्मद इस्तियाक रायनसहितको जम्बो टोली नयाँ पार्टीको गठन प्रक्रियामा लागेका छन् । र, उनीहरू मधेश प्रदेशका सांसदहरूलाई प्रभावमा लिने प्रयासमा छन् । जसपाका मधेश प्रदेशसभामा १९ सांसद छन् । संघीय संसदमा १२ सांसद रहेको जसपामा सात जनालाई राईको समूहले लगेपछि उपेन्द्रको पक्षमा ५ जना बाँकी छन् । केन्द्रका बहुमत सांसदले उपेन्द्रलाई छोड्ने परिस्थिति आएपछि त्यसको प्रभाव प्रदेशमा पनि पर्ने अनुमान गरिएको छ ।

पूर्वमुख्यमन्त्री राउत र मुख्यमन्त्री यादवको हातमा जसपाको भविष्य

केन्द्रमा जसपा विभाजित हुँदा मधेश प्रदेशमा जसपा नेतृत्वको सरकार वा जसपाको अवस्था के हुन्छ, अहिले भन्ने अवस्था छैन । तर, मधेश प्रदेशका पूर्वमुख्यमन्त्री लालबाबु राउत र अहिलेका मुख्यमन्त्री सरोजकुमार यादवले उपेन्द्र यादवप्रति वफादार भएको खण्डमा केन्द्रमा पार्टी विभाजन भए पनि मधेशमा खासै असर नपर्ने जानकारहरू बताउँछन् ।

संसदीय दलमा अहिले पूर्वमुख्यमन्त्री राउतको पक्षमा अधिकांश सांसद छन् । जसपा संसदीय दलको नेता छनोटको बेला राउतकै पक्षमा अधिकांश सांसद थिए । जसपाका एक प्रदेश सांसदले भने, 'त्यतिबेला अध्यक्ष यादव न्युट्रल बसेको भए १६ जना सांसदमध्ये राउतको पक्षमा ११ जना सांसद थिए । तर, अध्यक्ष यादवले सरोजकुमार यादवलाई नै दलको नेता बनाउने अडान लिएपछि राउत पछाडि हट्नुभयो ।’

राउत नयाँ दलको पक्षमा खुले भने ७ देखि १० जना सांसदलाई आफूसँग लिएर जान सक्छन् । तर, उनले उपेन्द्र यादवको साथ छोड्ने सम्भावना एकदमै न्यून छ । पार्टी पटकपटक विभाजन हुँदा पनि राउतले उपेन्द्रलाई साथ दिएका उदाहरण छन् । यसअघि केपी ओली प्रधानमन्त्री रहेको बेला प्रदीप यादव, इस्तियाक रायन, रेणु यादवले पार्टी टुक्र्याउने प्रयासमा तत्कालीन मुख्यमन्त्री राउतले नै जोडबल गरेर उनीहरूलाई रोकेका थिए । हुन त आफ्नो पक्षमा अधिकांश सांसद हुँदाहुँदै आफूलाई मुख्यमन्त्री नबनाएकोमा भने उनी पार्टी नेतृत्वसँग असन्तुष्ट छन् ।

पार्टी विभाजनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका प्रदीप यादव पर्सा जिल्लाको निर्वाचन क्षेत्र नम्बर १ बाट निर्वाचित प्रतिनिधिसभा सदस्य हुन् । सोही क्षेत्रको प्रदेशसभा निर्वाचन क्षेत्र नम्बर १ को २ बाट राउत निर्वाचित छन् । राउतका निर्वाचन क्षेत्रमा वीरगञ्ज महानगरपालिकासमेत पर्छ । वीरगञ्ज महानगरपालिकाका मेयर राजेशमान सिंह फेरि प्रदीप यादवसँगै नयाँ दलतर्फ लागेका छन् । यस्तो अवस्थामा प्रदीप यादवले पूर्वमुख्यमन्त्री राउतलाई विभिन्न दबाब तथा प्रलोभन दिएर आफ्नोपक्षमा तान्न सक्ने अनुमान पनि भइरहेको छ ।

यता, मधेश प्रदेशका मुख्यमन्त्री तथा संसदीय दलका नेता सरोजकुमार यादव राजपाबाट आएका हुन् । अहिलेको संसदीय दलमा उनको त्यति पकड छैन । उनको कार्यशैलीलाई लिएर संसदीय दलको बैठकमा पनि विरोध हुने गर्छ । त्यही कारण जसपाको एक तप्काले मुख्यमन्त्री परिवर्तन गर्नुपर्ने माग गर्दै आएको छ ।

यस्तो अवस्थामा उनी अहिले सत्तामा टिक्न नयाँ दलमा जान सक्ने सम्भावना पनि हुन्छ । त्यस्तो बेलामा यादवले शक्तिमा भएका सहकर्मीहरूलाई विभिन्न प्रलोभन देखाएर आफूसँग केही सांसदलाई लैजान सक्ने जसपाका एक सांसदले बताए । तर, मुख्यमन्त्री यादव अहिले मूल पार्टीकै पक्षमा खुलेर लागेकाले त्यो सम्भावना पनि न्यून छ ।

मधेश प्रदेशमा जसपा फुटेको खण्डमा जनमत पार्टीलाई सरकारमा सामेल गराएर एमाले आफ्नो नेतत्वमा सरकार निर्माण गर्ने प्रयासमा लागेको एमालेका एक नेताले बताए ।

रस्साकस्सी

प्रतिनिधिसभाका सांसदहरू नयाँ दलको पक्षमा खुले पनि मधेश प्रदेशका सांसदहरू अझै खुल्न सकेका छैनन् । केन्द्रमा विभाजनको रणनीति गोप्य तरिकाले बनाएकाले पार्टी विभाजनमा यहाँका सांसदहरू अहिलेसम्म मौन नै छन् । तर, नयाँ दल विभाजनको अगुवाइ गरेकामध्ये पूर्वमन्त्री तथा नयाँ दलका सहमहासचिवसमेत रहेका प्रदीप यादवले रातिदेखि नै यहाँका सांसदहरूलाई फोन गरेर आफूहरूलाई सहयोग गर्न आग्रह गरिरहेका छन् ।

यता, केन्द्रमा भएको विभाजनको असर न्यून गर्ने उद्देश्यले जसपा नेपालको आज बिहान संसदीय दलको बैठक बसेको छ । बैठकपश्चात् सञ्चारकर्मीसँग कुराकानी गर्दै जसपा नेपालका प्रवक्ता तथा मधेश प्रदेश सांसद मनिष सुमनले पार्टी नफुटेको दाबी गरे । सुमनले भने, ‘जसपा फुटेको होइन, केही साथीले आसन्न पार्टीको महाधिवेशनमा पद नपाउने सम्भावना देखेर नयाँ दल खोल्ने निर्णय गरेका हुन् । तर, त्यसले पार्टीलाई कुनै असर पर्दैन ।’

संसदीय दलको बैठकमा पार्टीमा देखिएको समस्या, आगामी बजेट र पार्टीको महाधिवेशनको तयारीको विषयमा छलफल भएको उनले बताए । काठमाडौंमा पार्टी विभाजनका लागि वरिष्ठ नेता राईसहितका सांसदहरू निर्वाचन आयोगमा नयाँ दल दर्ता गराउने पक्रियामा सहभागी रहेको बेला मधेश प्रदेशका अधिकांश सांसदहरू भने महाधिवेशनको तयारीका लागि जनकपुरधाममा आयोजना गरिएको जनपरिचालन समितिको बैठकमा आइतबार व्यस्त थिए ।

पार्टीका केन्द्रीय नेता तथा मधेश प्रदेशका पूर्वमुख्यमन्त्री लालबाबु राउतसहित पार्टीका प्रदेश अध्यक्ष बालेश्वर यादव जनपरिचालन समितिको बैठकमा सहभागी थिए । सांसदहरू बैठकमा रहेकै बेला केन्द्रका अशोक राईको नेतृत्वमा पार्टी विभाजन भएको हल्ला चलेपछि बैठक केही समय अवरुद्ध नै भएको थियो ।

बैठकमा सहभागी जसपाका मधेश प्रदेश सचेतक रामआशिष यादवले भने, ‘पार्टी विभाजनबारे मधेशका सांसदहरूलाई कुनै जानकारी थिएन । बैठकमा एक्कासि साथीहरूले केन्द्रमा पार्टी विभाजन भयो भनेर हल्ला चलाए । त्यसपछि केही समयका लागि बैठक अवरुद्ध भयो ।’

उनले भने, ‘केन्द्रमा पार्टी विभाजन भए पनि मधेशमा त्यसको प्रभाव पर्छ भनेजस्तो लाग्दैन । अहिलेसम्म कुनै साथी नयाँ दलको पक्षमा खुल्नुभएको छैन । पछि के हुन्छ, त्यो अहिले भन्न सक्ने अवस्था छैन ।’

दुईपटक प्रदेशसभामा निर्वाचित समेत भएका यादव मन्त्री नपाउँदा पार्टी नेतृत्वसँग असन्तुष्ट रहेको बताइन्छ । तर, सांसद यादवले भने, ‘प्रदेशका सांसदहरू पार्टी विभाजनको पक्षमा छैनन् । विभाजनको समर्थन पनि गर्दैनन् । मधेशका सबै साथीहरू विभाजनको विरोधमा छौँ ।’

आफूलाई मन्त्री बनाउन पटक–पटक पार्टी नेतृत्वलाई दबाब दिँदै आएका बाराबाट निर्वाचित प्रदेश सांसद बच्चा राउत पनि विभाजनकाे पक्षमा छैनन् । रामसहाय यादवलाई जिताएर उपराष्ट्रपति बनाउन मात्र होइन, सरोजकुमार यादवलाई मुख्यमन्त्रीदेखि पार्टी अध्यक्ष उपेन्द्र यादवलाई बाराबाट निर्वाचित गराउन आफ्नो भूमिका रहेको उनी दाबी गर्छन् । उनले भने, ‘तर पनि मलाई अध्यक्षले मन्त्री बनाएनन् । त्यसका लागि नेतृत्वसँग मेरो असन्तुष्टि छ । तर, पार्टी विभाजनको पक्षमा छुइनँ ।’

यता, विभाजन भई बन्न लागेको नयाँ दलका एक नेताले भने १९ जनामध्ये नौ जना सांसद आफूहरूको सम्पर्कमा रहेको दाबी गरे । उनले आफूहरू मधेशका साथीहरूलाई विश्वासमै लिएर यस्तो निर्णयमा पुगेको बताए । तर, उनले ती सांसदहरूको नाम भने खुलाउन चाहेनन् ।

नौपटक विभाजन, तर छैनन् सफल

उपेन्द्र यादव नेतृत्वमा रहेका पार्टी विभिन्न कालखण्डमा फुट्दै आएका उदाहरण छन् । मधेशी जनअधिकार फोरमदेखि जसपा बन्ने यात्रासम्म यादव नेतृत्वको पार्टी नौपटक विभाजन भइसकेको छ ।

मधेशी जनअधिकार फोरम हुँदा नै भाग्यनाथ गुप्ताको नेतृत्वमा मधेशी जनअधिकार फोरम मधेश विभाजित भएको थियो । त्यसपछि अमर यादव र उपेन्द्र झा पार्टी फुटाएर अलग भएका थिए । २०६७ सालमा माधव नेपाल प्रधानमन्त्री भएको बेलामा तत्कालीन विजयकुमार गच्छदारले मधेशी जनअधिकार फोरमको ५३ सिटबाट २८ सिट लिएर मधेशी जनअधिकार फोरम लोकतान्त्रिक गठन गरेका थिए । त्यसको करिब ६ महिनापछि मात्रै जयप्रकाश गुप्ताले बाँकी रहेका २५ सिटमध्ये १३ सिट लिएर मधेशी जनअधिकार फोरम गणतान्त्रिक दर्ता गराएका थिए ।

पछि उपेन्द्र यादवले अशोक राई नेतृत्वको संघीय समाजवादी पार्टीसँग एकता गरी नेपाल संघीय समाजवादी पार्टी गठन गरे । त्यसको केही वर्षपछि फेरि पूर्वप्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईको नेतृत्वको नयाँ शक्तिसँग एकता गरी समाजवादी पार्टी बनाए । समाजवादी पार्टीमा डा. भट्टराई लामो समय टिक्न सकेनन् । उनले पनि पछि पार्टी छोडेर नयाँ पार्टी गठन गरे । यसबीचमा महन्थ ठाकुर र राजेन्द्र महतोसँग पनि पार्टी एकता गरेर यादवले मधेशको बलियो र प्रभावशाली पार्टी बनाएका थिए । तर, त्यो प्रयास पनि लामो समय टिकेन ।

नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली प्रधानमन्त्री रहेको बेला समाजवादी पार्टी पुनः विभाजनको सँघारमा पुगेको थियो । अहिले पार्टी विभाजन गरी नयाँ दलमा सहभागी रेणु यादव, इस्तियाक राई, प्रदीप यादवले विभाजनको प्रयास गरेका थिए । तर, त्यो प्रयास सफल हुन सकेन । र, पार्टी जोगाउनका लागि उपेन्द्र तत्कालीन राष्ट्रिय जनता पार्टी (राजपा)सँग एकता गर्न पुगे ।

राजपासँग एकता गरेपछि समाजवादी पार्टी 'जनता समाजवादी पार्टी' बन्न पुग्यो । तर, राजपासँगको एकता पनि लामो समय चलेन र फेरि जसपा फुटेर महन्थ ठाकुरको नेतृत्वमा नयाँ पार्टी लोसपाको जन्म भयो ।

यसरी नौपटक पार्टी विभाजन हुँदा एउटा समानता देखिन्छ । विगतमा उपेन्द्र यादवलाई छोडेर गएका नेताहरू सबै राजनीतिमा ओरालो लागेका छन् । मधेश जनअधिकार फोरम लोकतान्त्रिक कांग्रेसमा विलय भयो भने फोरम गणतान्त्रिकका तत्कालीन अध्यक्ष राजकिशोर यादव राजपाहुँदै पुनः उपेन्द्र यादव नेतृत्वको जसपामा छन् । त्यसैगरी, जसपाबाट लोसपा टुक्रिँदा राष्ट्रिय पार्टीसमेत बन्न सकेन ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, वैशाख २४, २०८१ १४:५७