रेणु र इस्तियाकले नसकेको जसपा विभाजन अशोक राईको नेतृत्वमा

A+ A A-

उपप्रधान तथा स्वास्थ्यमन्त्री उपेन्द्र यादव अमेरिका भ्रमण सकेर कतार पुगेका छन् । तर, उनी नफर्किँदै वरिष्ठ नेता अशोक राईसहित बहुमत सांसदले उनको दल जसपा विभाजन गरेका छन् ।

वरिष्ठ नेता राईसहित सात सांसदले आइतबार निर्वाचन आयोगमा नयाँ दलका लागि निवेदन दिएपछि जसपा औपचारिक रूपमा फुटेको हो । नयाँ दलको केन्द्रीय अध्यक्षमा राई र संघीय परिषद् अध्यक्षमा राजेन्द्र श्रेष्ठ प्रस्ताव गरिएको छ । रेणु यादव सहअध्यक्ष बसेकी छिन् ।

झट्ट हेर्दा जसपाको विभाजन निकट विगतकै किचलोका कारण भएको देखिए पनि विभाजनको जरा खोतल्दै जाँदा २०७७ मा पुगिन्छ । त्यतिबेला जसपाका १७ सांसद थिए । अहिले विभाजनको पक्षमा लागेका रेणु यादव, मोहम्मद इस्तियाक राईलगायतका अधिकांश नेता त्यतिबेलै पार्टी फुटाउन चाहन्थे । विभाजनलाई सजिलो हुनेगरी तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पार्टी विभाजनका लागि संसदीय दल वा केन्द्रीय समितिमा ४० प्रतिशत भए पुग्नेगरी अध्यादेश ल्याएका थिए । पूर्वआईजीपी सर्वेन्द्र खनाल र एमाले नेता महेश बस्नेतलाई खटाएर डा सुरेन्द्र यादवलाई अपहरणकै शैलीमा मेरियट होटल ल्याइएको थियो । तर, योजना एकाएक तुहिएपछि त्यो समूह तितरबितर भयो ।

जसोतसो त्यो विभाजन टारेका उपेन्द्रले लगत्तै राष्ट्रिय जनता पार्टी (राजपा)सँग पार्टी एकता गरेका थिए । उपेन्द्रलाई त्यतिबेला बलियो साथ दिएका अशोक राई समूहले यसपटक आफ्नै नेतृत्वमा पार्टी विभाजन गरेको हो ।

एकलौटी पार्टी हाँक्ने यादवसँग न डा बाबुराम भट्टराई टिक्न सके, न त महन्थ ठाकुर र राजेन्द्र महतो । एकपछि अर्कोले पार्टी विभाजन गर्दै जाँदा यादव पार्टीमा कमजोर भइरहेका थिए । कुनै बेला एकछत्र नेतृत्व रहेको पार्टीका बहुमत सांसद अलग हुँदासम्म यादवले सुँइकोसम्म पाउन सकेनन् । कतिसम्म भने यादवले अति नजिकका ठानेर मन्त्री बनाएका नवलकिशोर सुडीले समेत उनको साथ छाडेका छन् ।

पेलिएका थिए अशोक राई

पहिचानको मुद्दामा एमालेसँग मत बाँझिएपछि २०६९ सालमा जनजाति पृष्ठभूमिका नेताहरू लिएर अलग्गिएका नेता हुन् अशोक राई । कुनैबेला एमालेमा लोकप्रियको परिचय बनाएका उनी नयाँ पार्टीबाट प्रत्येक्ष निर्वाचित हुन भने सकेका थिएनन् । मधेशी जनाधिकार फोरमसँग पार्टी एकता गरेपछि पनि उनको समूहले पहाडबाट प्रत्यक्ष चुनाव जित्न सकेन । जसका कारण पहिले संघीय समाजवादी र पछि जसपा बनेपछि पनि सो पार्टी मधेश जनाधार रहेको पार्टी बनिरह्यो । एमालेसँग तालमेल गरेर राईले २०७९ को आमचुनाव सुनसरीबाट जिते । सो चुनावमा अध्यक्ष यादव पराजित भए । तै पनि, राईलाई बहुमत देखाएर संसदीय दलको नेता बन्न दिइएन ।

२१ फागुनमा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले कांग्रेससँगको सहकार्य तोडेर एमालेसहितको नयाँ गठबन्धन बनाए । २० फागुनमा यादव वीरगञ्जमा थिए । उनलाई काठमाडौं बोलाइयो । यादवले विमानस्थलबाट सीधै बालुवाटार पुगेर नयाँ गठबन्धनका लागि सहमति जनाए । जबकि त्यो बैठकबारे प्रचण्डले एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधव नेपाललाई थाहासमेत दिएका थिएनन् । एमाले, माओवादी केन्द्र, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी र जसपाको सहमतिमा नयाँ गठबन्धन बनेको थियो ।

एसका अध्यक्ष नेपाललाई पछि मात्र प्रधानमन्त्री प्रचण्ड र एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले निवासमै पुगेर फकाएका थिए । त्यसरी बनेको गठबन्धनमा एकीकृत समाजवादीले घुर्की लगाउँदा जसपालाई देखाउन थालेपछि प्रचण्ड चिढिएका थिए । त्यसैबीच अशोक राई समूहले गरेको पार्टी विभाजनले प्रचण्डलाई राहत महसुस गरेको बालुवाटारनिकट स्रोत बताउँछ । नयाँ दलका नेता राजेन्द्र श्रेष्ठले भनिसकेका छन्, ‘उपेन्द्रजीले गठबन्धन छाेड्न खोजेपछि स्थीरताका लागि नयाँ पार्टी बनाउनुपरेको हो ।’

सत्ता हेरफेर हुनासाथ यादवले धेरै सल्लाह नगरेरै शिक्षामन्त्री रहेका राईलाई हटाएर र आफू उपप्रधान तथा स्वास्थ्यमन्त्री बने । जसपाभित्र मन्त्रीका आकांक्षी धेरै थिए । तीमध्येबाट यादवले छानेका नवलकिशोर नै पार्टी विभाजनको पक्षमा उभिने स्थिति कसरी आयो पार्टी नेतृत्वले बुझ्न सकेको छैन । ‘एकाएक पार्टी विभाजनसम्म कसरी पुग्यो बुझ्न सकिएको छैन । सरकारको षड्यन्त्रका रूपमा हेरेका छौँ,’ यादवको सचिवालय स्रोत भन्छ, ‘अध्यक्ष फर्किएपछि नयाँ निर्णय गरेर अघि बढ्छौँ ।’

विदेश भ्रमणमा रहेका यादवलाई सरप्राइज दिने गरी राई समूहले गरेको राजनीतिक निर्णयले नेकपा एस र नागरिक वैकल्पिक गठबन्धनबाट प्रधानमन्त्री बन्ने दौडमा थिए । उनले जसपा अध्यक्ष यादवको साथ आफूलाई रहने विश्वास कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवालाई दिलाएका थिए । जसपाको अप्ठेरो के थियो भने मधेश सरकार जोगाउन नेकपा एसको साथ अनिवार्य थियो । त्यसैले पनि अध्यक्ष यादवको चासो नेकपा एसको रणनीतिमा हुने नै भयो ।

सत्ता उलटफेरको जोडघटाउमा लागेका सत्ता र प्रतिपक्ष अब दल विभाजनको चरणमा प्रवेश गरेको संकेतका रूपमा पनि जसपा विभाजनलाई लिइएको छ । पछिल्लो समय आन्तरिक किचलो झाँगिएका राप्रपा, नेकपा एस र नागरिक उन्मुक्ति पार्टीलाई समेत यसले छुनसक्ने विश्लेषण भइरहेको छ ।

विदेश भ्रमणमा उपेन्द्रले पाएको दोस्रो सरप्राइज

विदेश रहेकै बेला स्वदेशमा बेलाबखत यादवलाई सप्राइज पार्ने यो पहिलो राजनीतिक घटनाक्रम भने हैन । यसअघि, २०७६ मा उनी उपप्रधान तथा स्वास्थ्यमन्त्रीको हैसियतमा भारत भ्रमण थिए । स्वास्थ्यमन्त्रीका रूपमा भारत गएका उनी फर्किँदा तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीले कानुन मन्त्री बनाइसकेका थिए । उनलाई थाहा नदिएरै ओलीले मन्त्रालय सारिदिएका थिए । तै पनि, यादवले राजीनामा दिएनन् । उल्टै ‘संविधान संशोधनको गृहकार्य गर्न प्रधानमन्त्रीले माया गरेर कानुन मन्त्रालय पठाउनुभएको होला’ भनेर टारेका थिए ।

यसपटकको सरप्राइजले भने सरकारमा रहने वा छाड्ने भन्नेमा मात्र सीमित रहेन । पार्टी महाधिवेशनको ठीक एक महिनाअघि जसपा फुटेको छ । यसले उनको दललाई कति खुम्च्याउने हो, त्यसको लेखाजोखा गर्न केही समय पर्खिनै पर्ने हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, वैशाख २३, २०८१ २०:२३