चुनावैपिच्छे जनमत बढाएको रास्वपालाई इलाममा 'ब्रेक' लाग्नुको अर्थ

तस्वीर सौजन्यः अशोक चौधरीको फेसबुक ।

A+ A A-

सभापति रवि लामिछानेलाई अबको प्रधानमन्त्री बनाउने गरी मिसन २०८४ भनिरहेका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा)का नेता र समर्थकले इलामबाट यति निराशाजनक परिणामको अपेक्षा सायदै गरेका थिए । बरु चितवन- २ र तनहुँ- १ कै परिणाम अड्कलेर जितिने विश्वासमा आफ्नो सम्पूर्ण बल लगाएका थिए । तर, इलामेली मतदाताले नपत्याइदिँदा उपचुनावमा रास्वपा उम्मेदवारले धरौटीसमेत जोगाउन सकेनन् ।

यसलाई कतिपयले रास्वपाको रफ्तारमा लागेको ब्रेकका रूपमा पनि अर्थ्याएका छन् । कसैले अपेक्षित भनेका छन् भने कसैले उम्मेदवार र सभापति रवि लामिछानेको 'इमेज ड्यामेज' हुँदाको परिणाम पनि भनेका छन् । इलाम- २ मा रास्वपाले बेहोरेको लज्जास्पद हारको पछाडि के-के कारणहरू हुन सक्छन्, यसले रास्वपाको आगामी यात्रामा कस्तो असर गर्छ ? यो रिपोर्टिङमा चर्चा गरिएको छ ।

पुराना दलजस्तै गतिविधि गरेकाले आगामी चुनावमा पनि रास्वपाले यस्तै परिणाम पाउन सक्ने विश्लेषकहरूले बताएका छन् । साथै, रास्वपाले के गर्‍यो भने जनविश्वास जोगाउन सक्छ भनेर सुझाव पनि दिएका छन् ।

सबैभन्दा पहिला रास्वपाको रफ्तार नियालौँ ।

१७ असार २०७९ मा जन्मेर त्यही वर्ष ६ महिनापछि आमचुनावमा १९ सिटसहित संसदको चौथो शक्ति बनेको रास्वपाले ५ महिनालगत्तै भएको उपचुनावमा दुई सिट जित्यो ।

चितवन- २ मा सभापति लामिछानेले दोस्रोपल्ट बाजी मारे भने थप एक सिट तनहुँ- १ बाट स्वर्णिम वाग्लेले सुरक्षित गरे ।

नागरिकता विवादमा सर्वोच्च अदालतको फैसलाबाट सबै सार्वजनिक पद गुमाएका लामिछानेलाई झन् न्यानो माया दिएर चितवनवासीले जिताई पठाए । कांग्रेस छाडेर रास्वपाको गम्छा ओढेका वाग्लेलाई अनुमोदन गरेर तनहुँका जनताले पुराना दललाई सन्देश दिए, ‘अब तिमीहरू मात्र छैनौँ, विकल्प पनि छ ।’

आमचुनावमा प्रत्यक्षतर्फ ५ र समानुपातिकमा १४ गरी कुल १९ सिट जितेको रवि ‘फेम’ रास्वपाले २०८० को उपचुनावमार्फत सिट संख्या २० पुर्‍यायो ।

एकपछि अर्को विवादमा परेका सभापति रवि अनि राजनीतिक सिद्धान्त र प्रस्ट कार्यदिशा नभएको भन्दै खेपिरहेको आलोचनामाझ रास्वपाले पाएको भोट देख्दा कतिपयले भन्थे- 'यही माहौल २०८४ सम्म रहे पुराना दल सोत्तर हुनेछन् ।'

त्यसपछि नै रास्वपा नेताहरूले हौसिएर ‘मिसन ८४’ भन्न थालेका थिए । त्यहीँदेखि उनीहरूले २०८४ को चुनाव जितेर लामिछाने प्रधानमन्त्री बन्ने दाबी गर्दै आएका छन् । रास्वपाप्रति जनरुझान देखेर अन्य दलले समेत चार वर्षअघि नै ‘मिसन ८४’को रट लगाउन सुरु गरेका थिए ।

चितवन- २, तनहुँ- १ र बारा- २ मा उपचुनाव भएको पाँच महिनापछि इलाम-२ बाट निर्वाचित सांसद सुवासचन्द्र नेम्वाङको हृदयाघातका कारण निधन भयो । अनि १५ वैशाख २०८१ का लागि इलाममा उपचुनाव तोकियो । रास्वपाले यसलाई अर्को मौकाका रूपमा हेरेको थियो ।

त्यसैले इलाम– २ को सिट उम्किन नदिन उसले भएभरको बल लगायो । त्यहाँको सिट जोगाउन वा शीर्ष प्रतिस्पर्धी बन्न मात्रै सकेको हुन्थ्यो भने पनि रास्वपाको तरङ्ग कम नभएको मान्न सकिन्थ्यो । पार्टी नेतृत्वदेखि कार्यकर्तासम्म यसले थप हौसला र जाँगर थप्ने पक्का थियो । तर, अन्तिम परिणाम आउँदा रास्वपा उम्मेदवार मिलन लिम्बूले धरौटीसमेत जोगाउन सकेनन् । पार्टी सभापति लामिछानेले हार स्वीकारेर इलामको चुनावबाट केही सिकिएको बताएका छन् ।

मत बढेको दाबी

रास्वपा सांसद अशोक चौधरी अपेक्षाकृत मत नआए पनि रास्वपाले अघिल्लो चुनावको तुलनामा चार गुणा मत बढाएको दाबी गर्छन् । २०७९ को आमचुनावमा रास्वपा उम्मेदवार प्रकाश सापकोटा १ हजार ३ सय ६३ मत ल्याउँदै तेस्रो बनेका थिए । तर, समानुपातिकतर्फ पार्टीले ४ हजार ६ सय ८६ मत पाएको थियो । प्रत्यक्षतर्फ हेर्दा मिलनले विगतभन्दा मत बढाएजस्तो देखिए पनि यसपालि प्राप्त मत समानुपातिकतर्फ प्राप्त मतभन्दा करिब ४ सय मत मात्रै बढी हो । सांसद चौधरीले दाबी गरेजस्तो चार गुणा बढाएको भने होइन ।

ग्रामीण भूभागभन्दा बजारमा सापेक्षित राम्रो मत आउनुले रास्वपाको अपिल बजारमा सीमित रहेको देखिएको उनको भनाइ छ । तर, रास्वपाको चुनावी सभाहरूमा देखिएको भिडको तुलनामा ब्यालेट बक्सको परिणाम विपरीत देखियो ।

किन भयो यस्तो ?

इलामका पत्रकार सोम सुशेली स्थानीय मुद्दा बोक्न नसक्नुलाई नै रास्वपाको हारको प्रमुख कारण मान्छन् । लामो समय पहिचानको आन्दोलनमा हिँडेको उम्मेदवार अगाडि सारेको रास्वपा आफैँचाहिँ पहिचानको मुद्दाप्रति अस्पष्ट रहेको उनी बताउँछन् । उनका अनुसार, अर्को कारण रास्वपाको कमजोर स्थानीय संगठन नै हो ।

पहाडी जिल्ला भएकाले पुराना राजनीतिक दलका संगठन बलिया छन्, यी सामाजिक संरचनाको अभिन्न अङ्ग बनिसकेका छन् । 'तर, रास्वपाको स्थिति त्यस्तो छैन अहिले । अन्य दल नियमित रूपमा घर-घर पुग्दा रास्वपाका नेताहरू विभिन्न ठाउँमा कोणसभाबाट मत मागिरहेका थिए, जुन शैली पहाडी ग्रामीण इलाकामा कामलाग्दो मानिँदैन, 'पत्रकार सोमले भने, 'मूलतः रास्वपाले इलामे जनतामाझ आफ्नो मुद्दा स्पष्ट पार्न नसक्नु र स्थानीय संगठन बनाउन नसक्नु नै चुनावमा खराब प्रदर्शनका प्रमुख कारण हुन् ।'

सामाजिक संरचना

राजनीतिक विश्लेषक डम्बर खतिवडा पनि रास्वपाको लज्जास्पद पराजयको मुख्य कारण इलामको सामाजिक संरचनालाई मान्छन् । उनका अनुसार, पहिचानको आन्दोलनबाट समेत प्रभावित जिल्ला मानिने भएकाले इलाममा परम्परागत शक्ति र पहिचानवादीको विकल्प हुन निकै कठिन छ । रास्वपाले अपेक्षाकृत मत पाउन नसक्नुको मुख्य कारण यसैलाई मानिएको छ । पूर्वी नेपालको सामाजिक संरचना तत्काल रास्वपाजस्तो नयाँ पार्टीलाई स्वीकार गर्ने खालको छैन । ‘काठमाडौं वा चितवनजस्तो वैश्विकरणको प्रभाव भएको क्षेत्र नभएर यो टाउनसिप मोडलको शहर हो । यहाँ दशकौँदेखि कम्युनिस्टहरूको वर्चस्व छ, यो जरा त्यति सजिलै उखेल्न सकिने खालको छैन,’ विश्लेषक खतिवडाले भने, ‘त्यसमाथि पहिचानको मुद्दा पनि मुखरित छ, जसबारे रास्वपाको प्रस्ट धारणा छैन ।’

कोशी र मधेश प्रदेशले रास्वपालाई आगामी चुनावमा पनि नस्वीकार्ने उनको ठम्याइ छ । ‘अघिल्लो साल वैशाखमा तनहुँ र चितवनमा रास्वपाका उम्मेदवार निर्वाचित हुँदा बारा- २ मा धरौटी गुमेको थियो, यसपालि इलाममा गुम्यो,’ उनले भने ।

वैशाख २०८० मा भएको उपचुनावमा रास्वपा उम्मेदवार रमेश खरेलको जमानत जफत भएको थियो ।

पार्टी गतिविधि र सभापतिको छविको असर

जनताले विकल्प खोजिरहेको समयमा रास्वपाको धरौटी नै जफत हुने लज्जास्पद हारको पछाडि अन्य कारणले पनि काम गरेको खतिवडाको विश्लेषण छ । डेढ वर्षको अवधिमा पार्टीका गतिविधि र सभापति लामिछानेको विवादित छविले जनविश्वास घट्दै गएको उनको भनाइ छ । रास्वपा त्यस्तो पार्टी हो, जो केवल रवि लामिछानेको पोस्टरमा स्थापित भएको हो । अब लामिछानेकै विवादित छविका कारण ओरालो उन्मुख भएको खतिवडा बताउँछन् ।

‘रास्वपाले रङ पनि पुराना दललाई बिर्साउने खालको देखायो । सत्तालिप्सा र शक्तिको हतारो देखायो । हिजो आफैँले भ्रष्ट भनेका दलसँग गठबन्धन गर्दै वर्षमै तीनपल्ट कहिले सत्तापक्ष र कहिले प्रतिपक्षको कित्ता बदल्यो,’ खतिवडाले भने, ‘दोहोरो नागरिकताको विवादलाई बिर्सेर जनताले रविलाई फेरि जिताए । तर, जितेर आउनासाथ सहकारी ठगी प्रकरणमा मुछिएका छन् । आफैँले पत्रु भनेका दलको काँधमा चढेर सत्तामा आसीन छन् । सत्तामा जानुको उद्देश्य नै आफूलाई जोगाउनु देखिन्छ । नतिजा केही छैन ।’

राजनीतिक विश्लेषक इन्द्र अधिकारी इलाम- २ मा रास्वपाले भोग्नुपरेको नमीठो हारलाई उसको रफ्तारमा लागेको ब्रेकका रूपमा अर्थ्याउँछिन् । उनी सूचनाको छिटो र सजिलो पहुँच भएको क्षेत्रभन्दा गाउँ क्षेत्रमा नयाँ दललाई चुनाव जित्न धेरै नै अप्ठेरो हुने बताउँछिन् ।

यसबाहेक उनी पनि रास्वपाको सत्ताकेन्द्रित चरित्र र रवि लामिछानेको स्वार्थप्रेरित राजनीतिलाई नै जनविश्वास घट्दै जानुको प्रमुख कारण मान्छिन् । ‘इलाम- २ को पराजयले नै सकियो भन्ने त अवश्य होइन तर पछिल्लो उपचुनावमा प्राप्त मत हेर्दा लाग्छ- रास्वपा नेताहरूको ओभर कन्फिडेन्टमा धक्का लागेको छ, उनीहरूलाई यो चेतावनीको घण्टी पनि हो,’ उनले भनिन् ।

पत्रकार सोम स्थानीय मुद्दाहरूमा प्रस्ट नभई, जनभावना नबुझी अगाडि बढ्न खोज्दा आगामी चुनावमा पनि यस्तो परिणाम दोहोरिन सक्ने बताउँछन् ।

विश्लेषक खतिवडा रास्वपाले मूलतः तीन कुरा नसुधारे आगामी चुनावमा उसको पतन हुन सक्ने चेतावनी दिन्छन् । पुराना दलसँगको गठबन्धनबाट फिर्ता भएर जनतासँग माफी नमागे, तत्काल महाधिवेशन गरेर विवादरहित नेतृत्व नचुने र धैर्यतापूर्ण, संस्कारयुक्त राजनीतिक बाटो नसमाते रास्वपा सकिने उनी बताउँछन् ।

उनका अनुसार, शहरी क्षेत्रका मतदाताले काम गर्छु भन्नेलाई जति छिटो मौका दिन्छन्, काम गर्न नसक्दा उति नै छिटो बिदा पनि गर्छन् । ‘२०७४ सालमा विवेकशील साझाले काठमाडौंमा पाएको मत कम थिएन । तर अहिले विवेकशील साझा कहाँ छ ?,’ खतिवडा भन्छन्, ‘रास्वपाको उदय हुँदा म पनि खुसी हुँदै लेखहरू लेखेको थिएँ । तर, अहिले निराश छु र यस्तो निराशा उसलाई विश्वास गर्ने जनतासम्मै छ ।’

आफूमाथि लागेका आरोप निरुपणका लागि छानबिनमा आएर लामिछानेले गल्ती सच्याउनुपर्ने विश्लेषक अधिकारी बताउँछिन् । पुराना दलको सत्तोसराप गरेर आएको पार्टीले केही फरक गर्नुको साटो तिनै दललाई बिर्साउने गरी सत्ताकेन्द्रित र भ्रष्ट प्रवृत्ति देखाउँदा जनता झन् निराश हुन थालेको अधिकारीको भनाइ छ ।

‘पुराना दलमाथि प्रश्न उठाएर रास्वपाले माहौल बनाएको थियो । तर, जनताबाट अनुमोदित भएर आएपछि नीति, व्यवहार, विचारधारा, डेलिभरी, राजनीतिक संस्कार सबैमा पुरानोभन्दा केही फरक देखाउन सकेन,’ उनले भनिन्, ‘बरु राज्यशक्तिको प्रयोग गर्न पुराना दलसँगै मिलेर उनीहरूभन्दा केही कदम अगाडि बढेर राज्यलाई ढाँट्ने, छल्ने, जनसमर्थन देखाएर आफ्नो कमजोरी ढाकछोप गर्न नेतृत्व उद्यत देखियो । रास्वपाको आगामी दिन पनि त्यति सजिलो देखिँदैन ।’

विश्लेषक चन्द्र किशोर इलाम- २ ले रास्वपालाई मात्र नभएर सबै दललाई सन्देश दिएको बताउँछन् । पहिचानको मुद्दा, युवापुस्ता र उम्मेदवार छान्दा स्थानीयको चाहना र भावनालाई बेवास्ता नगर्न निर्देशित गरेको उनको दाबी छ ।

‘सुवास नेम्वाङका सीमाहरू होलान् तर संविधानसभामार्फत गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता र संघीयताको एजेन्डा सुनिश्चित गर्न उहाँको योगदानप्रति इलामवासी कृतज्ञ छन् । उहाँकै छोरा सुहाङ, जो पढेलेखेका युवा हुन्, लाई एकपल्ट जिताइदिएका छन्,’ चन्द्र किशोर भन्छन्, ‘तर आगामी दिनमा पहिचानको मुद्दालाई उनले बेवास्ता गरे भने अर्को चुनाव उनका लागि भारी हुनेछ ।’

इलामकै हकमा पूर्णतः सान्दर्भिक नभए पनि रास्वपाको गिर्दो साख आगामी चुनावमा खराब प्रदर्शनको कारण बन्न सक्ने चन्द्र किशोर औँल्याउँछन् । उनी भन्छन्, ‘रास्वपा नेताआधारित दल हो । यसका सभापति रवि लामिछानेले पुराना दललाई प्रश्न उठाएरै छवि बनाउनुभएको हो । अहिले उहाँ स्वयम् प्रश्नको घेरामा हुनुहुन्छ । यसले रास्वपालाई थप क्षति पुर्‍याउन सक्छ ।’

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख १८, २०८१ १८:५४