सरकारी नालायकीः आगो निभाउने दकमल नै जल्छन्, डढेलो निभाउन स्याउलाको भर

A+ A A-

१२ वैशाख २०८० मा रुपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिका– ८, गणेशनगरको जंगलमा डढेलो लागेको थियो । अनि जंगलकाे आगाे निभाउन दमकल लगियाे । तर, आगो निभाउन गएको दमकल आफैँ आगोमा पर्‍याे, चालकले भने भागेर ज्यान जोगाए ।

१२ वैशाखकाे उक्त घटना सम्झाउने घटना थियाे ५ पुस २०७४ काे पनि । त्यस दिन तत्कालीन वीरगंज उपमहानगरपालिका पटेलनगरमा रहेको सुपर ग्यास उद्योगमा भीषण आगलागी भएको थियो, उक्त आगो निभाउन गएको दमकल पनि जलेको थियो ।

आगलागी तथा डढेल‌ाेको समयमा आगो निभाउन स्थानीय, नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी, नेपाली सेनालगायत सिङ्गो समाज उपस्थित हुन्छ । तर, उनीहरूसँग आगो निभाउन उपयुक्त औजार र तालिम भने हुँदैन । दमकल नै जल्ने स्थिति देखिनुले विपद्‌को समयमा आगलागी नियन्त्रणमा लिनका लागि दक्ष जनशक्तिको अभाव रहेकाे देखिन्छ ।

डढेलो निभाउन स्याउलाको भर

‘नढाँटी भन्नुपर्दा डढेलो निभाउन स्याउलाको भर छ । आगो नियन्त्रणमा लिन बाल्टिनबाट पानी हालेर पनि काम भएको छ भने हेलिकोप्टर पनि प्रयोग भएको छ । हाते पम्प र दमकल पनि प्रयोग हुने गरेको छ,’ राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका प्रवक्ता डा डिजन भट्टराईले शिलापत्रसँग भने ।

दमकलमा आगो सल्किनुको पछाडि जनशक्तिमा प्रभावकारी तालिम नभएको उनले बताए । ‘जनशक्तिलाई विशिष्ट तालिम र ज्ञान प्रभावकारी ढंगले दिनुपर्ने थियो । त्यो गर्न सकिरहेका छैनौँ । चालक पनि संवेदनशील हुन नसक्ने पनि हुन्छ,’ प्रवक्ता भट्टराईले भने । डढेलो तथा आगो नियन्त्रणमा पनि भौगोलिक कठिनाइ रहने उनले बताए । दक्ष जनशक्ति भएको खण्डमा कस्तो अवस्थामा कसरी अघि बढ्ने भन्ने ज्ञान भएर प्रतिकार्य गर्दा जोखिम कम हुने भट्टराईको भनाइ छ ।

नेपालमा बर्सेनि डढेलो लाग्छ । तर, अहिलेसम्म पनि डढेलो नियन्त्रण गर्ने औजार छैन । सुरक्षाको उपायबिना डढेलो लागेको ठाउँमा जान नहुने भए पनि त्यस्तो दस्ता बनाइएको छैन, जसले गर्दा आगो नियन्त्रण गर्न पुगेकाहरूको ज्यानसमेत जाने गरेको छ । आगोजन्य विपद् नियन्त्रणमा लिने औजार र उपकरणहरू कति छन् भन्ने तथ्यांक प्राधिकरणसँग छैन । दमकल भएको ठाउँमा अग्नि नियन्त्रक छन् ।

हिउँदे वर्षा नहुँदा सुक्खा बढी

आगो सुक्खा वस्तुमा चाँडो सल्किन्छ । यस वर्षको हिउँदमा वर्षा कम भयो । हिउँदे वर्षा कम भएकाले जमिन सुक्खा भएको छ । हिउँदयाममा औसतमा ६० मिलिमिटर पानी पर्छ । मङ्सिर १६ देखि फागुन १७ गतेसम्मलाई हिउँदे वर्षाको समयका रूपमा लिने गरिन्छ । योपटक पानी न्यून पर्‍यो ।

नेपालको सबैभन्दा बढी पानी पर्ने क्षेत्र कास्कीको लुम्ले क्षेत्र हो । पोखरा क्षेत्रमा १२ मिलिलिटर मात्र हिउँदे वर्षा भएको मौसमविद् मञ्जु बासीले बताइन् । ‘सबैभन्दा बढी पानी पर्ने भनिएको पोखरा क्षेत्रमा औसत वर्षाको १२ प्रतिशत मात्र पानी परेको छ । देशभर नै हिउँदे वर्षा कम हुँदा सुक्खा बढेको छ र डढेलो बढ्नमा मुख्य भूमिका खेलेको छ,’ बासीले शिलापत्रसँग भनिन् ।

यो वर्ष पानी कम परेका कारण बढी डढेलो लागेको प्राधिकरणका डढेलोविज्ञ सुन्दर शर्माको निष्कर्ष छ । ‘जलवायु परिवर्तनको असर पनि हो । यो वर्ष पानी परेको छैन । तापक्रम बढेको छ,’ उनले भने ।

जानाजान मानिसले लगाउँछन् डढेलो

अहिलेसम्मको अध्ययन अनुसन्धानले डढेलो मानिसले जानाजान लगाउने गरेको पाइएको छ । ‘मानवीय हेलचेक्रयाइँका कारण डढेलो लाग्ने गरेको पाइन्छ । खेतबारीमा भएका पातपतङ्गर र झारमा आगो लगाउँदा जमिन मलिलो हुन्छ र खेतीबाली सप्रिन्छ भन्ने भ्रमले गर्दा पनि आगो लगाउने प्रवृत्ति छ । यसो गर्दा पनि छेउमा रहेको जंगलमा डढेलो सल्किन्छ,' प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक अनिल पोखरेलले भने ।

१३ वैशाखको मध्यरातमा नुवाकोटको सूर्यगढी– ३ का तेजबहादुर तामाङको घर आगलागी हुँदा खरानी भयो । उनको घरमा जंगलबाट आगो सल्किएको हो । नुवाकोटको सिन्दुरे जात्राबाट फर्किएका व्यक्तिहरूले असावधानीवश जंगलमा आगो लगाएको अनुमान गरिएको स्थानीय राममणि अधिकारीले बताए । आगो लगाए पनि व्यक्तिको पहिचान नहुने र पहिचान भए पनि कारबाही नुहने समस्या रहेको उनको भनाइ छ ।

कतिपय लापर्वाहीका कारण पनि डढेलो लाग्ने गरेको छ । उनका अनुसार चुरोटको ठुटा र वनभोज जाँदा आगो ननिभाउँदा पनि डढेलो लाग्ने गरेको छ ।

१६ वर्षमा ४३ हजार डढेलो, जनशक्ति नहुँदा यो वर्षको तथ्यांक जोडिएन

राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका अनुसार १६ वर्षको अवधिमा ४३ हजार ९५ ठाउँमा डढेलो लागेको छ । यो सन् २००८ देखि २०२३ सम्मको तथ्यांक हो । यसमा ११६ जनाको मृत्यु भएको छ भने ९२ जना घाइते भएका छन् । डढेलो बस्तीमा छिरेर ९२६ वटा घर जलेर नष्ट भएका छन् ।

प्राधिकरणका अनुसार औसतमा वार्षिक ७ जनाको डढेलोका कारण मृत्यु हुने गरेको छ भने ६ जना घाइते हुने गरेका छन् । प्राधिकरणमा जनशक्ति नहुँदा यो वर्षको तथ्यांक जोडिएको छैन । बाहिरी कम्पनीसँग सम्झौता भएको छैन भने प्राधिकरणका कर्मचारी सरुवा भएका छन् । त्यसैले नयाँ तथ्यांक जोडिएको छैन । डढेलोबाट कति वन्यजन्तुको क्षति भयो, सोको विवरण भने सरकारसँग छैन ।

१० वर्षमा १८ हजार आगलागी

प्राधिकरणका अनुसार आगलागीका घटना पनि बढिरहेका छन् । १० वर्षमा १८ हजार ७ सय ७२ वटा आगलागी भएका छन् । जसमा ७६९ जनाको मृत्यु भएको छ भने २५७२ जना घाइते भएका छन् । प्राधिकरणमा जनशक्ति नहुँदा यो वर्षको तथ्यांक जोडिएको छैन ।

aaglagi 10 barsha1714386358.jpeg

वनमा आगो लगाए तीन वर्ष कैद, ६० हजार जरिवाना

वन ऐन २०७६ मा वनमा आगो लगाउन नपाइने व्यवस्था छ । ऐनको दफा ४९ मा राष्ट्रिय वनमा आगो लगाउने वा आगलागी हुने कुनै कार्य गरेमा सजायको व्यवस्था गरिएको छ भने दफा ५० को ४ मा तीन वर्षसम्मको कैद र ६० हजार जरिवानाको व्यवस्था गरिएको छ ।

एक वर्षमा १२३ जनाको मृत्यु

प्राधिकरणका अनुसार १७ वैशाख २०८० देखि १७ वैशाख २०८१ सम्ममा आगोजन्य विपद्‌बाट १२३ जनाको मृत्यु भएको छ । सो अवधिमा ५ हजार १३ घटना हुँदा ५६० जना घाइते भएका छन् ।