रुस–युक्रेन युद्धभूमिबाट ह्वाट्सएपमा सन्देश– मरिहालेँ भने पनि खबर घर पुग्ने स्थिति छैन

रुस–युक्रेन युद्धभूमिबाट ह्वाट्सएपमा सन्देश– मरिहालेँ भने पनि खबर घर पुग्ने स्थिति छैन

A+ A A-

उदयपुरका रविनलाई ह्वाट्सएप च्याटमा उनको हालखबर सोध्दा पीडामिश्रित जवाफ आयो, ‘म यहाँ ५८ जना सैनिकसँग छु । नेपाली म मात्रै हो, मरिहालेँ भने मेरो मृत्युको खबर घरसम्म पनि पुग्ने स्थिति छैन !’

६ महिनाअघि रुसी सेनामा भर्ती भएका उनी दुई साताअघि युक्रेनको दफतरमा थिए । हप्ता दिनको तालिमलगत्तै उनलाई युक्रेनी भूमि कब्जा गर्ने सैन्य टोलीमा सहभागी गराइयो ।

यतिबेला उनलाई उद्धारभन्दा पनि मृत्युको खबर नेपालमा परिवारसम्म नपुग्ला कि भन्ने चिन्ता छ ! युक्रेनी सेनाको ड्रोन आक्रमणमा कुनै पनि बेला मर्न सक्छु भन्ने भयले उनी आतंकित थिए ।

च्याट कुराकानीलाई बिट मार्दै गर्दा उनले ‘कृपया उद्धार गर्न मद्दत गरिदिनुस्’ लेखेर मलाई रोएको इमोजी पठाए । त्यसयता ह्वाट्सएपमा मैले दुई हप्तापछि ‘हेलो’ भनी लेखेको सन्देशमा कुनै प्रतिक्रिया आएको छैन । थाहा छैन, उनी अहिले कुन अवस्थामा छन् ।

०००

रुस–युक्रेन युद्धको भुमरीमा रविनजस्तै कैयौँ नेपाली युवा अहिले ‘साँढेको जुधाइ बाच्छाको मिचाइ’ को अवस्थामा छन् । मनग्य धन कमाउने लोभले डोर्‍याएर रुसी सेनामा भर्ती भएका उनीहरू उद्धारका लागि हारगुहार गरिरहेका छन् ।

सरकारले युद्धभूमि रुस नजान नेपालीलाई गत वर्ष २०८० साउनमै औपचारिक रूपमा आग्रह गरेको थियो । त्रिभुवन विमानस्थलको अध्यागमनमार्फत रुस जानेहरूमाथि कडाइ गरिएको थियो । तर, थोरै समयमा धेरै धन कमाउने लोभमा सरकारको आँखा छलेर नेपाली युवाहरू धमाधम रुसी सेनामा भर्ती हुन पुगे । कतिसम्म भने हुँदाखाँदाको नेपाली सेना र प्रहरीको जागिरै छाडेर भाडाका सिपाही हुन जानेहरूको संख्यासमेत उल्लेख्य हुन पुग्यो ।

अहिले युद्धभूमिबाट दिनहुँजसो दुःखद खबरहरू आइरहेका छन् । हालसम्म ३९ जना नेपाली मारिएको पुष्टि भइसकेको छ । मृतकका आफन्तले शव पाउनु त धेरै टाढाको कुरा, जीवन वा मृत्युको पुष्टि गराउनसमेत नसक्ने स्थिति छ । शव ल्याउने आशा मारेका पीडित परिवारले कुशको शव बनाएर काजकिरिया गर्न थालेका छन् । यसबीच कम्तीमा २ सय ७२ जना युवा रुसी सेनामा बेपत्ता छन् । मृत्युको खबर आएका १८ जनाको मृत्यु पुष्टि हुन बाँकी नै छ ।

भाडाको सैनिक बनाउने टिकटक भिडियो

सरकारको आँखा छल्दै सयौँ नेपाली युवा रुसी सेनामा आखिर कसरी भर्ती हुनपुगे ?

सन् १८१५ मा भएको सुगौली सन्धिको जगमा बेलायती सेना र कालान्तरमा भारतीय सेनाबाहेक विश्वका कुनै पनि मुलुकसँग नेपालले सैन्य भर्तीबारे सम्झौता गरेको छैन । त्यसैले हाल रुसी सेनामा आबद्ध नेपाली सरकारी अनुमति र जानकारीबेगर त्यहाँ पुगेका हुन् । उनीहरू सरकारको आँखा छलेरै दिल्ली वा दुबईहुँदै मस्को पुगेर रुसी सेनामा भर्ती भएका हुन् ।

रातारात धनी हुने लोभमा भाडाको सैनिक बन्न पुगेका नेपाली युवाको चीत्कार कारुणिक छ । विशेष गरी आफन्त र परिवारको बिचल्ली छ । काखे नानी च्यापेर राजधानीमा सरकारलाई दबाब दिन धाइरहेकाहरू आफ्ना मान्छे झिकाइदिन रोइकराइ गरिरहेका छन् ।

नेपाली युवालाई रुसी सेनाको बाटो देखाउन सुरुवातमा टिकटक भिडियो प्रमुख आकर्षण बन्न पुग्यो । नेपालीहरू जो पहिले त्यहाँ पुगे, उनीहरूले आकर्षक तलब र सुविधाले भरिएको भिडियो टिकटकमा राखे । हप्ता दिनकै तालिममा अत्याधुनिक हतियार बोकेर रुसी सैनिक बनेको भिडियो र फोटोहरू अरु धेरै बेरोजगार युवालाई लोभ्याउने माध्यम बने । अनि, टिकटक लाइभमा बाँकी नेपालीलाई उक्साउने काम उनीहरूले नै गरिरहे ।

०००

मोरङका जसोधन राई, जो अहिले भाइ विकास राईको जीवनरक्षाका लागि धाइरहेका छन् । उनलाई पनि भाइ रुस पुगेको हप्ता दिनको अन्तरालमा ८ लाख रुपैयाँको जोहो गरी जाऊँजाऊँ लागेको थियो । ‘तलब र सुविधा दुवै राम्रो हुने देखेपछि मैले पनि जाने सोचिसकेको थिएँ,’ जसोधन भन्छन्, ‘तर हप्ता दिनपछि लगत्तै भाइलाई युक्रेनी भूमि कब्जा गर्न लगेपछि मेरो सातो उड्यो ।’

पीडित परिवारका अधिकांशलाई त रुस भन्ने देश छ भन्ने पनि थाहा थिएन । त्यहाँ युद्ध छ भन्ने झन् कसरी थाहा होस् ! नेपालीहरू भाडाको सैनिक शीर्षकमा युट्युबमा अपलोड भएको एउटा सामग्रीमा विदेशी एक महिलाले कमेन्टमा लेखेकी छन्, ‘गरिबीबाट उम्कन नेपालीहरू भाडाको सैनिक बने । तर, उनीहरू आज मारिए भन्दैगर्दा उनीहरू पनि कसैका श्रीमान् मार्न त त्यहाँ पुगेका थिए । त्यसैले नेपालीहरूप्रति सहानुभूति छैन ।'

बिचौलियाले बिचल्ली

उदयपुरका रविनजस्तै प्रशस्तै धन कमाउने प्रलोभनमा पारेर बिचौलियाले प्रत्येक युवासँग कम्तीमा ८ लाख रुपैयाँ लिएर रुस पठाएको पीडितहरू बताउँछन् । धादिङका मिनराज दाहालसँग सचिन नाम गरेका व्यक्ति गत फागुनमा सम्पर्कमा आए । मिनराजका अनुसार, उनी मस्कोमा डाक्टरी पढ्दै गरेका नेपाली हुन् । रुसी सेनामा रहेका आफ्नो दाइको उद्धार गर्ने सिलसिलामा मिनराजको सम्पर्क सचिनसँग भएको थियो । पेसाले मस्कोमा चिकित्सा विज्ञान पढ्दै गरेका उनको छद्मभेष आखिरमा बिचौलियाको भएको मिनराजले सुइँको पाए । उनै मिनराजको जिज्ञासामा सचिनले रुसी सेनामा लैजान प्रतिव्यक्ति ५ लाख रुपैयाँ लाग्ने बताएका थिए । पछि असुरक्षित महसुस भएर हुन सक्छ, मिनराजको बुझाइमा सचिन सम्पर्कविहीन भए ।

बिचौलियाको जालो अन्तर्राष्ट्रिय रूपमै सक्रिय भएकैले प्युठानका सोमेश विक पनि प्रलोभनमा परे । वैदेशिक रोजगारीका लागि कतारमा रहँदा सोमेशसँग पनि दलालले ८ लाख रुपैयाँ ठग्यो । माया विकले कमाउन विदेशिएको श्रीमान् मात्रै गुमाएकी छैनन्, सर्वस्वसँगै उनको चारवर्षे छोराले पनि बाबु गुमाएका छन् । मानवीय क्षतिसँगै गरगहना बन्धकी राखेर साहुबाट काढेको ५ लाख रुपैयाँ पनि डुबेको छ ।

पीडितमध्येका पाँचथरका रवि लावती पनि बिचौलियाकै भर परेर रुसी सेनामा पुगेका थिए । दुबईहुँदै मस्को पुर्‍याइएका लावतीसँग ८ लाख रुपैयाँ लिँदा बिचौलियाले लडाइँमा जानु पर्दैन, बुट पालिस गर्ने र खाद्यान्नको राखनधरनको जिम्मेवारी मात्र दिने भनेका थिए । ३ लाख नेपाली रुपैयाँ तलब अनि ६ महिनामै त्यहाँको नागरिकता पाउने प्रलोभनमा रुस पुगेका उनी युद्धको भुङ्ग्रोबाट फुत्किएर नेपाल फर्किसकेका छन् । उनी भन्छन्, ‘वर्ष दिनमा परिवार पनि रुस लैजान पाइने र यदि मरिहाले परिवारले एक करोड रुपैयाँ पाउने लोभमा म हौसिएको थिएँ ।’

महिना दिनमा लावतीले त्यहाँ जे देखे भोगे, त्यो त्रासदी नेपालले १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वमा पनि सायदै भोगेको उनको भनाइ छ । भन्छन्, ‘मैले त्यहाँ जे देखेँ, त्यसका आधारमा भन्न सक्छु, सम्पर्कविहीन भनिएका कम्तीमा २ सय ७२ जना नेपाली जीवित नहुन पनि सक्छन् । किनभने युद्ध मैदानमा मारिएको शव पहिचान नै नगरी डोजरले एकै चिहानमा सोहोरेर गाड्छ ।’ त्यस्तो बेला सँगै नेपाली साथी भए मात्र मरेको पुष्टि हुन सक्ला, अन्यथा उदयपुरका रविनले गुमनाम मृत्युको परिकल्पना गरेजस्तै बेपत्ता नेपालीको गुमनाम मरण हुन सक्छ ।

लावती अहिले रुसमा भएका नेपालीको चीत्कार सुनेर बेचैन छन् । ‘सरकारले उनीहरूको बाँच्न पाउने याचना कसै गरी पनि सुनिदिए हुन्थ्यो,’ उनी भन्छन् ।

सूचनाको स्रोत, ह्वाट्सएप ग्रुप

रुसमा रहेका पीडित परिवारले विभिन्न स्वरुपको आन्दोलनका कार्यक्रममार्फत सरकारको ध्यानाकर्षण गराइरहेका छन् । पीडित परिवार संगठित हुने माध्यम बनेको छ ह्वाट्सएप ग्रुप । जहाँ पीडित परिवारसहित रुसी सेनामा आबद्ध नेपाली पनि जोडिएर हरेक जानकारी अद्यावधिक गर्छन् । ह्वाट्स एप ग्रुपको सहजीकरण गरिरहेकी कृतु भण्डारीले निरन्तर पीडितसँग सम्पर्कमा रही नेपालीको जीवनरक्षाका लागि सरकारलाई झकझकाइरहेकी छन् । ‘ह्वाट्सएप ग्रुपकै माध्यमबाट रुसी सेनामा कार्यरत ६ सय २० जना नेपाली हामीसँग जोडिनुभएको छ,’ भण्डारी भन्छिन्, ‘जसमध्ये ३९ जना नेपालीको मृत्यु भइसकेको छ भने २ सय ७२ जना परिवारको सम्पर्कमा हुनु हुन्न ।’

सरकारसम्म यो विषयलाई पुर्‍याउन सेतुको काम गरिरहेकी भण्डारीसँग पीडित परिवार ह्वाट्सएप ग्रुपकै माध्यमबाट सम्पर्कमा रहे पनि सबै परिवार काठमाडौंमा नभएकालाई पनि सँगै जुट्न गार्‍हो भइरहेको छ । ‘यो विषयमा चासो राख्दाराख्दै यति गहिराइमा पुगूँला भन्ने थिएन,' ह्वाट्सएप ग्रुपको अवधारणा र पीडितसँगको सहजीकरणबारे भण्डारी भन्छिन्, ‘तीन महिनादेखि हामीले सरकारको ध्यानाकर्षण गराउँदा पनि सरकार जिम्मेवार भइरहेको छैन ।’

ग्रुपमा रुसबाट आउने जानकारीले बेलाबेला भण्डारीलाई गार्‍हो बनाउँछ । ‘मैले सक्ने भनेको सरकारसम्म कुरा पुर्‍याउने हो,’ अभियन्ताको रूपमा आफ्नो भूमिकाबारे उनी भन्छिन्, ‘तर यक्रुेनी भूमिमा पुगेका नेपालीको चीत्कार सुन्दा म आफैँ पनि निदाउन सक्दिनँ ।’

भण्डारीका अनुसार, रुसी सेनामा रहेका नेपालीहरू कुरा गरेलगत्तै मारिएका घटना पनि छन् । उनीहरूले जीवनरक्षाका लागि गरेको गुहार सरकारसम्म पुर्‍याउँदा पनि राज्यले केही नगरेको भण्डारीको गुनासो छ ।

मृत्यु र बेपत्ताकाे बेखबर

रुसी सेनामा रहेका कम्तीमा २ सय ७२ जना नेपाली सम्पर्कविहीन छन् अर्थात्, उनीहरू युक्रेनी भूमि कब्जा गर्न जाँदा मिसाइल आक्रमणमा परे । माथि उल्लेखित रुसी सेनाबाट फर्किएर आएका रवि लावतीका अनुसार पनि बेपत्ताहरू सायदै जीवित होलान् !

धादिङका पूर्णबहादुर गुरुङले पनि श्रीमती लिलुसँगको पछिल्लो फोन सम्पर्कमा २१औँ दिनपछि सम्पर्कमा आउँछु भनेका थिए । तर दुर्भाग्य, उनको बीभत्स हत्या भएको फोटो र भिडियो पछि साथीहरूले नेपाल पठाए ।

फर्किएर आएकैमध्येका रामबहादुर गुरुङको अनुभवमा सम्पर्कविहीन भनिएकाहरू जीवित नहुन पनि सक्छन् । गुरुङ भन्छन्, ‘युक्रेनी भूमि कब्जा गरेर बस्दा पनि कुनै न कुनै बेला फोनमा इन्टरनेट चलाउन सक्ने अवस्था हुन्छ । तर, सम्पर्कमै नहुनु भनेको सुखद पक्ष पक्कै होइन ।’

धादिङ स्थायी घर भएका गुरुङ नेपाली सेनाका भूतपूर्व सिपाही हुन् । बिचौलियाको प्रलोभनमा परेर रुसी सैनिक बनेका गुरुङ अहिले काठमाडौंमा पठाओ चलाउँछन् । तर दुर्भाग्य, आम्दानीको भरपर्दाे स्रोत नभएकैले उनी फेरि वैदेशिक रोजगारीकै चक्करमा छन् ।

०००

रुसी सेनाबाट भागेर नेपाल फर्किएका मध्ये खोटाङका सुमन राईका अनुसार नेपालीहरू त्यहाँ मानव ढालका रूपमा प्रयोग भइरहेका छन् । ‘युक्रेनी भूमितर्फ जाँदा लुक्ने, आड लाग्ने ठाउँ कहीँ पनि हुन्न,’ युद्ध मैदानको बयान गर्दै सुमन सुनाउँछन्, ‘मिसाइल बोकेको ड्रोन कहाँबाट आउँछ, पत्तै हुन्न । फायरिङ गर्दा तुरुन्तै पोजिसन चेन्ज गरिएन भने ड्रोनको आक्रमणमा पर्ने स्योर ।’

चार जना कमान्डरको घेराबन्दीमा सुमनलाई लडाइँमा लगेको अनुभव छ । अटेर गरे वा भाग्न खोजे पाशविक यातना वा गोली नै पनि हान्न सक्ने हुँदा नेपालीहरू भाग्न सक्ने स्थिति नै हुन्न भन्छन् उनी । मर्ने, बाँच्ने टुंगो नदेखेपछि सुमनलाई युक्रेनी भूमिबाट उम्किएर मस्को आइपुग्न १८ सय किलोमिटर दूरी पार गर्नुपरेको थियो । तर, उनीलगायत अन्य केही नेपालीहरू भाग्न थालेपछि सैन्य कमान्डरले नेपालीको साथमा भएको पासपोर्ट जफत गर्न थाल्यो ।

०००

श्रीमान्‌को मृत्यु भएको यकिन जानकारी पाउँदापाउँदै पनि म्याग्दीकी रोजी पुनले श्रीमान्‌को मृत्यु सरकारबाट पुष्टि गराउन सकिरहेकी छैनन् । परराष्ट्र मन्त्रालयले जारी गरेको तथ्याङ्कअनुसार, हालसम्म २९ जना नेपाली मात्र रुसी सेनामा मारिएको विवरण नेपाल सरकारसँग छ । तसर्थ शवको गन्तीसमेत पुष्टि गर्न नसक्ने सरकारले रुसबाट नेपालीको जीवनरक्षा गरिदेला भन्नेमा पीडित परिवार संशय व्यक्त गर्छन् ।

‘म भर्ती भएकै बेला हामी करिब आठ सय नेपाली थियौँ,’ धादिङका रामबहादुर गुरुङ भन्छन्, ‘नेपालीको लिस्टमा १५ हजार नेपालीको संख्या मैले नै देखेको हुँ ।’

गुरुङको भनाइ मान्ने हो भने रुसी सेनामा भर्ती भएका नेपालीको संख्या ठूलो छ । तर, नेपाली कति छन् भन्ने यकिन विवरण कहीँकतै प्राप्त छैन । काठमाडौंमा जुटेका पीडित परिवारबाट संकलित विवरणमै ६ सय २० जना सूचीकृत छन् ।

रुसी सेनामा रहेका नेपालीहरू आफूखुसी त्यहाँ गएकाले अब राज्यको कुनै दायित्व रहँदैन उनीहरूप्रति ? यसबारे सरकार, व्यक्ति वा अन्य जोकोहीका आफ्नै धारणा वा फरक दृष्टिकोण हुन सक्छन् ।

निःसन्देह नेपालीहरू सरकारको आँखा छलेरै त्यहाँ पुगेका हुन् । तर, राज्यको अभिभावकत्वले कुनै पनि नेपाली नागरिक विदेशमा अलपत्र परे उसको जिउधनको सुरक्षा गर्ने जिम्मेवारी राज्यकै हो । त्यो दायित्वबाट राज्य भाग्न मिल्दैन ।

०००

रुस र नेपाल दौत्य सम्बन्ध भएका मुलुक भएकाले पनि दुवै देशमा दूतावास छन् । तसर्थः कूटनीतिक नियोगमार्फत पहल गर्न सरकार पछि हट्नु हुँदैन । फेरि अप्ठ्यारो परेको बेला रुसमै कार्यरत नेपाली उद्योगपति वा व्यापारीको साथ सहयोग लिन पनि सरकार हिचकिचाउनु हुन्न ।

सम्पूर्ण नेपालीलाई एकैपटक नेपाल झिकाउन कठिनाइ भए चरणबद्ध रूपमा उद्धार प्रक्रिया अगाडि बढाउनुपर्छ । त्यसमा सरकारको सक्रियता महसुस हुने गरी देखिनुपर्ने खाँचो छ । कम्तीमा रुसी अस्पतालमा रहेका घाइते, जो पुनः युद्धमा जान सक्ने अवस्था छैन, उनीहरूलाई तत्काल उद्धार गर्न सक्छ ।

यस्तै, करार सम्झौताकै अवधिमा मारिएका परिवारलाई क्षतिपुर्ति उपलब्ध गराउन पनि सरकारले सक्रियता देखाउनुपर्छ । रुसी सेनामा रहेका नेपालीको विवरण माग्न सक्छ । कम्तीमा मारिएका व्यक्तिको घटना पुष्टि त गर्न सक्छ । त्यति पनि गर्न नसक्ने हो भने पीडित समुदायका लागि राज्य हुनु र नहुनुको के अर्थ रहन्छ र ?

यो पनि :

काखे छोरा लिएर रोजीको बिलौना– युक्रेन युद्धमा श्रीमान् मारिए, पुष्टि गरिदेऊ सरकार

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख १५, २०८१ ०६:३९