युरोप बिर्साउने स्वतन्त्रता भएको त्यो इरान र हिजाबकै निहुँमा मारिदिने यो इरान

युरोप बिर्साउने स्वतन्त्रता भएको त्यो इरान र हिजाबकै निहुँमा मारिदिने यो इरान

A+ A A-

हालै इजरायलसँग सम्भावित भयानक युद्धनजिकैबाट फुत्केको इरान आन्तरिक रूपमा शान्त छैन । सरकारविरुद्ध एक वर्षदेखि नागरिक सडकमा छन् । सरकार नागरिक आन्दोलनलाई दबाउने प्रयासमै छ । आन्दोलनमा प्रहरीको गोली लागेर सयौँ प्रदर्शनकारी मारिइसकेका छन् । हजारौँलाई गिरफ्तार गरिएको छ । महिला र बच्चासहित कैयौँ बन्दीलाई यातना दिइएको छ । मानवअधिकारवादी समूहहरूले महिला र बच्चासहित ५ सयभन्दा बढीको मृत्यु भएको जनाएका छन् ।

विरोध प्रदर्शन गरेकै आधारमा विभिन्न मुद्दा लगाएर इरान सरकारले कलाकार, पत्रकार, अधिकारकर्मीलगायतलाई जेल हालेको छ । कतिपयलाई मृत्युदण्ड दिलाएको छ । बुधबार मात्रै र्‍यापर मुताज सलेहीलाई मृत्युदण्ड सुनाएको छ । उनीमाथि भ्रष्टाचार गरेको, सरकारविरुद्ध भ्रम फैलाएको, दंगा भड्काएको आरोप लगाइएको थियो । विरोध प्रदर्शनका क्रममा इरानले मानवताविरुद्धको अपराध गरेको निष्कर्ष संयुक्त राष्ट्र संघले निकालेको थियो ।

इरानमा खास भइरहेको के हो ? इरानी नागरिक ज्यानको माया मारेर एक वर्षदेखि किन सडक आन्दोलन गरिरहेका छन् त ? आउनोस्, यसबारे संक्षिप्तमा बुझ्ने कोसिस गरौँः

०००

अनि सुरु भयो आन्दोलन

इरानमा घरबाहिर निस्कँदा हिजाब लगाउनैपर्ने नियमलाई लिएर कतिपय महिलाहरूमा पहिल्यैदेखि छिटफुट असन्तुष्टि थियो । तर, यसबारे बाहिर विरोध गर्ने वा नियम अवज्ञा गर्ने काम भएको थिएन । किनकि इस्लामिक देशमा हिजाबको विरोधमा खुलमखुल्ला बोल्न महिलाहरूका लागि कम खतरापूर्ण हुँदैन । तर, २१ सेप्टेम्बर २०२३ मा भएको एक घटनापछि महिलाहरू ज्यानको बाजी थापेर हिजाबको विरोधमा उत्रिए ।

२१ सेप्टेम्बरमा २२ वर्षीया महसा अमिनी हिजाब नलगाई घरबाहिर निस्किइन् । उनलाई देखेपछि प्रहरीले तुरुन्तै गिरफ्तार मात्रै गरेन, हिरासतमा राखेर कुटपिटसमेत गर्‍यो । यातना सहन नसकेर हिरासतमै अमिनीले अन्तिम सास लिइन् । यसरी मारिएकी अमिनीको कसुर भनेको उनी हिजाब नलगाई बाहिर निस्कनु थियो । यो घटनापछि इरानी महिलाले पुलिसको ज्यादती र हिजाबको विरोधमा मुख खोले ।

सुरुमा महिलाहरू मात्रै सडकमा निस्किए । पछि इरानका कतिपय आमनागरिकले पनि हिजाबविरोधी आन्दोलनमा ऐक्यबद्धता जनाए । अनि कलाकार, पत्रकारदेखि अधिकारकर्मीसम्म आन्दोलनमा सहभागी हुन थाले । अहिले यो आन्दोलनलाई संसारका धेरै देशबाट समर्थन मिलेको छ ।

विरोध रोक्न सरकारले अनेक उपाय अपनाएको छ । प्रदर्शनकारीमाथि बल प्रयोग गरेको छ, इन्टरनेटमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । तर, आन्दोलन मत्थर भएको छैन ।

युरोपजस्तै स्वतन्त्र थियो इरान

सन् १९७९ मा भएको इस्लामिक क्रान्तिभन्दा अगाडि इरान आजभन्दा विल्कुल अलग थियो । इरानीहरू कुनै युरोपेली देशजत्तिकै स्वतन्त्र थिए । इरानमा पश्चिमी सभ्यताको ठूलो प्रभाव थियो । लाउन, खानमा इरानीहरूलाई कुनै रोकतोक थिएन । कला, संगीत, फिल्म र साहित्यलाई लिएर मानिसहरू जागरुक थिए । महिलालाई पनि पूर्ण स्वतन्त्रता थियो । ७० को दशकमा इरान निकै आधुनिक थियो ।

अनि कसियो

इरानमा सत्ता बदलिएसँगै धेरै कुरा बदलियो । अयातुल्लाह खुमेइनीको अगुवाइमा इरानमा सन् १९७९ मा इस्लामिक क्रान्ति भयो । यो आन्दोलनले शाह मोहम्मद रेजा पहलवीलाई सत्ताच्यूत गरिदियो । पछि उनले देश छोडेर भाग्नुपर्ने स्थिति बन्यो । पछि देशमा केही कानुन संशोधन गरियो । यसको सबैभन्दा बढी असर महिलाहरूलाई पर्‍यो ।

सन् १९७९ मा युवतीहरूका लागि विवाहको उमेर १८ वर्ष थियो तर इस्लामिक क्रान्तिपछि विवाहको उमेर १३ वर्ष गरियो । फेरि १९८२ मा युवतीको विवाह गर्ने उमेर १३ वर्षबाट समेत घटाएर ९ वर्ष बनाइयो । यद्यपि, सन् २००२ मा यो कानुनमा संशोधन गरी फेरि १३ वर्ष नै बनाइयो ।

महिलाहरूलाई सार्वजनिक रूपमा बाहिर हुँदा शरीर ढाक्नलाई कोट लाउन अनिवार्य गरियो । ड्रेस कोड पालना नगर्नेलाई भारी जरिवानासहित २ महिनाको जेल सजाय हुन्थ्यो ।

इरानमा विवाहित महिलाले एक्लै देशबाहिर जान नपाउने व्यवस्था छ । आफ्नो पतिको लिखित अनुमतिबेगर कुनै महिलाले पासपोर्टसमेत बनाउन पाउँदिनन् । एकल महिलाले आफ्नो बुवाको मञ्जुरी लिनुपर्छ ।

खुमेइनी सत्तामा आएपछि उनले फेमिली प्रोटेक्सन कानुन खारेज गरिदिए । यो कानुनले महिलालाई थुप्रै अधिकार दिएको थियो । इरानमा कुनै युवतीले सार्वजनिक रूपमा पुरुषसँग हात मिलाउन पाउँदैनन् । यहाँसम्म कि, पुरुष खेल हेर्न स्टेडियमसम्म जानसमेत महिलालाई वर्जित छ ।

इरानमा न्यायाधीशको इजाजतबिना कुनै महिलाले सम्बन्धविच्छेद गर्न पाउँदिनन् । तर, पुरुषको हकमा यस्तो हुँदैन । पुरुषले बोलीको भरमा श्रीमतीलाई डिभोर्स दिन सक्छन् ।

सन् २०२१ मा इब्राहिम रइसी राष्ट्रपति भएपछि हिजाब कानुनलाई अझै कडा बनाइयो । सरकारले हिजाब कानुनको पालना गराउन अलग्गै दुई संगठन बनायो, जसको काम ‘खराब हिजाब’ लगाएकी महिलामाथि एक्सन लिनु थियो । ‘खराब हिजाब’ अर्थात् रङ्गीन हिजाब वा कम लम्बाइ भएको हिजाब ।

जुन इरानमा सन् १९३० मा हिजाब लगाउन प्रतिबन्ध थियो, पछि त्यही इरानमा महिलालाई हिजाब नलगाउँदा जेल पठाउन थालियो ।

हिजाबको सुरुवात

सीएनएनको एक रिपोर्टअनुसार, हिजाबको सुरुवात धर्म नभएर महिलाको आवश्यकताको हिसाबले भएको थियो । यसको प्रयोग मेसापोटामिया सम्भताका मानिसले थालेका थिए । त्यो बेला प्रचण्ड घाम, धुलो र वर्षाबाट टाउको जोगाउन लिनेनको कपडा प्रयोग गरिन्थ्यो । यसलाई टाउकोमा बाँधिन्थ्यो ।

१३औँ शताब्दीमा लेखिएको प्राचीन् एसिरियन लेखमा यसबारे उल्लेख गरिएको छ । यसबाहेक लेखक फेगेह शिलाजीले आफ्नो पुस्तक ‘द वेल अनइविल्डेः द हिजाब इन मोडर्न कल्चर’ मा लेखेअनुसार, साउदी अरबमा त्यहाँको जलवायुका कारण इस्लाम आउनुअघि नै महिलाहरूमा शिर ढाक्ने चलन थियो । तीव्र गर्मीबाट जोगिनका लागि महिलाहरू यसको प्रयोग गर्थे । तर, यस्तो शिर ढाक्ने अनुमति खास वर्गका महिलालाई मात्रै थियो । गरिब र वेश्यावृत्तिमा संलग्न महिलाहरूले शिर ढाक्न पाउँदैनथे । यस्ता महिलाले हिजाब लगाएमा कारबाही हुन्थ्यो ।

वर्ष दिनअघिको आन्दोलन इरानमा जारी नै छ । यो कहाँसम्म पुगेर कसरी टुंगिन्छ, पत्तो छैन । तर, हिजाबकै निहुँमा युवतीको हत्या भएको घटना इरान सरकारलाई भारी परेको देखिन्छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख १३, २०८१ १५:२१