इलाम २ उपचुनाव: पहिचान पक्षधरले दलहरूलाई दिइरहेकाे टक्कर

A+ A A-

पूर्वी शहर धरानमा बसेर नगरप्रमुख हर्कराज राई (हर्क साम्पाङ)ले सुदूर पूर्वी इलाम २ काे उपचुनावमा राजनीतिक दलका उम्मेदवारलाई टक्कर दिने गरी स्वतन्त्र उम्मेदवारलाई सहयाेग गरिरहेका छन् । स्वतन्त्र चुनाव लडेर मेयर बनेका उनले इलाम २ का स्वतन्त्र उम्मेदवार डकेन्द्रसिंह थेगिमको चुनावी अभियानलाई सघाइरहेका छन् । यसरी हर्कले थेगिमलाई सहयाेग गर्नुकाे कारण हाे पहिचानकाे मुद्दा ।

पहिचान पक्षधरहरूले कोशी प्रदेश अस्वीकार गरेका छन् । जातीय पहिचानमा किराँत नाम जोड्नैपर्ने उनीहरूको माग छ । आन्दोलनमा ज्यान जाँदा पनि उनीहरूकाे माग पूरा भएकाे छैन । त्यसैले पहिचान पक्षधरहरूले उपचुनावलाई आफ्नाे अस्तित्व बचाउने लडाइँका रूपमा लिएका छन् ।

आफ्नो ‘भाइरल’ सामाजिक सञ्जाललाई पहिचानमा लगाएर स्वतन्त्र उम्मेदवार जिताउन लागि परेका छन् हर्क । एक हिसाबले इलाम २ काे उपचुनावकाे मुल मुद्दा पहिचान नै बनेकाे छ ।

‘पहिचान भेटिने जातीय द्वन्द्व मेटिने’ नारा दिएर चुनावमा जाने गरेकाे कांग्रेसका नेता शेखर कोइरालाले त पहिचानको मुद्दा सबैभन्दा पहिला कांग्रेसले उठाएको दाबी गरे । ‘पहिचानको मुद्दालाई सबैभन्दा पहिला कांग्रेसले उठाएको हो । पहिचान, पहुँच र प्रतिनिधित्वको लडाइँमा कांग्रेस सधैँ अगाडि छ । पहिचानवादी उम्मेदवारलाई पनि आग्रह गर्छु– कांग्रेसलाई सघाएर पहिचानको मुद्दालाई अगाडि बढाउन मद्दत गर्नुस् । पहिचानको मुद्दा कांग्रेसको मुद्दा हो,’ मंगलबार आयोजित चुनावी सभामा कोइरालाले भने ।

‘फेरि एकपटक इलामका लिम्बूहरू जागे है, अब केही हुन्छ कि !,’ पहिचान पक्षधरका कार्यकर्ताहरूले चुनावी अभियानमा भन्ने गरेका छन् । यस्तो मत राख्नेहरू किराँत धर्मको पवित्रस्थल इलाम माङ्सेबुङ्ग गाउँपालिकामा अवस्थित लारूम्बामा बढी भेटिने गर्छन् ।

४१ वटा पहिचानवादी समूहहरूले थेगिमलाई सहयोग गरेका छन् र पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई, जसपा अध्यक्ष उपेन्द्र यादवलगायत नेताहरूको सहयोग पनि उनीमाथि छ । धर्मगुरुले सहयोग गरेको खण्डमा माई नगरपालिका, माङ्सेबुङ्ग गाउँपालिका र चुलाचुली गाउँपालिकामा पूर्ण प्रभाव पर्ने चर्चा छ । यस्तो भएको खण्डमा चुनावी पासा पल्टाउन सकिने र पहिचानको आन्दोलन पुन: ब्युँताउन सकिने बुझाइमा पहिचान पक्षधर छन् ।

एमालेले दिवंगत नेता सुवास नेम्वाङका छाेरा सुहाङलाई उम्मेदवार बनाएर पहिचान पक्षधरको भोट सुरिक्षत गर्ने र युवाहरूलाई आक्रषित गर्ने रणनीति बनाएकाे छ । तर, उसलाई सबैभन्दा चिन्ता पहिचान पक्षधरको भोट आफ्नो पकडभन्दा बाहिर जान्छ कि भन्ने छ । लगातार जितिरहेकाे क्षेत्र भएकाले आफ्नो वर्चस्व कायम राख्न एमाले चाहन्छ । पहिचान पक्षधरले टक्कर दिइरहे पनि उसले मुख्य प्रतिस्पर्धी भने नेपाली कांग्रेसलाई मानेको छ ।

पहिचानको आन्दोलनको रापताप नसेलाउँदै उम्मेदवार खडा गरेर चुनावी प्रतिस्पर्धामा आउँदा मुख्य दलहरूलाई दबाब छ नै । उनीहरू पहिचानको मत नबिच्कियोस् भनेर सावधान छन् । पहिचान पक्षधरका कार्यकर्तासँग मत माग्दा अवस्था सामान्य रहेको इलामका एमाले अध्यक्ष महेश बस्नेत बताउँछन् । ‘उहाँहरू पनि भोट माग्नुहुन्छ, हामी पनि भोट माग्छौँ । हामी सूर्य भन्छौँ, उहाँहरू आफ्नो चुनाव चिह्न भन्नुहुन्छ । सौहार्दपूर्ण अवस्था छ,’ एमाले इलामका अध्यक्ष बस्नेतले शिलापत्रसँग भने ।

उपचुनाव पहिचान पक्षधरहरूका लागि जनमतसंग्रहको रूपमा रहने एमालेको बुझाइ छ । ‘उहाँहरूको हिजोको तातोपन केही पनि छैन । चुनावमा देखिएको छैन । प्रतिस्पर्धामा आउनुभएको छ । यो उहाँहरूका लागि जनमतसंग्रह नै हो,’ बस्नेतले भने ।

पहिचानवादीहरूका लागि जनमतसंग्रह भने पनि एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले अन्तिम चुनावी भाषणमा पहिचानवादीलाई जनजातिको छोरालाई संविधानसभाको अध्यक्ष कसले बनायो भन्ने प्रश्न गरे ।

‘म जात जातिका कुरा गर्ने साथीहरूलाई भन्न चाहन्छु । एउटा जनजातिको छोरालाई कुन पार्टीले संविधानसभाको सभाध्यक्ष बनायो ? कुन पार्टीले जनजातिको छोरालाई कानुनमन्त्री बनायो ? दलितलाई राष्ट्रियसभाको उपाध्यक्ष कसले बनायो ? पहिलोपटक महिलालाई रक्षामन्त्री कसले बनायो ? थाहा हुनुपर्ने हो, यो सब एमालेले बनाएको हो,’ ओलीले भने ।

उनले अहिले दलित देखे दलितलाई भड्काउने, मधेश र पहाड भनेर झगडा लगाइदिने र राई र लिम्बूहरूका बीचमा झगडा लगाउने काम भइरहेको बताए । उनले सबैको भाषा, संस्कार र संस्कृतिको रक्षा गर्न एमाले लागेको दाबी गरे । उनले आफू र आफ्नो पार्टी पहिचानविरोधी नभएको बताए ।

हरेक जसाे चुनावमा दोस्रो हुँदै आएको कांग्रेस अहिले पहिलो बन्ने दाउमा छ । त्यसका लागि पार्टीको द्वन्द्व बिर्सने प्रयासमा कांग्रेस छ । संस्थापनइतर समूहका नेता शेखर इलाममा अड्डा जमाएर बसेका छन् । उनले आफ्नो गृह प्रदेशको चुनाव भएकाले कार्यकर्तालाई एक राख्ने प्रयास गरेका छन् । कांग्रेस इलाम सचिव निरोज खड्गी पहिचान पक्षधर भनिएकाहरू कांग्रेससँग खुसी नै रहेको बताउँछन् । ‘पहिचान पक्षधरहरूले कांग्रेसलाई गाली गरेका छैनन् । पहिचान पक्षधरहरू पनि खुसी छन्,’ खड्गीले भने, ‘उहाँहरूको पनि आफ्नो एजेन्डा छ, हाम्रो पनि आफ्नो एजेन्डा छ ।’

परीक्षामा रहेको अर्को दल रास्वपाका उपसभापति स्वर्णिम वाग्ले चुनाव जितिसकेको दाबी गर्छन् । सो पार्टीले पहिचानको पक्षमा उग्र देखिएका मिलन लिम्बूलाई उम्मेदवार बनाएको छ । पार्टीको एजेन्डा पहिचानको पक्षमा के छ भन्ने कुरा प्रस्ट पार्न नसके पनि भूगोल र उम्मेदवारको अनुहारबाट भोट बढ्नेमा रास्वपा ढुक्क देखिन्छ । उपचुनावलाई संगठन विस्तारको अवसरको रूपमा रास्वपाले उपयोग गरिरहेको छ ।

रास्वपा उम्मेदवार लिम्बू पहिचान एक दल वा एक व्यक्ति विशेषभन्दा पनि सिङ्गो देशले सोच्ने र विचार गर्ने विषय भएको तर्क गर्छन् । ‘पहिचान के हो र यसको समस्या समाधान कसरी गर्ने, सोचेर जानुपर्छ,’ उनले भन्ने गरेका छन् । इलाममा अहिले पहिचानको विरोध कुनै दलले नगर्ने उनी बताउँछन् । ‘यहाँ कुनै पनि दलले पहिचानको विरोध गर्दैन । तर, पहिचानलाई कति फराकिलो बनाउने सबै पहिचान कसरी सुरक्षित गर्नुपर्छ भन्ने हामीले सोच्नुपर्छ,’ उनले भन्ने गरेका छन् ।

प्रदेश १ को नाम कोशी राखेपछि देखिएको पहिचानको मुद्दा इलाम उपचुनावमा प्रखर रूपले उठाइएको विषय हो । पहिचानकै निम्ति कोशी नामकरणपश्चात् निरन्तर आन्दोलन गरिएको छ । कांग्रेस महामन्त्री गगन थापाले पनि पहिचानका विषयमा विवादभन्दा पनि शान्तिपूर्ण हल आवश्यक भएको बताए ।

यो विषय उचाल्ने र उल्झनमा मात्र पार्ने उम्मेदवार इलाममा चाहिएको हो कि पहिचानको नारा शान्तिपूर्ण रूपमा सम्बोधन गर्ने मान्छे चाहेको भनी उनले प्रश्न गरे । ‘तपाईंलाई सम्हाल्ने, मिलाउने शक्ति चाहिएको छ कि पहिचानको नारा सम्बोधन गर्ने योग्य मान्छे चाहिएको ?,’ उनले प्रश्न गरे ।

कांग्रेस सहमहामन्त्री भीष्मराज आङ्देम्बेले पनि पहिचानको मुद्दा सम्बोधन गर्ने दल कांग्रेस भएको जिकिर गरे । उनले प्रदेशलाई शान्ति क्षेत्रमा रूपान्तरण गर्नुपर्नेमा जोड दिए । ‘राजनीति कुनै पनि धर्म र जातिको नाममा कुनै दिन विस्फोट हुन सक्छ । शान्ति क्षेत्रमा रूपान्तरण गरौँ, यसको नेतृत्व कांग्रेसले गर्छ नै,’ उनले भने ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १२, २०८१ १९:४९