इलाम-२ उपनिर्वाचन प्रचारको अन्तिम दिन: प्रतिष्ठाको लडाइँले रणनीतिक मुभमा उम्मेदवार

इलाम-२ उपनिर्वाचन प्रचारको अन्तिम दिन: प्रतिष्ठाको लडाइँले रणनीतिक मुभमा उम्मेदवार

A+ A A-

अनुसन्धान पद्धतिको एउटा विधि छ, स्याम्पेलिङ मेथड अर्थात् नमुना छनोट विधि । सबै क्षेत्रमा पुगेर कुनै विषयको अध्ययन गर्न गाह्रो हुन्छ । त्यस्तो अवस्थामा निश्चित क्षेत्रमा तोकेर अनुसन्धान गर्ने विधि हो नमुना छनोट ।

राजनीतिक दलहरूले आफ्नो शक्तिको अवस्था पत्ता लगाउन यही विधिको प्रयोग गर्दै छन् । 'नमुना छनोट विधि' प्रयोग हुने क्षेत्र र तरिका हो, इलाम २ को उपनिर्वाचन । आवधिक निर्वाचन सकिएको करिब डेढ वर्ष सकिएको छ । यो डेढ वर्षभित्र राष्ट्रिय सत्ता राजनीतिमा ठूला 'उथलपुथल' देखिए । तीनपटक सरकारमा रहेका गठबन्धनका दलहरू फेरबदल भए । यही अवधिमा संसदमा रहेका प्राय: सबै दलहरूले सत्तापक्ष र प्रतिपक्ष दुवै कुर्सीमा बसिसकेका छन् ।

सानो अवधिमा देखिएको सत्ताको खेलोमेलोविरुद्ध नागरिक आवाज चर्को उठ्यो पनि । त्यसको अभिव्यक्ति सामाजिक सञ्जालमा धेरै आयो । सञ्जालमा आएका अभिव्यक्तिको केही हदसम्मको वैधानिक परीक्षण भने अब इलामे जनताले गर्ने देखिएको छ । सदनको प्रतिपक्ष र सत्तापक्षको बेन्चमा बसेका दलहरू मात्र होइन, सडकमा चलेको 'पहिचान' आन्दोलनको समेत 'वैधानिक परीक्षण' आसन्न इलामको प्रतिनिधिसभा उपनिर्वाचनमा हुनेछ ।

सुहाङलाई सकस

२०७९ को चुनावमा एमालेका सुवास नेम्वाङले जितेको इलाम २ मा अहिले सुवासमा छोरा सुहाङ मैदानमा छन् । एमालेको सक्रिय राजनीतिमा सुवासको निधनअघि नदेखिएका सुहाङ अहिले जनताको बहुदलीय जनवाद जिन्दावाद भन्दै सूर्यमा मत मागिरहेका छन् । बाबुले एक्लै उठेर डेढ वर्षअघि चुनाव जितेको इलाम २ मा सुहाङलाई माओवादीको समर्थनले केही सहज बनाइदिएजस्तो देखिन्छ ।

साङ्गठनिक उपस्थितिका आधारमा एमालेको पकड क्षेत्र हो, इलाम २ । क्षेत्रभित्रका स्थानीय तहमा वडाध्यक्षले पाएको मत भने यहाँ कांग्रेसको बढी छ । अर्थात्, यो क्षेत्र मूलतः कांग्रेस र एमालेकै प्रतिस्पर्धा हुने क्षेत्र हो ।

कडा प्रतिस्पर्धाको बीचमा गएको निर्वाचनमा गठबन्धन नगरी सुवास नेम्वाङले झिनो मतले जितेका थिए । २०७९ वैशाखको स्थानीय चुनावमा कांग्रेसको तुलनामा कम वडाध्यक्ष जितेको एमालेले प्रतिनिधिसभाको निर्वाचनमा आइपुग्दा भने पासा पल्टायो । एमाले उम्मेदवार नेम्वाङले ३० हजार २० मत ल्याउँदा माओवादी र नेकपा एसको समेत साथ पाएका नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवार डम्बरबहादुर खड्काले २९ हजार ९ सय ६ मत ल्याएका थिए । अर्थात् सुवास ११४ मतले विजयी भएका थिए ।

जनमतको हिसाबले भने माओवादीको समर्थनले सुहाङलाई सोझै चुनाव जित्न सक्ने हैसियतको बनाइदिएको छ। करिब ५ हजार माओवादीका मतदाता रहेको भनिएको इलाम २ मा आधाभन्दा बढी मत एमालेतर्फ तान्न सक्दासमेत सुहाङलाई केही हदसम्मको सहज भने हुने देखिन्छ ।

फेरि यता, आममतदातामा सुवासको जस्तो व्यक्तिगत छवि भने सुहाङको बनिसकेको छैन । सुवासजस्तो शालीन रहेको 'चर्चा' कमाइरहेका सुहाङलाई सुवासजत्तिको विश्वास गरिहाल्ने स्थिति भने छैन । एक्कासि 'राजनीति' मा आएको विषयमा एमालेभित्र केही 'तुस' अझै रहेको देखिन्छ ।

कांग्रेसमा अन्तरद्वन्द्वको डर

अघिल्लोपटक झिनो मतान्तरले पराजित भएका डम्बरबहादुर खड्कालाई नै नेपाली कांग्रेसले अघि सारेको छ । लगातार एमालेले जित्दै आएको इलाममा योपटक भने पासा पल्टाउने रणनीतिमा कांग्रेस देखिएको छ । एमालेको 'किल्ला' भत्काएर इलाम २ मा आफ्नो वर्चस्व जमाउने भरपूर तयारीमा कांग्रेस देखिन्छ । जसका लागि कांग्रेसका पदाधिकारीदेखि केन्द्रीय नेताहरू इलाममा केन्द्रित छन् । महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्मा अहिले इलामको निर्वाचन कमान्डरको रूपमा देखिँदै आएका छन् ।

तुलनात्मक रूपमा अन्य उम्मेदवारभन्दा खड्काले इलामलाई नजिकबाट बुझेको दाबी कांग्रेसले गर्दै आएको छ । अन्य उम्मेदवारभन्दा जिल्लाभित्र धेरै समय बिताउने उम्मेदवारको रूपमा खड्काले आफूलाई प्रस्तुतसमेत गर्दै आएका छन् । व्यक्तिगत हिसाबमा कांग्रेसबाट चर्चित रहेका खड्काको साङ्गठनिक स्थिति पनि राम्रै देखिन्छ । तर, पार्टीभित्रको अन्तरद्वन्द्वले भने खड्कालाई केही पिरल्न सक्ने सम्भावना छ । कांग्रेसभित्र देउवा समूहका नेता खड्कालाई दुईपटक उम्मेदवार बनाएको भन्दै कांग्रेसइतर समूहका केही स्थानीय नेताहरूमा असन्तुष्टि चुलिएको थियो ।

कांग्रेसभित्रको असन्तुष्ट मत रास्वपातिर जाने सम्भावित तनाव कांग्रेसभित्र देखिन्छ । कांग्रेसबाट भड्किएको र स्थिर मतदाता रास्वपातर्फ जाने हो कि भन्ने भय कांग्रेसमा प्रस्ट देखिन्छ । त्यही भएर अधिकांश कांग्रेसका केन्द्रीय नेताहरूले आफ्नो चुनावी भाषणमा अप्रत्यक्ष रास्वपा र रास्वपाका केन्द्रीय नेताहरूलाई निसाना बनाएको देखिन्छ ।

'पहिचान' आन्दोलन र स्वतन्त्र पार्टीको उभार

अघिल्लोपटकको निर्वाचनमा भन्दा फरक परिवेश भनेको दुई फरक राजनीतिक समूहको उदय हो । पहिलो, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी र दोस्रो, आफूलाई पहिचानवादी पक्षधर भन्नेहरूका स्वतन्त्र उम्मेदवार । अघिल्लो निर्वाचनमा केही सामान्य प्रभाव देखाएको रास्वपा र पहिचानवादी समूहका उम्मेदवार इलामको निर्वाचनमा हस्तक्षेपकारी बन्ने रणनीतिमा देखिँदै आएका छन् ।

राष्ट्रिय राजनीतिमा छोटो समयमा उदाएको रास्वपाले आफूहरू 'पपुलर' भएको दाबी गर्दै आएको छ । २०७९ को आमनिर्वाचनमा राष्ट्रिय हैसियतको दल बन्नु र लगत्तै तनहुँमा भएको उपनिर्वाचनमा स्वर्णिम वाग्लेको विजयले रास्वपाले 'पपुलर' रहेको प्रमाणित गर्दै आएको थियो । यही 'पपुलारिटी' लाई जोगाइरहेको सन्देश रास्वपाले इलामको उपनिर्वाचनबाट दिन चाहेको छ ।

त्यसका लागि पत्रकारको पृष्ठभूमिका मिलन लिम्बूलाई रास्वपाले आफ्नो उम्मेदवारको रूपमा अघि सारेको छ । माओवादी समर्थित प्रेस सेन्टरको नेतृत्व तहमा बसेर काम गरेका मिलन पहिचानवादी आन्दोलनमा सशक्त देखिएका थिए, केही समयअघिसम्म ।

जब तत्कालीन प्रदेशको नामकरण कोशी प्रदेश भयो, त्यही बेलादेखि आफूलाई पहिचानवादी आन्दोलनकारीको रूपमा चिनाएका मिलनलाई 'प्रादेशिक अस्तित्व नस्वीकारेको पार्टीको उम्मेदवार बनेको भन्दै' पहिचानको आन्दोलनको एकै मोर्चामा सँगै भएकाहरूले साथ दिएका छैनन् ।

व्यक्तिगत हिसाबमा पहिचानवादी पक्षधरहरूले मिलनलाई समर्थन गर्ने देखिँदैन । त्यसको लागि पहिचान पक्षधरहरूका आफ्नै उम्मेदवार छन् । शहरकेन्द्रित मतहरू भने मिलनको पक्षमा केही हदसम्म बढी देखिन्छ । शहरिया मतसँगै नयाँ पुस्ताका मतदातालाई आफ्नो पक्षमा ल्याउन सक्ने अनुमान रास्वपाभित्र छ । मिलनको मत बढाउने अर्को फ्याक्टर रवि लामिछाने पनि हुन् । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति लामिछानेलाई 'पोट्रेट' गरेर मिलनको पक्षमा माहौल बनाउने रणनीतिमा रास्वपा देखिन्छ ।

रास्वपासँगै पहिचानको राजनीतिक मुद्दा लिएर स्वतन्त्र उठेका डकेन्द्रसिंह थेगिम पनि इलामको निर्वाचनमा हस्तक्षेपकारी मुडमा छन् । देखिँदा थेगिम स्वतन्त्र उम्मेदवार हुन् । तर, उनी पहिचानवादी जातीय संगठन र केही दलहरूको संयुक्त उम्मेदवार हुन् । कानुनी रूपमा स्वतन्त्र देखिए पनि केही समयअघि कोशी प्रदेश नामकरणविरुद्ध आन्दोलनमा मोर्चाबन्दी गर्नेहरूको नेतृत्व उनैले गर्दै आएका छन् ।

मुख्य प्रतिस्पर्धीलाई प्रतिष्ठाको ख्वाब

इलामको उपनिर्वाचनमा मुख्य प्रतिस्पर्धी चारै पक्षका राजनीतिक सन्देश पनि फरकफरक छन् । वा भनौँ, प्रतिष्ठाको लडाइँ भयङ्कर देखिन्छ । लगातार निर्वाचनको परिणाम आफ्नो पक्षमा पार्दै आएको इलाम २ मा एमालेलाई आफ्नो संगठन कमजोर नरहेको प्रमाणित गर्नु छ । पहिचानको आन्दोलनले एमाले कमजोर परेको विश्लेषण भइरहँदा यसलाई 'काउन्टर' गर्न पनि एमाले चुनाव जित्नैपर्ने दाउमा छ ।

एमालेले केही समयअघि मध्यपहाडी यात्राको परिणामको सन्देशसमेत इलाम निर्वाचन जितेर देखाउन चाहन्छ । झुलाघाट-चिवाभज्याङ यात्राका क्रममा पहिचानवादी संघसंगठनहरूको अवरोधको राजनीतिक जवाफ एमालेले निर्वाचनमार्फत दिन चाहन्छ । कांग्रेसभित्र पनि उपनिर्वाचनको आफ्नै राजनीतिक मूल्य बोकेको विश्लेषण छ । सांसदको पहिलो पार्टी रहेको र संसदमा आएका नयाँ राजनीतिक दलहरूले आफूहरूलाई संकटमा पार्न नसक्ने सन्देश इलामको निर्वाचनमार्फत दिन चाहन्छ । कांग्रेसभित्र चलेको अर्को विषय हो, पार्टी एकजुट रहेको सन्देश ।

२०७६ सालको धरान उपमहानगरपालिकाको उपनिर्वाचनको जस्तै सन्देश कांग्रेसले इलामबाट दिन खोजेको छ । एमाले र माओवादी मिलेर बनेको नेकपाका उम्मेदवारलाई वामपन्थी वर्चस्व भनिएको धरानमा पराजित गरेर कांग्रेसले इतिहासमा पहिलोपटक धरानको निर्वाचन जितेको थियो । पार्टीभित्रको आन्तरिक 'तुस'लाई बिर्सिएर धरानको उपनिर्वाचनमा होमिएको कांग्रेसले त्यस्तै सन्देश र परिणाम इलामबाट दिन चाहन्छ ।

यता, रास्वपा भने आफ्नो संगठन विस्तार शहरी इलाकाभन्दा बाहिरसमेत रहेको सन्देश इलामबाट दिन चाहन्छ । शहरी इलाका एलिटको पार्टी रहेको आरोप रास्वपालाई अहिले छ । तर, ग्रामीण इलाका रहेको शहर र ग्रामीण इलाका धेरै भएको इलाम २ मा निर्वाचन जितेर रास्वपा राष्ट्रिय राजनीतिमा आफ्नो 'पपुलारिटी' निरन्तर रहेको पुष्टि गराउने ध्येयमा छ । इलामको निर्वाचनलाई रास्वपाले ८४ को निर्वाचनलाई समेत जोडेर हेर्दै आएको छ । शहरी इलाकाबाहिरसमेत आफ्नो उम्मेदवारलाई जिताएर देशभरका ग्रामीण क्षेत्रका मतदाताको विश्वास आफूमा रहेको सन्देश रास्वपाले दिन खोजेको देखिन्छ ।

आदिवासी बाहुल्य क्षेत्र इलामबाट पहिचानको आन्दोलनलाई 'राजनीतिक पुष्टि' गराउने मुडमा 'मुढा' चुनाव चिह्न पाएका डेकेन्द्रसिंह थेगिम देखिन्छन् । कोशी नामकरणपछि पूर्वी नेपालमा चर्किएको पहिचानको आन्दोलनको नेतृत्वकर्ता थिए, थेगिम । कोशी नामकरण खारेज गरी पहिचानको आधारमा नामकरण हुनुपर्छ भन्ने शक्तिलाई थेगिमले आफ्नो निर्वाचनमा प्रयोग गरिरहेका छन् । उनले धरानका मेयर हर्क साम्पाङको समेत समर्थन पाएका छन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १२, २०८१ १३:२८