इरान र इजरायलः कसको शक्ति कति ?

A+ A A-

पश्चिम एसियामा इरान र इजरायल को बढी शक्तिशाली छन् ? युद्ध छेडिएको अवस्थामा जित कसको हुन्छ ?

धेरैमा यस्तो जिज्ञासा छ । आउनोस्, यसबारे संक्षिप्तमा चर्चा गरौँ ।

युद्धको परिणाम जितहारभन्दा विनाशलाई मान्ने सिद्धान्त पनि छँदै छ । तर, लडाइँले अन्ततः एउटालाई विजयी र अर्कोलाई पराजित देखाउने अवस्था त हुन्छ नै ।

इजरायल र इरानबीच युद्ध भयो भने कसले जित्ला त ?

दुई देशबीचको युद्ध र त्यसको परिणाम प्रक्षेपण गर्न सजिलो पक्कै छैन । जित्छ भनेर ठोकुवा गरिएकाहरू पुच्छर लुकाएर भागेका र हार्छ भनेर होच्याइएकाहरूले विजयी झण्डा गाडेका घटना इतिहासमा छन् ।

सन् १९७० मा भियतनामविरुद्ध अमेरिकी आर्मीले त्यत्रो संघर्ष गर्ला, अन्तिममा अपमानित भएर भियतनाम छोड्ला भनेर कसले सोचेको थियो होला र !

रुसविरुद्ध युक्रेन दुई वर्षसम्म भिड्न सक्छ भन्ने अनुमान शायदै कसैलाई थियो । फिनल्यान्ड-रसिया, भियतनाम-चाइना युद्धको इतिहासले पनि देश-देशको परिणामलाई आँक्नुभन्दा अगाडि सोच्न बाध्य पार्छ । हाम्रै नेपालको सेनाले चिनियाँ, तिब्बती सेनालाई पराजित गरेको इतिहास हामीले पढेका छौँ ।

उसो भए, दुई देशको शक्ति कसरी आँक्ने त ?

मूलतः पाँच कुरालाई हेरेर कुनै पनि देशको शक्तिलाई नियाल्न सकिन्छ । पहिलो त्यो देशको आर्मी, दोस्रो परमाणु हतियार, तेस्रो देशको आत्मविश्वास, चौथो वैश्विक समर्थन र पाँचौँ साइबर क्षमता ।

यहाँ ध्यान दिनुपर्ने कुरा के छ भने, आर्मीको संख्या जति नै भए पनि इजरायल र इरानबीचको युद्धमा त्यसको अर्थ रहने छैन । किनकि, यी दुई देश एकआपसबाट धेरै टाढा छन् । दुई देशको बीचमा इराक र जोर्डन पर्छन् । जमिनबाट दुई देश नाघेर आर्मी जाने कुरा असम्भवजस्तै छ । समुद्रको बाटोबाट चामल-खाजा बोकेर दुवै देश युद्ध लड्न हजारौँ किलोमिटरको यात्रामा निस्केलान् भनेर पनि अहिले अनुमान नगरौँ । यसको अर्थ जमिन वा समुद्रबाट दुवै देशका आर्मीबीच हानाहान सम्भव छैन ।

तैपनि संख्याको कुरा गर्ने हो भने, इरानसँग ५ लाख ८० हजार आर्मी छन् । देखिँदा इजरायलसँग १ लाख ७० हजार सैनिक मात्रै छन् । तर, उसले हरेक नागरिकलाई सैनिक तालिम दिएर दुई/तीन वर्ष आर्मीमा सेवा गराएको हुन्छ । त्यसैले युद्धको स्थितिमा उनीहरू सबैले बन्दुक बोक्छन् । यस हिसाबले इजरायलको रिजर्भ आर्मी संख्या ५ लाखबराबर हुन सक्छ ।

हामीले माथि नै भन्यौँ, आर्मीको संख्याले इरान-इजरायल युद्धमा कुनै अर्थ राख्दैन ।

द सनको रिपोर्टअनुसार, रक्षा बजेटमा इजरायलभन्दा इरान पछाडि छ । इजरायलको कुल रक्षा बजेट २४ अर्ब ४० करोड डलर छ भने इरानको बजेट ९ अर्ब ९५ करोड डलर छ ।

तर, विश्व सैन्य शक्तिमा १ सय ४५ देशको सूचीमा इरान १४औँ स्थानमा छ भने इजरायल १७औँ स्थानमा छ ।

नेभीको कुरा गर्दा इरान र इजरायल दुवै कमजोर छन् । तुलना नै गर्दा इजरायलभन्दा इरान केही बलियो छ ।

युद्ध हुँदा महत्त्वपूर्ण शक्ति वायु सेना हुन्छ ।

इरानको एयरफोर्स उसको सबैभन्दा ठूलो कमजोरी मानिन्छ । ऊसँग निकै पुराना फाइटर जेटहरू छन् । जस्तो कि, चेङ्दु जे । यसबाहेक एफ ५, एफ १४ टमक्याट इरानसँग भएका फाइटर जेट हुन् । यी जेट सन् १९७० को जमानाका हुन्, जतिबेला इरान र अमेरिका साथी थिए । इरानसँग रहेको अत्याधुनिक फाइटर जेट भनेको मिग २९ हो ।

ग्लोबल फायर पावरका अनुसार, एफ ३६, एफ १६, एफ १५ इजरायलका अत्याधुनिक फाइटर जेट हुन् । इजरायलसँग सक्रिय फाइटर एयरक्राफ्टको संख्या ६ सय १२ छ भने इरानसँग ५ सय ५१ छ ।

आकाश माथिमाथिबाट गर्नुपर्ने युद्धमा वायुसेनाको खास भूमिका हुने भएकाले यो मामिलामा इजरायल बलियो देखिन्छ ।

इजरायलसँग १ सय ४६ वटा हेलिकोप्टर छन् भने इरानसँग १ सय २९ वटा छन् । आक्रमण गर्ने हेलिकोप्टर इरानसँग १३ र इजरायलसँग ४८ वटा छन् । ट्यांक इरानसँग १ हजार ९ सय ९६ र इजरायलसँग १ हजार ३ सय ७० वटा छन् । मोबाइल रकेट प्रोजेक्टरको संख्या इरानसँग ७ सय ७५ र इजरायलसँग १ सय ५० छ ।

इरानसँग १९ वटा सबमरिन छन् भने इजरायलसँग पाँचवटा मात्र छन् । हवाई शक्तिमा इरानभन्दा इजरायल अगाडि भए पनि जमिनी शक्तिमा इजरायलभन्दा इरान बलियो छ ।

परमाणु हतियार

इजरायल र इरानबीच युद्ध भयो भने छिट्टै यो परमाणु प्रयोगसम्म पुग्न सक्छ । किनभने एकअर्काबाट लामो दूरी रहेकाले यहाँ नौसेनाको पनि कुनै भूमिका हुँदैन । त्यसैले वायु सेना र क्षेप्यास्त्र महत्त्वपूर्ण हुन् । र, मिसाइलमा न्युक्लियर वारहेड्स लगाइएको अवस्थामा पूरै युद्ध केही सेकेन्डमै बदलिन सक्छ ।

इरानले बाहिरबाहिर भन्ने गरेको छ, ‘हामीसँग परमाणु हतियार छैन । तर, यो कुरा धेरैलाई पत्यार लाग्दैन । अमेरिकी रक्षा मन्त्रालयको प्रतिवेदनदेखि विभिन्न अध्ययनले इरानसँग परमाणु हतियार रहेको दाबी गरेका थिए । इरानले चाहेको अवस्थामा छिटोभन्दा छिटो न्युक्लियर वारहेड्स बनाउन सक्छ । यसरी हेर्दा इजरायलभन्दा इरान बलियो देखिन्छ ।

वासिङ्टन पोस्टमा विलियम बर, रिसार्ड लनेस र हेनरी सोकोल्सको एक लेखअनुसार, इजरायलसँग पनि परमाणु हतियार भएको आशंका गरिन्छ । ऊ स्वयम्‌चाहिँ न यसको पुष्टि गर्छ, न अस्वीकार नै गर्छ ।

जे होस्, इजरायलभन्दा इरान धेरै गुणा ठूलो देश हो । इजरायलले पूरै इरानलाई प्रभावित पार्न जति बम खसाल्नुपर्ने हुन्छ, त्योभन्दा धेरै गुणा कम खसाउन सक्यो भने पनि इरानले इजरायललाई ध्वस्त पार्न सक्छ ।

फेरि प्रश्न छ, सबैभन्दा पहिला परमाणु बम कसले विस्फोट गराउन सक्छ त ?

हामीले सुन्दै आएका छौँ, प्यालेस्टाइनी विद्रोही समूह हमासले इजरायलमाथि रकेट बमहरू हानिरहन्छ । तर, इजरायललाई कुनै फरक पर्दैन । १३ अप्रिलमा इरानले पहिलोपल्ट इजरायलमाथि ३ सयभन्दा बढी ड्रोन र मिसाइल हानेको थियो । तर, त्यसको ९९ प्रतिशत आफ्नो भूमिमा नखस्दै इजरायलले नस्ट पारिदियो ।

इजरायलसँग अत्याधुनिक र शक्तिशाली वायु रक्षा प्रणालीहरू जस्तै, एरो ३, डेभिड्स् स्लिङ, आइरन डोम, आइरन बिमसँगै पेट्रिओट मिसाइल डिफेन्स सिस्टम छन् । इरानले कुनै ब्यालेस्टिक मिसाइल हान्यो पनि भने इजरायलको सुरक्षा प्रणालीले त्यसलाई हावामै उडाइदिन सक्छ ।

आत्मविश्वास

युद्धमा मात्रै होइन, जुनसुकै प्रतिस्पर्धामा आत्मविश्वास ठूलो शक्ति हो । युद्धमा यसले अस्त्रकै काम गर्छ ।

यद्यपि, कुनै देशको आत्मविश्वास अड्कल्नु निकै मुस्किल कुरा हो । सबैभन्दा पहिला कसले आक्रमण गर्छ, त्यसपछिको प्रतिक्रिया कस्तो आउँछ भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण हुन्छ । यसबाहेक युद्ध लडिरहेको देशको सरकारलाई आफ्नै नागरिकको साथ छ कि छैन भन्ने झन् अहम् पक्ष हो ।

८ करोड ७७ लाख ९ हजार ८ सय ७३ जनसंख्या भएको इरान र ९० लाख ४३ हजार ३ सय ८७ जनसंख्या भएको इजरायल दुवैका सरकारले आफ्नै नागरिकलाई सन्तुष्ट बनाउन सकेका छैनन् । केही वर्षयता दुवै देशका नागरिक सरकारविरुद्ध बारम्बार आन्दोलन गरिरहेका छन् । त्यसैले कुन देशलाई आफ्ना जनताको साथ छ भन्ने कुराले युद्धमा ठूलो अर्थ राख्छ ।

इतिहासमा जनता नै सरकारविरुद्ध हुँदा देशको सेना युद्धबाट पछि हटेका घटना छन् । पहिलो विश्वयुद्धमा रुसी साम्राज्यले जर्मनीलाई लखेटिसकेको थियो । तर, रुसी राजपरिवारविरुद्ध सुरु आन्दोलनका कारण रुस पहिलो विश्वयुद्धबाट फर्किन बाध्य भयो ।

वैश्विक समर्थन

पहिला कसले आक्रमण गर्छ भन्ने कुराले ग्लोबल सपोर्टमा ठूलो अर्थ राख्छ । वर्षौंदेखि छाया युद्धमा रहेका इजरायल र इरानबीचको पछिल्लो तनावलाई नियाल्दा दुवै देश वैश्विक समर्थनका लागि केही चनाखो भएको पाइन्छ । जस्तो कि, १ अप्रिलमा इजरायलले सिरियामा इरानका दुई वरिष्ठ कमान्डरसहित सात सैन्य सल्लाहकार मारिदियो । इजरायलले इरानमा आक्रमण गरी यति क्षति गराएको हुन्थ्यो भने उसले पाउने विश्व समर्थनमा यसले ठूलो अर्थ राख्थ्यो । १३ अप्रिलमा इरानले जवाफी कारबाही भन्दै इजरायलमाथि आक्रमण त गर्‍यो तर लगत्तै भन्यो, ‘हामीले यति गर्ने हक राख्थ्यौँ, अब गर्दैनौँ ।’

इजरायलले पनि जवाफी आक्रमण गर्ने भन्दै आएको थियो । त्यसैले युद्ध चर्काउने गरी पहिला आक्रमण कसले गर्छ भन्ने कुराले देशले पाउने वैश्विक समर्थन तय गर्छ ।

हालै मात्र अमेरिकाले इजरायललाई भनेको थियो, ‘तिमीमाथि आक्रमण भयो भने हामी तिम्रो रक्षा गर्न आउनेछौँ तर तिमी आफैँ अर्को देशमा आक्रमण गर्न जान्छौ भने तिमीलाई हाम्रो साथ हुँदैन ।’

इरानले पनि आफैँ युद्धको घोषणा गरेमा हुन सक्छ, रुस र चीन दर्शकदीर्घामै बस्नेछन् । हालै मात्र इरानी विदेशमन्त्रीलाई चिनियाँ विदेशमन्त्रीले फोन गरेर संयमता अपनाउन आग्रह गरेका थिए ।

साइबर क्षमता

२०/३० वर्षअघिसम्म साइबर क्षमतामा इरानभन्दा इजरायल धेरै अगाडि थियो । तर, रुस र चीनसँगको सहकार्यमा इरानले यो मामिलामा आफूलाई धेरै बलियो पारिसकेको छ । हालै सार्वजनिक राष्ट्रिय साइबर शक्ति सूचकांकमा इरान १०औँ तथा इजरायल १९औँ स्थानमा छ । ट्याङ्क र सशस्त्र वाहनको संख्यामा पनि इरान इजरायलभन्दा अगाडि छ ।

फेरि पनि, युद्धमा कुनै देशको शक्ति वा परिणाम बाहिरबाट अड्कल गरेजस्तो नहुन सक्छ । त्यसैले नागासाकी युनिभर्सिटीको परमाणु उन्मूलन अनुसन्धान केन्द्र लेख्छ- इरानसँग विस्तारित सशस्त्र संघर्षको स्थितिमा इजरायलले ती कारकमाथि विचार गर्नुपर्नेछ, जसको आकलन गर्न धेरै गाह्रो छ ।

सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, इरानका सहयोगी गुट यो संघर्षमा पस्छन् कि पस्दैनन् भन्ने हो । मध्यपूर्वमा इरानको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण सहयोगीमा लेबनानको हिजबुल्लाह हो । यसबाहेक यमनमा हुथी र इराकमा विभिन्न शिया गुट पनि इरानको समर्थनमा उत्रिन सक्छन् ।

अहिलेलाई प्रार्थना गरौँ, इजरायल र इरानबीच सम्भावित युद्ध कसैगरी टरोस् र पश्चिम एसियासहित संसार अशान्त हुनबाट जोगियोस् ।

याे पनि :

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, वैशाख ७, २०८१ १९:२७