प्रतिष्ठाको लडाइँमा इलाम-२ को उपचुनावः विरासत जोगाउन सुहाङलाई धौ-धौ, मिलनको काँधमा रविको भविष्य !

प्रतिष्ठाको लडाइँमा इलाम-२ को उपचुनावः विरासत जोगाउन सुहाङलाई धौ-धौ, मिलनको काँधमा रविको भविष्य !

A+ A A-

२६ भदौ २०८० मा इलाम २ का प्रतिनिधिसभा सदस्य तथा एमाले उपाध्यक्ष सुवासचन्द्र नेम्वाङको हृदयाघातले अचानक निधन भयो । एमालेका प्रभावशाली नेता नेम्वाङको निधनसँगै रिक्त भएको इलाम २ मा साढे ७ महिनापछि १५ वैशाख २०८१ मा उपचुनाव हुँदै छ ।

१५ वैशाखकाे चुनावी मैदानमा २० जना उत्रिएका छन् । १५ वैशाखको उपचुनावले यी २० जना उम्मेदवारको जितहारको नतिजाभन्दा धेरै अर्थ दिँदै छ । त्यस कारण अहिले राजनीतिक वृत्तमा १५ वैशाखको इलाम २ को उपचुनावलाई चासोका साथ हेरिएको छ ।

इलाम २ को उपचुनावले मूल रूपमा दुईवटा सन्देश दिनेछ । एक, पुस्तान्तरणको सन्देश । दोस्रो अबको राजनीति । त्यसबाहेक उम्मेदवारकाे हारजितले दलहरूकाे राजनीतिक यात्रालाई बढ्ता संकेत र सन्देश दिनेछ ।

एमालेले सुवासचन्द्र नेम्वाङका छोरा सुहाङ नेम्वाङलाई उम्मेदवार बनाएको छ । सुहाङ एमालेको राजनीतिमा भिजेका युवा होइनन् । बाबुको राजनीतिक विरासतको छायाँमा रहेका उनी पेसाले कानुन व्यवसायमा संलग्न थिए । हुन त सुवास पनि कानुन व्यवसायी नै थिए । कानुन व्यवसायबाट राजनीतिमा आएका सुवासकै बाटो सुहाङको जीवनमा आइपरेको छ ।

सुहाङको उम्मेदवारीसँग एमालेमाथि दुईवटा प्रश्न उठेको थिए । एक राजनीतिमा वंशवादलाई थप मलजल गरेको । दोस्रो, इलाम २ को नेतृत्व विकासमा बन्ध्याकरणको प्रयास । यी प्रश्न इलामदेखि केन्द्रसम्मका एमालेभित्रकै केही नेताले उठाएकै छन् र एमालेभन्दा बाहिरको पङ्क्तिले पनि प्रश्न उठाइरहेको छ । यी दुई अपजसको भारीसहित सुहाङ चुनावी मैदानमा ओर्लिएका छन् ।

२०४८ पछि निरन्तर एमालेको पकड रहेको यो क्षेत्रमा जित निकालेर सुहाङले एकसाथ तीनवटा सन्देश दिनुपर्नेछ । एक, आफ्नो जितमा वंशवाद मात्र होइन भनेर । दोस्रो, एमालेको गढलाई कायम राखेको । तेस्रो, राजनीतिमा पुस्तान्तरणको आरम्भ ।

सुहाङका थाप्लोमा गह्रुङ्गो भारीका यी मुद्दाभन्दा कम छैन कांग्रेसका उम्मेदवार डम्बर खड्काका लागि । एमालेको बलियो विरासत भएको क्षेत्रमा जित निकालेर एमालेमाथि दबाब बढाउनुपर्ने सन्देशको भारी मात्र छैन, नयाँ राजनीतिक दल जो कांग्रेसकै लागि भारी बन्न खोजिरहेका छन्, उनीहरूलाई पनि दबाब दिनुपर्नेछ ।

२०४८ पछिका सातवटा चुनावमा जम्माजम्मी एउटा अर्थात् २०५१ मा केबी गुरुङले जित निकालेपछि कांग्रेस इलाम २ मा एमालेसँग निरन्तर पराजित छ । माओवादी केन्द्र र एमालेबाट विभाजित एकीकृत समाजवादीको समेत साथ पाएको कांग्रेसले डेढ वर्षअघि ४ मंसिर २०७९ मा पनि जित निकाल्न सकेको थिएन । त्यसैले, सुवासको केन्द्रीय छविको छायामा परेको कांग्रेसले अहिले जित निकाल्नुपर्ने बाध्यतामा छ ।

खड्काले तीन कारणले जित निकाल्नै पर्नेछ । एक, एमालेको गढ भत्किएको सन्देश दिन । दोस्रो, राजनीतिमा विस्तारित वंशवादको असहमतिका लागि । तीन, कांग्रेसका लागि चुनौती बनेका नयाँ दललाई कांग्रेसको विकल्प होइनौँ भनेर सन्देश दिन ।

खड्काको हारजितले यी सन्देशका लागि विश्लेषण गर्ने मौका दिने मात्र छैन, स्वयम् कांग्रेसको आन्तरिक राजनीतिको पनि आत्ममूल्यांकन हुनेछ । त्यसबाहेक पहिचान पक्षधरहरूको राजनीतिक चेपुवामा परेको कांग्रेसका लागि पनि जितले मात्रै जवाफ दिन सक्नेछ ।

एमालेका उम्मेदवार सुहाङलाई उमेरभन्दा बढ्ता राजनीतिक सन्देशको भारीले जसरी थिचेको छ, त्यो भन्दा बढ्ता भारी कांग्रेसका खड्काको थाप्लोमा छ ।

त्यसो त, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) का लागि पनि इलाम २ प्रतिष्ठाको विषय बनेको छ । रास्वापका उम्मेदवार मिलन लिम्बूको इलाम २ को हारजितले रास्वपाको आगामी चुनावी भविष्यको संकेत गर्नेछ ।

एमाले र कांग्रेसको विकल्पको रूपमा आउन खोजेको सन्देश दिएर चुनावी मैदानमा ओर्लिएको रास्वपाले जित ननिकाल्दा रास्वपाको घट्दो आकर्षणको सन्देश मात्र दिने छैन, राजनीति लहडमा मात्रै हुने रहेनछ भन्ने सबक पनि दिनेछ ।

२०७९ को चुनावमा अनपेक्षित नतिजापछि हौसिएको रास्वपाका लागि तनहुँ २ को उपचुनावले थप हौस्याएको थियो । सभापति रवि लामिछानेको ‘मास’ र उपसभापति स्वर्णिम वाग्लेको ‘क्लास’ को पहुँचले रास्वपा स्थापित हुने नेताहरूले दाबी गरिरहेका छन् । त्यसको परीक्षा पनि इलाम २ नै हुनेछ ।

त्यसबाहेक रास्वपाका उम्मेदवार मिलन लिम्बूको हारजित मात्र होइन, मतान्तरले पनि सन्देश दिनेछ । उनी एमाले र कांग्रेसका उम्मेदवारभन्दा कति मतको फरकमा जित वा हार निकाल्छन् भन्ने नतिजाले आउँदो चुनावमा रास्वपाले देशव्यापी प्रभाव बढाउन कति सहयोगी हुन्छ ? भन्ने विश्लेषणको जग तयार गर्नेछ ।

त्यसैले, इलाम २ एमालेका सुहाङ, कांग्रेसका खड्काको भन्दा बढ्ता भारी रास्वपाका मिलनको थाप्लोमा देखिन्छ ।

यी तीन उम्मेदवारबीचको प्रतिस्पर्धामा पहिचान पक्षधरहरूको अर्को लडाइँ छ । स्वतन्त्र उम्मेदवार रहेका डकेन्द्रसिंह लिम्बू जसलाई पहिचानपक्षधरले समर्थन गरेका छन्, उनको थाप्लोमा अबको पहिचानको आन्दोलनको भविष्य जोडिएको छ ।

कोशी प्रदेशको नामकरणसँगै पहिचान पक्षधरहरू कोशी प्रदेशमा एमाले, कांग्रेस र माओवादी केन्द्रको विकल्पमा उभिन खोजिरहेका छन् । उनीहरू एजेन्डा स्थापित गर्ने मात्र होइन, कोशी प्रदेशमा क्षेत्रीय राजनीतिक दल निर्माणको प्रयासमा पनि छन् ।

एक वर्षअघि कोशी प्रदेशको नामकरणसँग असन्तुष्टि जनाएर पहिचान पक्षधर आन्दोलित मात्र भएनन्, प्रमुख दललाई प्रवेश निषेधको घोषणासमेत गरे । प्रदेशका सरकारी कागजातमा प्रदेशको नाम नै नलेख्नेसम्मको अभियान चलाइरहेका छन् । त्यसैले, इलाम २ को चुनाव उनीहरूको ती सबै प्रकारका एजेन्डा स्थापित गर्ने मौका बन्नेछ । त्यसैले उनीहरू पनि प्रतिष्ठाको लडाइँमा छन् ।

त्यसो त जसरी अनपेक्षित नतिजा निकालेर २०७९ को चुनावपछि पाँचौँ शक्तिको रूपमा राप्रपा उदाएको छ, त्यो क्रेजको भारी उम्मेदवार लक्ष्मी गुरुङको काँधमा छ । पछिल्ला दिनमा राप्रपाभित्र देखिएको विवाद र अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनको गिरावट आइरहेको क्रेजका कारण पुरानो विरासत फर्काउन गुरुङलाई धौधौ पर्न सक्छ ।

एकीकृत समाजवादीका जितबहादुर राईका लागि नेता झलनाथ खनालको व्यक्तिगत प्रतिष्ठा मात्र होइन, एमालेबाट फुटको औचित्य पुष्टि गर्ने चुनौती छ । एमालेसँग फुटेपछि एसका उम्मेदवार एक्लै चुनावी मैदानमा रहेका कारण उनले प्राप्त गर्ने मतले एसको शक्तिको मापन गर्नेछ ।

त्यसैले, इलाम २ का उपचुनाव राजनीतिक सन्देशको हिसाबले अर्थपूर्ण र दलका लागि प्रतिष्ठाको प्रतिस्पर्धा बनेको छ ।

खासमा उपचुनावलाई सरकारमा रहेका दलको नीतिको पक्ष वा विपक्षमा रहेको सन्देश दिने अर्थमा हेरिन्छ । अर्थात्, सरकारमा रहेका दलले उपचुनाव जिते सरकारका नीतिलाई नागरिकले आत्मसात् गरेको अर्थमा हेरिन्छ भने प्रतिपक्षीले जितेमा सरकारका नीति अस्वीकार गरेको अर्थमा हेरिन्छ । त्यस कारणले पनि इलाम २ प्रतिष्ठाको लडाइँ बनेको छ ।

राजनीतिशास्त्री कृष्ण पोखरेलको विश्लेषणमा इलाम २ एमालेका लागि विरासत जोगाउनुपर्ने बाध्यता छ भने कांग्रेसका लागि जित निकाल्दा एमालेको गढ भत्काउन सफल हुनेछ, तर हार्दैमा कांग्रेसलाई घाटा भने लाग्दैन ।

शिलापत्रसँग पोखरेलले भने, ‘एमालेलाई गढ जोगाउने र कांग्रेसलाई गढ भत्काउने प्रतिस्पर्धा छ । त्यस कारण, अहिलेका लागि कांग्रेसभन्दा बढ्ता एमालेलाई चुनौती छ ।’

त्यसैगरी, पोखरेलको विश्लेषणमा अघिल्लो उपचुनावमा दुईवटा सिट जितेको रास्वपाका लागि पूर्वबाट उदाउँछ कि उदाउँदैन भन्ने अर्थपूर्ण चुनाव हुनेछ । पोखरेलले भने, ‘रास्वपाले अरु पार्टीको विकल्प हो भनेर दाबी गरेको छ र उसले मिसन ८४ भनेर हिँडेको छ, त्यसलाई प्रमाणित गर्ने मौका हो ।’

पोखरेलकै विश्लेषणमा पहिचान पक्षधरलाई पनि ठूलै चुनौती छ । उनको भनाइमा पहिचान पक्षधरको आन्दोलन समुदायस्तरको हो कि ठालुहरूको मात्रै हो भन्ने सन्देश इलाम २ को उपचुनावले दिनेछ । ‘इलाम २ को चुनाव पहिचानको मुद्दा समुदायले आत्मसात गरेको एजेन्डा हो कि ठालुको मात्रै हो भन्ने टेस्ट केस हो,’ पोखरेल भन्छन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, चैत २५, २०८० ०९:५९