श्रीलंकाको कच्छतिभु टापुमा मोदी र कांग्रेसको विवाद के हो ?

A+ A A-

भारतमा लोकसभा निर्वाचनको सरगर्मी बढिरहेको बेला कांग्रेस र भाजपा एकअर्कामाथि आरोप प्रत्यारोपमा उत्रिएका छन् । प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले कांग्रेसमाथि भारतको एकता कमजोर बनाएको आरोप लगाएका छन् । उनले ट्वीटरमा कच्छतिभु टापु कांग्रेसले श्रीलंकालाई दिएको भन्दै कांग्रेसको ७५ वर्षदेखिको काम नै भारतको एकतालाई कमजोर पार्ने र भारतीय हितलाई नोक्सान पुर्‍याउनु भएको आरोप लगाएका छन् ।

लोकसभा निर्वाचन नजिकिँदै जाँदा भारतमा चुनावी गतिविधि तीव्र बनेको छ । कहिले उग्रराष्ट्रवादी त कहिले हिन्दुवादी एजेन्डा लिएर भोट बटुलिरहेको भाजपाले यसपटक कांग्रेसमाथि कच्छतिभु टापु श्रीलंकालाई दिएको आरोप लगाएको छ । कच्छतिभु मुद्दा यस्तो विषय हो, जसलाई लिएर भारतमा लामो समयदेखि विवाद हुँदै आएको छ । खासगरी दक्षिण भारतीय राज्य तमिलनाडुका राजनीतिक दल र नेताहरूले यो टापु श्रीलंकाको सार्वभौमिकताभित्र परेको कुरा स्वीकार गर्न सकेका छैनन् । त्यसैले भारतीय जनता पार्टीले यसलाई चुनावी मुद्दा बनाएको देखिएको छ ।

प्रधानमन्त्री मोदीले मेरठमा भएको चुनावी र्‍यालीमा पनि विपक्षी इन्डिया गठबन्धनले देशको एकता भाँडिरहेको आरोप लगाएका थिए । उनले ट्वीटरमार्फत इन्दिरा गान्धीले कच्छतिभु टापु श्रीलंकालाई सुम्पिएको आरोप लगाएपछि कांग्रेसले पनि तत्काल जवाफ फर्काएको छ । कांग्रेसका अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खड्लेले मोदीको आरोपको ‘टाइमिङ’ माथि प्रश्न उठाएका छन् । उनले गलवानमा भारतका २० सैनिक मारिएको देखि मोदीले बंगलादेशसँग गरेको सीमा सम्झौताअनुसार दोब्बर जमिन दिएको आरोप लगाउँदै कुशासनका १० वर्षमा अचानक अखण्डता र राष्ट्रिय सुरक्षाको मुद्दामा होस आएको टिप्पणी गरेका छन् ।

कांग्रेसको सहयोगी दल डीएमकेले अहिले तमिलनाडुको सरकार चलाइरहेको छ । यही पार्टीका नेता एम करुणानिधिको सरकार सन् १९७४–७५ मा पनि थियो । मोदीले तमिलनाडुका जनताको हितको रक्षा गर्न डीएमकेले केही नगरेको मोदीले आरोप लगाएपछि डीएमकेले त्यसबेला नै सम्झौताको विरोध गरेको स्मरण गराएको छ । डीएमकेले पनि भारतीय जमिनमाथि चीनको कब्जाबारे जवाफ मागेको छ ।

भारतमा चुनाव नजिकिँदै गर्दा चर्चामा आएको कच्छतिभु टापुको इतिहास भने धेरै लामो छैन । भारतको रामेश्वरम र श्रीलंकाको नेदनतिभुको बीचमा पर्ने यो टापुको क्षेत्रफल २८५ एकड छ । यो क्षेत्रमा रहेका मध्ये निकै नयाँ टापु मानिने कच्छतिभु टापु १४औं शताब्दीमा ज्वालामुखी विस्फोटका कारण बनेको हो, जुन सुरुदेखि नै श्रीलंकाको जाफना राज्यको हिस्सा थियो । १७औँ शताब्दीमा यो रामानाथपुरमको रामानद साम्राज्यको अधीनमा आयो । त्यस समयमा सिलोन भनिने श्रीलंकाले यसमाथि पूर्ण नियन्त्रणका लागि सैन्य अभ्याससमेत गर्‍यो ।

सन् १९२१ मा भारत र श्रीलंकाबीच माछा मार्ने विषयमा विवाद भयो । तर, यो विवाद लामो समय हल भएन । बरु विवाद लम्बिँदै गयो । दोस्रो विश्वयुद्धका क्रममा यो टापु अंग्रेजको नियन्त्रणमा थियो । यहाँ २०औँ शताब्दीमा रामनदका राजाले बनाएको मठदेखि सेन्ट एन्थोनी चर्चसमेत छन् । कच्छतिभु टापुले बंगालको खाडीलाई अरब सागरसँग जोड्छ ।

श्रीलंका र भारतबीच लामो विवादपछि सन् १९७४ देख १९७६ को अवधिमा इन्दिरा गान्धीले श्रीलंकाकी तत्कालीन प्रधानमन्त्री सिरिमाभो बन्दरानायकेसँग चार सामुद्रिक सम्झौतामा हस्ताक्षर गरिन् । यही सम्झौताअनुसार भारतले यो टापुमाथि आफ्नो दाबी छाडिदियो र पूर्ण रूपमा श्रीलंकाको हिस्सा बन्यो । त्यसबेला तमिलनाडु सरकारले यो सम्झौता अस्वीकार गर्दै टापु श्रीलंकाको हातबाट फिर्ता लिनुपर्ने बताएको थियो ।

सम्झौतामा यो टापुमा भारतीयलाई माछा मार्न र आफ्ना जाल सुकाउन दिने तथा यहाँ रहेको चर्चमा भारतीयले बिनाभिसा प्रवेश गर्न पाउने व्यवस्था गरिएको थियो । मानव बस्ती नभएको यो टापुमा हरेक वर्ष सेन्ट एन्थोनी फेस्टिबल मनाइन्छ ।

सम्झौतापछि दुई देशबीच विवाद रोकिएन । श्रीलंकाले लिबरेसन अफ तमिल टाइगर्स इलम (लिट्टे) को विद्रोहलाई कारण देखाउँदै यहाँ सामुद्रिक आवतजावतमा रोक लगायो । लिट्टे श्रीलंकाको उत्तरपूर्वी क्षेत्रलाई स्वतन्त्र तमिल राष्ट्र बनाउन चाहन्थ्यो । भारतमा पनि तमिल विद्रोहप्रति सहानुभूति जनाउने ठूलो जनसंख्या रहेका कारण दुई देश नै अस्थिरताको सिकार बनिरहेका थिए । यसै क्रममा समुद्री सीमा पार गरेको आरोपमा माछा मार्न गएका भारतीयहरू पक्राउ पर्न थाले ।

कच्छतिभु टापुमा एकअर्का देशका मानिसहरू पक्राउ गर्ने घटना सामान्यजस्तै बन्ने गरेका छन् । भारत र श्रीलंकाबीच माछा मार्ने कार्य विवादको ठूलो विषय बन्ने गरेको छ । भारतीय क्षेत्रमा माछा कम हुँदै गएका कारण भारतीय माझीहरू माछा मार्न श्रीलंकाको कच्छतिभु टापुतिर जान्छन् । त्यहाँसम्म जाने बाटोमा अन्तर्राष्ट्रिय सामुद्रिक सीमा पर्छ । यसै कारण श्रीलंकाली नेभीले भारतीय माझीहरूलाई पक्राउ गर्ने गर्छन् ।

सन् १९९० को दशकमा तमिलनाडुका तत्कालीन मुख्यमन्त्री एम करुणानिधीले यो क्षेत्र श्रीलंकालाई दिने निर्णयको कडा विरोध गरेका थिए । त्यसपछि जयललिताले कुनै पनि देशलाई टापु उपहार दिनु असंवैधानिक भएको भन्दै भारत–श्रीलंका सम्झौता अमान्य घोषित गर्न माग गरेकी थिइन् । सन् २०२२ मा तमिलनाडुका मुख्यमन्त्री एमके स्टालिनले टापुमाथि भारतले दाबी गर्नुपर्ने माग गरेका थिए । तर, यी सबै कुरा भारतभित्रै सीमित थिए ।

सी फुडका लागि निकै धनी यो क्षेत्रमा दुवै देशका मानिसहरूले माछा मार्ने गर्छन् । तर, भारतीयसँग माछा मार्ने जहाज र उपकरण बढी छन् । त्यसै कारण श्रीलंकालीको तुलनामा सहज रूपमा बढीभन्दा बढी सिफुड जम्मा गर्छन् । आर्थिक फाइदा पनि यो टापु विवादको मुख्य कारणमध्ये एक हो ।

यूएन कन्भेन्सन अन द ल अफ द सी (यूएनसीएलसी) का अनुसार जमिनको सीमाभन्दा १२ माइल अर्थात् २२ किलोमिटरसम्म त्यस देशको समुद्री सीमा मानिन्छ । यो सीमा क्षेत्रमा कुनै पनि देश वा मानिसहरू त्यो देशको अनुमतिबिना आउन पाउँदैनन् । चेतावनीका बाबजुद पनि आएमा अर्को देशले प्रतिकार गर्न वा पक्राउ गर्न सक्छ । त्यसपछिको करिब २ सय माइल पनि त्यस देशको समुद्री हिस्सा हो । जुन इकोनोमिक जोनभित्र व्यापार, माछा पालन वा माछा मार्ने व्यवसाय, खनिज पदार्थमाथि त्यस देशको नियन्त्रण हुन्छ । अहिले भारत र श्रीलंकाबीच यो टापु र टापुआसपासका क्षेत्रको गतिविधि विवादको प्रमुख कारक हो ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत २०, २०८० २०:३३