वासु शशीको साहित्यिक योगदानको सम्झना

A+ A A-

आधुनिक नेपाली साहित्यका शीर्षस्थ व्यक्तित्व वासु शशी मूलत: कवि थिए । उनको समग्र लेखनमा कवित्वले नै प्रभाव पारेको थियो । उनका जुनसुकै विधाको रचनामा पनि कवित्वले प्रवेश गरेको हुन्थ्यो । आफ्ना हरेक कुराहरूमा उक्तिको प्रयोग गर्ने अद्भूत क्षमता उनमा थियो । सधैँ हँसिला देखिन्थे । उनको व्यक्तिव नै कविताले ओतप्रोत लाग्दथ्यो ।

१९९३ साल चैत १३ गते काठमाडौंको पशुपति देवपतनमा जन्मेका उनको क्यान्सरका कारण २०४९ साल चैत ४ मा उपचारका क्रममा टाटा मेमोरियल अस्पताल मुम्बईमा निधन भएको थियो ।

२०१० सालमा विद्यार्थी पत्रिकामा कविता प्रकाशित गरेर साहित्यमा प्रवेश गरेका उनी जीवनभर साहित्य सिर्जनामै रमाइरहे । उनको नेपाली साहित्यमा विविध विधामा महत्त्वपूर्ण योगदान रह्यो । उनले मौलिक साहित्य लेखन गरे । अनुवादमा कलम चलाए । साहित्यिक पत्रिका सम्पादन गरे । पत्रिकामा स्तम्भ लेखे । साहित्यिक संस्थाको स्थापना गरे ।

उनका योगदानलाई संक्षेपमा यसरी रेखाङ्कन गर्न सकिन्छ:

कवि वासु शशी

लेखनको सुरुवात नै कविताबाट गरेका वासु शशीको पहिलो कविता कृति 'मेरी उषा' कृति वि.सं. २०१६ मा प्रकाशित भएको थियो । त्यसपछि उनका 'केही कविता' (कवितासंग्रह-२०१७), 'पानी गल्दैन' (खण्डकाव्य–२०१७), 'एउटा यस्तो फूल चाहिन्छ' (कवितासंग्रह-२०२२), 'वासु शशीका कविता' (सं. कुमारबहादुर जोशी-२०३५) प्रकाशित भए । उनका अरु कविता कृतिहरू मरणोपरान्त पनि प्रकाशित भए । ती कृतिहरू हुन्, 'मान्छेको हृदयबाट गएको मान्छे' (मुक्तकसंग्रह-२०५०) तथा 'एउटा नदी छ म आफैँभित्र' (कवितासंग्रह-२०५१), 'पर्खाल लगाएपछि सबथोक बाहिर पर्छ' (प्रतिनिधि गीत, कविता, मुक्तक सङ्कलन, सं. राजकुमार बानियाँ-२०७८) ।

गीतकार वासु शशी

कवितासँगै वासु शशीले गीतहरू पनि रचना गरे । उनका 'शशीका केही गीत' (गीतसंग्रह-२०१७) तथा 'जहाँबाट तिमी आइनौ' (गीतसंग्रह-२०५३) प्रकाशित भएको थियो । उनको देहान्तपछि 'तिम्रा सपनाहरू' गीति एल्बम वरिष्ठ साहित्यकार, गायक तथा संगीतकार गणेश रसिकको संगीत तथा विभिन्न गायक गायिकाहरूको स्वरमा प्रकाशित भयो ।

उपन्यासकार वासु शशी

वासु शशी आफूले उपन्यास लेखेको कुरा बताउने गर्थे । तर, प्रकाशित हुन भने २०३९ साल कुर्नुपर्‍यो । उनको त्यो उपन्यास थियो 'फूल ओइलाएपछि' । त्यो उपन्यास प्रकाशित हुनेबित्तिकै अत्यधिक चर्चा भयो । एकै वर्षमा दोस्रो संस्करण पनि प्रकाशित भयो । कथाको विषयवस्तु र घटनाको कारण अलिकति विवादजस्तो भए पनि उपन्यासले पाठकको मन जित्यो ।

उनले आर्थर मिलरको 'अल माई सन्स' अनुवाद गरेर नेपालीकरण गर्दा पात्रहरूको नाम नै नेपालीकरण गरेका थिए ।

खासमा वासु शशीको उपन्यास थाल्ने तर समाप्त नगर्ने आदत थियो । अरु पनि अधुरा उपन्यास छन् भनिन्थ्यो । मरणोपरान्त 'संसारमा सबभन्दा एक्लो जीव' (२०५२) प्रकाशित भयो ।

नाटककार वासु शशी

वासु शशीले वि.सं. २०२३ सालमै नेवारी नाटक 'ताचा प्वाँय' प्रकाशित गरेका थिए । पछि यो नाटकको नेपाली अनुवाद 'साँचोको झुप्पा' (अनुवादक, रासा-२०६९) का रूपमा प्रकाशित भयो । त्यसपछि उनको 'तीन नाटक' (नाटकसंग्रह-२०२४), 'झुमी यम्ह मनु' (नेवारी नाटक-२०४२), 'बाँसुरीमा नअटाएका धुनहरू' (नाटकसंग्रह-२०४२) प्रकाशित भए ।

टेलिचलचित्रका लागि लेखिएको 'उपहार' (नाटक-२०५१) मरणोपरान्त प्रकाशित भयो । उनको तीन नाटकमध्यको एक नाटकलाई सुप्रसिद्ध गायक नारायणगोपाल राष्ट्रिय नाचघरको महाप्रबन्धक हुँदा 'सब थोक गर्नुपर्छ' (पुस्तकमा भएको नामलाई परिवर्तन गरिएको) शीर्षकमा मञ्चन भएको थियो र यो नाटक निकै दिनसम्म लोकप्रियताका साथ प्रदर्शन भएको थियो । उनको 'बुद्ध' नाटक मरणोपरान्त प्रकाशित भयो ।

अनुवादक वासु शशी

वासु शशी विश्वका प्रख्यात साहित्यकारका रचनाका अध्येता थिए । उनी तत्कालीन समयमा नयाँ सडकमा रहेको अमेरिकी पुस्तकालयका नियमित अध्ययनार्थ जाने तथा अध्ययनका लागि पुस्तकालयबाट पुस्तक ल्याउने गर्थे । उनी आफ्नै सम्पादनमा प्रकाशन हुने 'सञ्चय' डाइजेस्टका लागि विविध रचनाहरू अनुवाद गर्ने गर्थे । उनका अनुवादका प्रकाशित कृतिहरूमा 'विश्वका श्रेष्ठ कथासंग्रह' (कथाहरू-२०३०), जाँ बार्वा (नाटक-२०३१), सारा मेरा सन्तान (आर्थर मिलरको ‘अल माई सन्स’ नाटकको अनुवाद-२०४४), 'जापानको सबभन्दा लामो दिन' (जापानको युद्धकालीन गद्य- २०४४) उनको जीवनकालमै प्रकाशित भएको थियो भने 'उमर खैय्यामका रुवाइ' (२०६०) उनको देहोपरान्त प्रकाशित भएको थियो । उनी अनुवादक भएको 'जाँ बार्बा' कृति भने उनले आफूले अनुवाद नगरेको र त्योबापत एकेडेमीबाट पारिश्रमिक नलिएको, बरु एकेडेमीकै कोही सदस्यले त्यो नाटक अनुवाद गरेर वासु शशीको नाममा प्रकाशित गरेर वासु शशीमार्फत त्यसको रोयल्टी खाएको बताउने गर्थे ।

उनले आर्थर मिलरको 'अल माई सन्स' अनुवाद गरेर नेपालीकरण गर्दा पात्रहरूको नाम नै नेपालीकरण गरेका थिए । अनुवादमा यो सर्वथा नौलो प्रयोग उनले गरेका थिए । यस्तो दृष्टान्त नेपाली साहित्यमा या त नहोलान् नभए विरलै होलान् ।

उनले यो कृतिका लागि लेखकलाई दिनुपर्ने अनुवाद स्वीकृति बापतको लेखकस्व अमेरिकी राजदूतावासको एक अधिकारीले भुक्तानी गरिदिएको बताएका थिए । अमेरिकीहरूसँग वासु शशीको राम्रो सम्बन्ध थियो । उनी अमेरिका भ्रमणमा पनि गएका थिए, परिवार नियोजन संघमा काम गर्दाताका ।

सम्पादक वासु शशी

वासु शशीले हेम हमाललगायतका मित्रमण्डलीको साथ लिएर 'सञ्चय' डाइजेस्ट (२०२७) सम्पादन प्रकाशन गर्थे । सञ्चय डाइजेस्टको स्वरूप अङ्ग्रेजी भाषामा प्रकाशित हुने लोकप्रिय पत्रिका ‘रिडर्स डाइजेस्ट’ प्रकारको थियो, जसमा कविता, कथा, निबन्ध, विदेशी भाषाका साहित्यिक रचनाको अनुवाद तथा विविध रचनाहरूको सङ्कलन प्रकाशित हुन्थ्यो ।

उनको आफ्नै प्रेस पनि थियो । पछि प्रेस बन्द भएपछि पत्रिकाको प्रकाशन पनि बन्द भयो । तर, 'सञ्चय' को प्रकाशन बन्द भए पनि वासु शशीले जति अङ्क ‘सञ्चय’ सम्पादन प्रकाशन गरे, त्यसको गर्विलो इतिहास भने नेपाली साहित्यमा सुरक्षित छ ।

साहित्यिक संगठक वासु शशी

नेपाली साहित्यमा एउटा महत्त्वपूर्ण साहित्यिक समूह 'रोदी' का संस्थापक सदस्यमध्ये एक थिए वासु शशी । यो संस्थाको जन्मको लागि महाकवि देवकोटाको अध्यक्षतामा गठन भएको ‘काव्य प्रतिष्ठान’ प्रेरक रहेको थियो । प्रेरक हुनुका साथै ठूला कवि लेखकहरू आबद्ध काव्य प्रतिष्ठान र नयाँ छिमलका कवि लेखकबीचको दूरी पनि कारक रहेको थियो ।

रोदी समूहमा कविहरू कृष्णभक्त श्रेष्ठ, मोहन हिमांशु थापा, भूपि शेरचन, कुमार नेपाल तथा वासु शशी थिए । सबै जना सदस्यहरू मात्र थिए । संस्थामा सबैको समान हैसियत थियो । कुनै पदको व्यवस्था थिएन । तत्कालीन समयमा काठमाडौंमा रोदी समूहले निकै कवि गोष्ठीहरू सम्पन्न गरेको थियो । रोदी समूहको सबैभन्दा रोचक पक्ष रह्यो यस समूहको अमेरिकन पुस्तकालयको सभाकक्षमा भएको उद्घाटन समारोह । त्यो उद्घाटन पद्मकन्या क्याम्पसमा अध्ययनरत एक मात्र कवितासंग्रह प्रकाशित गरेकी नवलेखिका पारिजातले गरेकी थिइन् ।

रोदी समूहका सदस्यहरूबीच आपसी मनमुटाव भएपछि समूह छिन्नभिन्न भयो र वासु शशीचाहिँ नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा कर्मचारीका रूपमा काम गर्न पुगे ।

निःसन्देह वासु शशी बहुमुखी प्रतिभाका धनी थिए । तर, उनको सारा लेखनलाई कवित्वले चुर्लुम्म डुबाएको पाइन्छ ।

त्यस्तै, युगकवि सिद्धिचरण प्रतिष्ठानको अवधारणा पनि उनैको थियो । सुरुवात उनैले गरेका थिए । त्यस संस्थाबाट सिद्धिचरण पुरस्कारको सुरुवात पनि उनैले गरेका थिए । पहिलोपल्ट त्यो पुरस्कार नकुल सिलवालले पाएका थिए । तर, पछि उनी त्यो संस्थामा रहेनन् र संस्थाको संरचना अलिक फरक पारियो र पुरस्कार पनि फरक ढङ्गले दिन सुरु गरियो र पहिलोपल्ट युगकवि सिद्धिचरण पुरस्कार पाउने नकुल सिलवालको नाम पछिल्लो संरचनाको प्रतिष्ठानमा रहेन ।

स्तम्भकार वासु शशी

आफ्नो नाम नराखी वासु शशीले आफ्नै सम्पादनमा प्रकाशित हुने ‘सञ्चय' पत्रिकामा प्रशस्त स्तम्भ लेखन गरे । तर, २०४६ सालको आन्दोलनअघि ‘प्रतिबिम्ब’ साप्ताहिकमा प्रजातन्त्रवादीका हिसाबले उदात्त रूपमा लामै समय विचारोत्तेजक स्तम्भ लेखे । तर, अचानक एक हप्ता उनले लेखेको रचना आफ्नो स्तम्भमा देखा परेन । उनले पछि भनेका थिए, 'पञ्चायती सरकारले सो पत्रिका किनिसकेछ, अनि उनको त्यो लेख किन छापिन्थ्यो ? त्यो नछापिएको लेख बेपत्ता भयो र उनको स्तम्भ लेखनले पनि त्यसपछि विश्राम लियो ।

सिनेमा लेखन

नाटकमा हात बसेका वासु शशीले केही सिनेमा र टेलिचलचित्रका लागि कथा, पटकथा र संवाद लेखे । उनले लेखेका सिनेमाहरूमा 'माया' र 'लोभीपापी' विशेष रुचाइएका थिए । यी दुईमा पनि लोभीपापी हास्य व्यङ्ग्यात्मक भएकोले हिट पनि भयो । यसमा मदनकृष्ण श्रेष्ठ तथा हरिवंश आचार्यको मुख्य भूमिका थियो ।

त्यस्तै, टेलिचलचित्रहरू कृष्ण दर्शन, तेस्रो बच्चा, मान्छेको मूल्य, बिर्सनै नसकिने मान्छे, उपहार, आफ्नो घर, रातो पुल आदि छन् । यीमध्ये ‘उपहार’ नाटकको रूपमा मरणोपरान्त प्रकाशित भयो । निःसन्देह वासु शशी बहुमुखी प्रतिभाका धनी थिए । तर उनको सारा लेखनलाई कवित्वले चुर्लुम्म डुबाएको पाइन्छ । उनी भन्थे, 'सरल कविता लेख्न निकै कठिन हुन्छ ।' त्यो कठिन कार्य उनले जीवनभर जुन विधामा लेखे पनि पूरा गरिरहे ।

साहित्यिक सिर्जनाको फूलबारीमा वासु शशी नामक फूल सदावहार मगमगाइरहेको छ र यो युगयुगसम्म मगमगाइनै रहनेछ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत १३, २०८० ०८:३०