निर्दलीय बालेनको महानगर हाँक्ने सूत्र – एक्लै हिँड्ने, असन्तुष्ट फकाउने

A+ A A-

न्युरोड क्षेत्रको कालोपत्रे सडकमा पार्किङ निषेध गरिएको सूचना वडा नम्बर २२ का अध्यक्ष चिनीकाजी महर्जनले सञ्चारमाध्यमबाट थाहा पाए । आफ्नै वडाभित्रकै बजार क्षेत्रमा लगाइएको पार्किङसम्बन्धी नयाँ नियमबारे उनी पूरै बेखबर थिए । खासमा काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन्द्र शाह (बालेन)ले मौखिक जानकारी गराउँदा उनले हुँदैन भनेका रहेछन् । तर, ९ माघमा एकाएक महानगर प्रहरीले पार्किङ निषेधको नियम लागू गरेपछि आफ्नो व्यापार चौपट हुने भन्दै व्यापारीहरू आन्दोलित बने । कतिपय वडाबासी यस निर्णयको विपक्षमा उभिए । आफूमाथि दबाब परेपछि वडा नम्बर २२ का अध्यक्ष महर्जनले १ फागुनमा बसेको २८ औँ कार्यपालिका बैठकमा मेयर बालेनसामु असन्तुष्टि प्रकट गरे ।

अहिलेसम्म चल्ने, अब किन नचल्ने भन्दै प्रश्न मात्र गरेनन्, यो नियमको अवज्ञा हुनसक्ने चेतावनीसमेत उनले दिए । महर्जनले पार्किङबारे निर्णयलाई कार्यपालिका बैठकको एजेन्डा बनाउन माग गरे । तर, मेयर बालेनले त्यसलाई छलफलको विषय बनाउन मानेनन् । महर्जनलाई उनको जवाफ थियो, ‘फुटपाथ हटाउने समितिको संयोजक तपाईं आफैँ हुनुहुन्छ । सडकबाट साना पसल, ठेलागाडा हटाउने अनि पार्किङचाहिँ गर्न दिने त ?’

दोस्रो नगरसभाबाट पारित नीति भएकाले यसमाथि कार्यपालिकामा छलफल हुन नसक्ने उनको अडान थियो । अनि, महानगरका सूचना अधिकारी वसन्त आचार्यलाई कानुन स्मरण गराइदिन भने । अहिले पनि न्युरोडको कालोपत्रे सडकमा पार्किङ गर्न नपाइने नियम कायम छ । यो विषयमा वडाध्यक्षका रूपमा आफ्नो असहमति कायम रहे पनि अन्य विषयमा भने मेयरसँग समन्वय गरिरहेको महर्जन बताउँछन् ।

०००

पुस दोस्रो साता मेयर बालेनले आफ्नो सचिवालयका तीन कर्मचारीलाई निलम्बन गरे । नगर कार्यपालिकाको निर्णय आफूखुसी परिवर्तन गराएको पाइएपछि सचिवालय प्रमुख नुरनिधि न्यौपाने, स्वास्थ्य विभाग प्रमुख रामप्रसाद पौडेल र वरिष्ठ शाखा अधिकृत भगवती बिडारीलाई उनले निलम्बन गरेका थिए ।

केही बैठकमा पनि मेयरप्रति रिजाल आक्रामक नै देखिए । उनीहरूबीच भनाभनसमेत भएको थियो । तर, केही दिनपछि मेयर बालाजुस्थित वडाध्यक्षको घरमै पुगेर भलाकुसारी गरे, सँगै खाना खाए र केही सुझाव मागेर फर्किए ।

माघ दोस्रो साता उनले फेरि शिक्षा विभाग प्रमुख सीताराम कोइरालालाई कारबाही गरे । मध्यबानेश्वरस्थित रत्नराज्य माविको कक्षा ११ र १२ मा विज्ञान संकाय अध्यापनको अनुमति दिँदा शिक्षा समितिबाट हुनुपर्ने निर्णय कोइराला आफैँले गरेपछि मेयरले स्पष्टीकरण सोधेर कोइरालालाई निलम्बन गरेका थिए ।

विद्यालय रहेको वडा नम्बर १० वडाध्यक्ष रामकुमार केसीले मेयर बालेनले मनलाग्दी कर्मचारी निलम्बन गरेको भन्दै कार्यपालिका बैठकमा आपत्ति जनाए । नगरप्रमुखले नै कर्मचारीको मनोबल गिराउने काम गरेको उनको आरोप थियो । कर्मचारीमाथि कारबाही गरिएको कुरा आफूहरूले मिडियाबाट मात्रै थाहा पाएको भन्दै उनले बैठकमा तितो पोखे ।

‘महानगरपालिकाका निर्णयहरू हामीले टीभी र पत्रिका हेरेर थाहा पाउने हो ? समाचारमा प्रवक्ताले भन्नुपर्ने होइन ? पहिल्यै न्युजमा कसरी आउँछ ? केगरी चलिरहेको छ महानगरपालिका ?’ सामाजिक समितिका संयोजकसमेत रहेका वडाध्यक्ष केसीले बैठकमा सोधेका थिए । कर्मचारीलाई कारबाही गर्नेजस्तो विषय कार्यपालिकामा ल्याएर छलफल गर्नुपर्ने उनको तर्क थियो ।

कर्मचारी निलम्बनको विषयमा धेरैजसो वडाध्यक्ष र मेयरबीच लामो समय रस्साकस्सी चल्यो । विभिन्न १६ वटा प्रस्तावमाथि छलफल गरेको उक्त बैठकको अन्तिममा यो विषयको छिनोफानो गर्ने जिम्मा महानगरकै सुशासन समितिलाई दिइयो । वडा नम्बर १६ का वडाध्यक्ष केसी भन्छन्, ‘छलफलका क्रममा चर्काचर्की, भनाभन हुन सक्छ । तर, यो महानगरबासीको हितमा हुनुपर्छ । आफूलाई चित्त नबुझेका विषयमा हामी प्रश्न सोध्छौँ, मेयरले जवाफ दिनुहुन्छ ।’

कांग्रेसबाट निर्वाचित केसी शैलीगत भिन्नता भए पनि विकासमा आफूहरू एकठाउँमा रहेको बताउँछन् । ‘उहाँले समन्वयलाई अझ प्रभावकारी बनाउन सक्नुभयो भने अझै राम्रो हुन्छ भन्ने लाग्छ’, उनले भने ।

०००

पहिलो कार्यपालिका बैठकमै मेयर बालेनलाई काठमाडौं १६ का वडाअध्यक्ष मुकुन्द रिजालले प्रक्रिया सिकाएको भिडियो क्लिप्स सोसल मिडियामा भाइरल बनेको थियो । त्यसपछिका केही बैठकमा पनि मेयरप्रति रिजाल आक्रामक नै देखिए । उनीहरूबीच भनाभनसमेत भएको थियो । तर, केही दिनपछि मेयर बालाजुस्थित वडाध्यक्षको घरमै पुगेर भलाकुसारी गरे, सँगै खाना खाए र केही सुझाव मागेर फर्किए । पछि रिजाल बालेनका निकटसहयोगीका रूपमा देखिएका थिए । डेंगीका कारण गत भदौमा रिजालको निधन भएको थियो ।

उसो त, आफूविरुद्ध कडा टिप्पणी गरेका एमाले नेता महेश बस्नेतको भक्तपुरस्थित घरमै गएर पनि बालेनले केही समय बिताएका थिए । शीर्ष नेताहरूलाई भेट्न पनि बालेन उनीहरूको घरघरै पुगेका छन् । जस्तोकी, गृहमन्त्री हुँदै नारायणकाजी श्रेष्ठले बालेनसँग डिनर मिटिङ गरेका थिए ।

०००

माथिका दृष्टान्तले काठमाडौं महानगरका मेयर बालेनको कार्यशैलीको झल्को दिन्छ । कांग्रेस, एमालेजस्ता ठूला दलका नाम चलेका उम्मेदवारहरूलाई पराजित गर्दै ३१ वैशाख २०७९ मा स्वतन्त्र उम्मेदवार बालेन निर्वाचित भएका थिए । कार्यपालिकामा एक्लैजस्ता देखिएका उनले देशकै ठूलो महानगरको शासन कसरी हाँक्लान् भन्ने आम चासो थियो । महानगरको उपप्रमुखमा एमालेकी सुनीता डंगोल निर्वाचित छिन् भने कार्यपालिकामा कांग्रेसको एकल बहुमत छ । १ फागुनमा ४१ सदस्यीय कार्यपालिकाको २८ औँ बैठकको अध्यक्षता गरेका उनले दुई नगरसभा भ्याइसकेका छन् । नगरपरिषद्‌मा उनलाई १ सय ६४ जनाले समर्थन गरेका थिए ।

कार्यपालिका सदस्य विनोद अछामी असन्तुष्टहरूलाई मिलाएर लैजानसक्ने क्षमताले नै महानगरलाई बालेनले कम चुनौतीका साथ हाँक्न सकेको बताउँछन् । मेयरले आफैँ गरेका कतिपय निर्णयमाथि वडाध्यक्षहरूले चर्को विरोध र असन्तुष्टि जनाउँदा पनि विवाद लामो समयसम्म नचल्ने गरेको उनको अनुभव छ । ‘पछिल्लो कार्यपालिका बैठकमा धेरैजसो वडाध्यक्ष कर्मचारी निलम्बनको विषयमा मेयरसँग सन्तुष्ट हुनुहुन्नथ्यो । यसमा लामो बहस र विवाद पनि भए । तर त्यसैका कारण बैठक रोकिने वा अवरुद्ध भएन । त्यही दिन त्यसलाई सुशासन समितिमा पठाइयो र अन्य विषयमा प्रवेश गरियो’, वडा नम्बर २२ का सदस्य अछामीले शिलापत्रसित भने । कामको सन्दर्भमा उनी मेयरलाई १० मा ७ अंक दिन्छन् ।

अर्का एक कार्यपालिका सदस्य भने बालेनमा प्रभावकारी समन्वयको अभाव देख्छन् । उनी भन्छन्, ‘उहाँमा काम गर्ने हुटहुटी त छ तर अलिक जिद्दीपना र आफूलाई लाग्नासाथै निर्णय गरिदिने बानी सुधारात्मक छ भन्ने लाग्छ ।’

उनका अनुसार, सुरुमा बालेनको विरोध गर्दा सामाजिक सञ्जालमा गाली खाइने डरले कतिपय वडाध्यक्ष असन्तुष्टिका बाबजुद चुपचाप बस्थे । अचेल भने कार्यपालिका बैठकमा खुलेर आफूलाई चित्त नबुझेका विषयमा रस्साकस्सी गर्ने गरेका छन् । ‘मेयरले पनि वडाध्यक्षहरूलाई कसरी ह्याण्डल गर्ने, उनीहरूसँग कस्तो व्यवहार गर्ने भन्ने कुरा सिक्नुभयो । वडाध्यक्षहरूमा पनि मेयरलाई नबिच्क्याउँदा आफ्नो वडाका योजनाहरूले प्राथमिकता पाउने आशा भयो’, ती सदस्यले भने, ‘कुनै वडाध्यक्षले चर्को विरोध गरेमा मेयरले कि त त्यो वडाध्यक्षको घरसम्मै पुगेर खाना खाइदिनुहुन्छ, कि त उसले ल्याएका योजनालाई प्राथमिकता दिनुहुन्छ ।’

धेरैले मेयर बालेनमा राजनीतिक चरित्र छैन भन्ने गरे पनि आफूलाई उनले राजनीति मज्जाले बुझेको जस्तो लाग्ने ती वडाध्यक्ष बताउँछन् । ‘काठमाडौं र आफ्ना मतदाताको विषयमा उनका अभिव्यक्ति सुन्नुस् न । मतदातालाई रिझाएपछि कुन वडाध्यक्षले किन विरोध गर्नु ?’ उनले भने ।

काठमाडौं १० का वडाध्यक्ष केसी आफूहरू निर्वाचित भएको दिनदेखि नै स्वतन्त्र भएको बताउँछन् । ‘वडाका सबै बासिन्दाको काम हामीले गर्नुपर्छ । पार्टी हेरेर सेवा दिने, पार्टीको अवस्था हेरेर क्षेत्रको विकास गर्ने होइन, स्वतन्त्र मेयरले गर्ने सही काममा हाम्रो पूर्ण साथ, समर्थन रहन्छ, रहनुपर्छ । गलत मनसायबाट कुनै विषय आए हामी विरोध गर्छौं’, उनले शिलापत्रसित भने ।

अर्का एक वडाध्यक्ष कार्यपालिकाले गर्ने निर्णय वा महानगरबाट हुने गरेका अनुकरणीय काममा केवल मेयरको नाम जोडिएर प्रचार हुने गरेकोमा भने दुःखी सुनिए । ‘महानगर भनेको संस्था हो । यो व्यक्तिले होइन, टिमले चल्छ । मेयर बालेन हाम्रो टिम लिडर हुनुहुन्छ भने हामी त्यो टिमका सदस्य हौँ’, उनले भने, ‘महानगरमा कुनै पनि दुरगामी महत्वका काम उहाँले एक्लै गर्न सक्नुहुन्न । यसमा हामी सबै जनप्रतिनिधिको साथ चाहिन्छ । यसको अर्थ यो हामी सबैले गरेको भन्ने हुनुपर्छ ।’

मेयरले फेसबुकमार्फत विगतमा गरेका कतिपय टिप्पणी भने जिम्मेवार जनप्रतिनिधिका रूपमा बिर्सनलायक रहेको पनि उनी बताउँछन् । नेतालाई ‘चोर’ भन्नेदेखि ‘सिंहदरबारमा आगो लगाइदिन्छु’, ‘फोहोर फाल्ने ठाउँमा लगेर मिल्काउनुपर्छ’ भन्नेसम्म उनका फेसबुक पोस्ट विवादित बनेका थिए ।

कर्मचारी इमानदार हुनुपर्ने मेयरको मान्यता सही भए पनि तरिका मिलेन भने राम्रो काम गर्ने कर्मचारीसमेत हतोत्साही हुने उनको भनाइ छ । ‘उहाँलाई लाग्यो कारबाही गरिदिनुभयो । स्पष्टीकरण सोधिदिनुभयो । एकपल्ट कार्यपालिकामा ल्याएर सामूहिक छलफल गर्दा के बिग्रिन्छ ?’ ती वडाध्यक्ष प्रश्न गर्छन्, ‘गलत गरेको भए बचाउनुपर्छ भनेर त हामी भन्दैनौँ । सबै कर्मचारी बेइमान, सबै जनप्रतिनिधि भ्रष्ट हुन्छन् भन्ने त छैन नि !’

काठमाडौं महानगरपालिका–२२ का वडाध्यक्ष न्युरोडका सडकमा पार्किङ बन्द गर्ने बालेनको पछिल्लो कदमबाट सन्तुष्ट छैनन् । उनी भन्छन्, ‘यसअघि पार्किङको शुल्क लिने गरिएको थियो । मैले शुल्क लिन बन्द गरौँ भन्नासाथै उहाँले किन पार्किङ नै निषेध गर्ने निर्णय गर्नुभो, अचम्मित छु ।’

अहिलेसम्म तीन जना मेयरसँग काम गरिसकेका उनी मेयर बालेनमा अरुसँग पनि समाज र नागरिकका लागि काम गर्ने निस्वार्थ भावना हुन्छ भने सोचको कमी देख्छन् । आफूहरू पनि जनताकै लागि काम गरिरहेकाले आफ्नो वडामा हुने कुनै पनि निर्णय वडाध्यक्षको सहमतिमा नगर्नु मेयरको बलमिच्याइँ भएको उनी बताउँछन् ।

Balen (3)1710935793.jpg

यति भन्दै गर्दा उनी बालेनको तारिफ पनि गर्छन्, ‘काठमाडौंको मेयर ठूलो पार्टीको, परिपक्व, नेवार समुदायकै हुनुपर्छ भन्ने भाष्य चिर्दै स्वतन्त्र जितेर उहाँ मेयर बन्नुभयो । यो दुई वर्षमा उहाँमाथि कुनै आर्थिक हिनामिनाको आरोप सुन्नुपरेको छैन ।’

यही कारण पनि आफूहरूले मेयरलाई सघाउँदै अघि बढेको महर्जन बताउँछन् । ‘चित्त नबुझेका केही विषय पनि छन् । महानगरबाट भएगरेका काम सबै बालेनले नै गरेको भन्दै प्रचार हुन्छ’, उनले भने, ‘प्रस्ताव लैजाने, पारित गर्ने टिमको प्रचार हुँदैन ।’

महर्जन मात्र होइन, अधिकांश वडाध्यक्ष सोसल मिडियामा महानगरका निर्णयबारे हुने ‘गोयबल्स शैली’को प्रचारप्रति असन्तुष्ट सुनिन्छन् । ‘बालेन सिटी भन्छन्, के यो सही हो ?’, महर्जन प्रश्न गर्छन् ।

यसअघि एमालेबाट निर्वाचित विद्यासुन्दर शाक्यका पालामा कांग्रेसबाट निर्वाचित उपमेयर शुप्रभा खड्कीसँग चर्को टसल देखिए पनि वर्तमानमा मेयर बालेन र एमालेकी सुनिता डंगोलबीच सतहमै विवादहरू देखिएका छैनन् ।

काम र कमजोरी

३० वैशाख २०७९ मा भएको स्थानीय चुनावमा पारम्परिक शक्ति कांग्रेस र एमालेका उम्मेदवारलाई पराजित गर्दै ३२ वर्षे बालेन ६१ हजार ७ सय ६७ मतका साथ निर्वाचित भएका थिए ।

सुरुमा उनले जित्नेमा कतिपयलाई विश्वास नै थिएन । जितेपछि समेत पार्टीका वडाध्यक्षहरूका बीच एक्लै भएकाले उनले प्रभावकारी काम गर्न नसक्ने लख काट्नेहरू थुप्रै थिए ।

फुटपाथप्रति बालेनको आक्रामक नीतिले मकैको ठेलादेखि साइकलमा फलफूल बेचेर गुजारा गर्ने सबैको बिल्लीबाठ भएको थियो । विपन्न वर्गप्रति उनको क्रूर पात्रछवि बनेको छ ।

तर, बितेका दुई वर्षमा भएका २८ कार्यपालिका बैठकमा एकदुईबाहेक सबैमा वडाध्यक्ष र मेयर बालेनबीच खासै बिमति र रस्साकस्सी देखिएन ।

बरु वडाध्यक्षहरूको साथ लिएरै उनले काठमाडौंभित्र सवारी व्यवस्थापनको काम अघि बढाए ।

चुनावी घोषणापत्रअनुसार कति काम गरे ?

निर्वाचित भएको दुई वर्षमा बालेनले चुनावी घोषणापत्रमा उल्लेख गरिएका केही बुँदा कार्यान्वयन गर्न सफल भए पनि धेरैजसो अधुरै छन् ।

सवारी व्यवस्थापन, शैक्षिक सुधार, स्वास्थ्य सेवामा नागरिक पहुँच, फोहोर व्यवस्थापन उनका प्रमुख चुनावी एजेन्डा थिए । फोहोरको वैज्ञानिक व्यवस्थापनमा उनले प्रभावकारी काम गर्न सकेका छैनन् । फोहोरलाई काठमाडौंमै व्यवस्थापन गर्ने भनी कुहिने र नकुहिने फोहोरलाई नमिसाउने अभियान चलाएका उनले त्यसको सदुपयोग भएको छैन । महानगरपालिकाको विकास खर्च पनि निराशाजनक नै छ । यसबाहेक अन्य केही क्षेत्रमा उनले सानै भए पनि अनुकरणीय कामहरूको थालनी गरेका जानकारहरू बताउँछन् । महानगरभित्रका ८९ वटा सामुदायिक विद्यालयमा सीपसहितको शिक्षाको थालनी हुनुलाई धेरैले सकारात्मक मानेका छन् ।

उद्यमशीलता विकास गर्न आइडिया बैंक कार्यक्रम पनि लागू गरेका छन् । लगानीको अभावमा लागू हुन नसकेका आइडियालाई स्टार्टअपमा परिणत गर्न यो कार्यक्रम महत्त्वपूर्ण बन्न सक्ने बताइन्छ । सेवा प्रवाहलाई आधुनिक प्रविधिमैत्री बनाउने पहलस्वरूप महानगरले एकीकृत डिजिटल सुशासन प्रणाली केएमसी एप लन्च गरिसकेको छ ।
सुकुम्बासी व्यवस्थापनको पाटोमा उनी असफल भए । खासगरी काठमाडौंमा खोला किनारमा बसेका सुकुम्बासीको व्यवस्थापनमा एकपल्ट डोजर चलाएर तनाव सिर्जना गर्नुबाहेक सिन्को भाँचिएको छैन ।

कानुनी व्यवस्था र प्रक्रियाहरू बेवास्ता गरेर बालेनले गरेका कतिपय निर्णय र प्रयासहरूलाई अदालतले रोकिदियो । जस्तो कि, बिनाकुनै औपचारिक निर्णय उनले जय नेपाल हलदेखि काठमाडौं प्लाजासम्म टुकुचा खोलाको भूमिगत सुरुङ खोतल्न लगाए । यस क्रममा अन्य संरचनासमेत भत्काइयो । टुकुचा सुरुङमार्ग करिब १३० वर्षअघि नै वीरशमशेरको पहलमा बनेको कागजी प्रमाणहरू पुरातत्व विभागले सार्वजनिक गरेको थियो । पछि उच्च अदालत पाटनले महानगरपालिकाले टुकुचा खोला उत्खनन गर्न नपाउने आदेश दियो ।

फुटपाथप्रति बालेनको आक्रामक नीतिले मकैको ठेलादेखि साइकलमा फलफूल बेचेर गुजारा गर्ने सबैको बिल्लीबाठ भएको थियो । विपन्न वर्गप्रति उनको क्रूर पात्रछवि बनेको छ ।

वर्षौंदेखि थन्किएका पूर्वाधार एम्बुलेन्स आफू निर्वाचित भएलगत्तै सञ्चालनमा ल्याए पनि अहिले ती कहाँ कुन अवस्थामा छन् भन्ने अत्तोपत्तो छैन । ‘हामीले मिलेर प्रयास गर्ने कुरा एउटा भयो, हामी गरिरहेकै छौँ । मेयर बालेनको नियतमा मेरो प्रश्न छैन । तर बाहिर प्रचार गरिएजस्तो उहाँले चुनावमा घोषणा गरिएका महत्त्वाकांक्षी योजनामध्ये एउटा योचाहिँ पूरा गर्नुभयो भन्ने केही छैन’, एक वडाध्यक्षले भने, ‘आशा गरौँ, तीन वर्ष अझै बाँकी छ, यस कार्यकालमा उहाँले आफ्ना वाचाहरू कार्यान्वयन गर्नुहुने छ ।’

ती वडाध्यक्षले कुनै वडाको विषयमा केही निर्णय गरिँदै छ भने सम्बन्धित वडाध्यक्षलाई निर्णय प्रक्रियामा सहभागी नगराए मेयरले विश्वास गुमाउँदै जाने चेतावनी पनि दिए । ‘किनकि हामी पनि जनताकै काम गर्न आएका हौँ । जनतालाई जवाफ दिनुपर्छ’, उनले भने ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, चैत ७, २०८० १८:०२