बिक्नै छाडेको हो त साहित्यिक पुस्तक ?

A+ A A-

पछिल्लो एक दशकदेखि नेपालमा साहित्यिक पुस्तक प्रकाशन गर्ने निजी प्रकाशन गृह धेरै खुलेका छन् । २०६३ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि निजी प्रकाशन गृह खुल्ने क्रमले तीव्रता पाएको थियो ।

अहिले चल्तीका प्रकाशन गृहहरूले मासिक ६ वटासम्म साहित्यिक पुस्तक प्रकाशन गरिरहेका छन् । यस्तै, दर्जनौं पुराना साहित्यिक किताब पुनः मुद्रण गरिरहेका छन् । पुस्तक प्रकाशनको लहर बढेसँगै ‘साँच्चै किताब बिक्छ त ?’ भन्ने चासो बजारमा छ । यस्तै साहित्यका पुस्तक बिक्न छोडे भन्ने एकथरी मानिसहरूको मत छ ।

विगतमा सरकारी तवरबाट साझा प्रकाशन र प्रज्ञा प्रतिष्ठानले पुस्तक छाप्थे भने निजी तवरबाट रत्न पुस्तक भण्डारको एकछत्र राज थियो । अहिले फाइन प्रिन्ट, बुक हिल, फिनिक्स बुक्स, नेपालय प्रकाशन, इन्डिगो इन्क, सांग्रीला बुक्स, मञ्जरी पब्लिकेशन र किताब पब्लिसर्सलगायतका प्रकाशन गृहले नियमित रूपमा साहित्यका पुस्तक छाप्दै आएका छन् । यी प्रकाशन गृहले पुस्तक छाप्न ठूलो लगानी गर्ने बताउँदै आएका छन् ।

यसैबीच सरकारले बजेटमार्फत सबै प्रकारका पुस्तकमा १० प्रतिशत कर लगाउने घोषणा गरेपछि बजारमा पुस्तकको व्यापार घटेको चर्चा चल्न थालेको छ । केही नेपाली प्रकाशन गृहहरूले भारतीय प्रेसमा किताब छाप्ने हुनाले किताबको मूल्यसमेत बढेको छ । विश्वप्रसिद्ध साहित्यकारका पुस्तक काठमाडौं आउँदा त्यसको मूल्य बढेकाले आम पाठकको रुचि किताबबाट बाहिर गएको देखिन्छ । विश्वका ठूला प्रकाशन गृहले छापेका पुस्तकको ओरिजिनल कपी नेपाल आइपुग्दा आधा प्रतिशत मूल्य बढेर आउने स्थिति बनेको पुस्तक व्यापारीहरू बताउँछन् ।

दुई दशकदेखि पुस्तक व्यवसाय र प्रकाशनमा सक्रिय पुष्पराज पौडेलका अनुसार पुस्तक बिक्नै छाडेको भन्दा पनि कम बिक्ने गरेको छ । पौडेल भन्छन्, ‘बजारमा साहित्यिक किताबको उत्पादन धेरै भयो जसले गर्दा राम्रा किताब पनि ओझेलमा पर्न थाले ।’ आवश्यक पूर्वाधारबिना नै प्रकाशन गृह खोल्ने होडबाजीले पनि किताबको व्यापारमा प्रभाव परेको पौडेलको दाबी छ ।

व्यापार घटेको भनिए पनि प्रकाशन गृहहरूले किताब प्रकाशनको संख्या घटाएका छैनन् । दशैंअगाडि अधिकांश प्रकाशन गृहले पुस्तक सार्वजनिक गरे । कथा, कविता, उपन्यास र बालसाहित्य दशैंअगाडि प्रशस्त छापिए ।

तर पछिल्लो सात/आठ महिनामा साहित्यिक पुस्तकको व्यापार घटेको स्वीकार्छन् फाइन प्रिन्टका अजित बराल । बराल भन्छन्, ‘यो क्रम केही लामो समयसम्म चल्यो भने मात्र हामी चिन्तित हुन्छौं । नत्र बजार बढ्ने घट्ने त भइरहन्छ जसमा धेरै चिन्तित हुन जरुरी छैन ।’

यद्यपि सरकारले पुस्तकमा कर लगाएको कुरामा भने प्रकाशक बराल असहमति जनाउँछन् । उनी भन्छन्, ‘हामी ज्ञानमा आत्मनिर्भर हुन सक्दैनौं तसर्थ बौद्धिक आयातमा कर लगाउनु समग्र पठन संस्कृतिलाई नै निरुत्साहित गर्नु हो ।’

करको मारमा पुस्तक

सन् १९५० मा संयुक्त राष्ट्र संघीय शिक्षा, विज्ञान तथा संस्कृति नियोग (युनेस्को)को पाँचौं सम्मेलनले शैक्षिक, वैज्ञानिक तथा सांस्कृतिक वस्तुको आयातका विषयमा समझदारी भएको थियो । यसको नाम ‘फ्लोरेन्स एग्रिमेन्ट’ रहेको छ । समझदारीअनुसार पहिलो अनुच्छेदमा पुस्तकसहित ५ शीर्षकका वस्तु निर्वाध आयात गर्नुपर्ने उल्लेख छ ।

तर संघीय सरकारले बजेटमार्फत सबै प्रकारका पुस्तक आयातमा १० प्रतिशत भन्सार महसुल लगाउने घोषणा गरेपछि प्रकाशकदेखि लेखकसम्मले त्यसप्रति असन्तुष्टि र विरोध जनाइरहेका छन् । नेपाल राष्ट्रिय पुस्तक विक्रेता तथा प्रकाशक संघले पनि यो विषयलाई उठाइसकेको जनाएको छ ।

बौद्धिक सम्पत्तिमा कर लगाउनु विश्वव्यापी मान्यताविपरित रहेको बताउँछन् नेपाल पुस्तक तथा स्टेशनरी व्यवसायी महासंघका अध्यक्ष नवनिधि पन्त । उनी भन्छन्, ‘पुस्तक प्रकाशनमा (साहित्यिक/गैरसाहित्यिक) नेपाल आत्मनिर्भर नभएको अवस्थामा कर लगाउनाले बजार झनै घट्छ । अहिले कर लगाइसकेपछिको बजारको तथ्याङ्क हेर्दा पनि पुस्तक बजार घटेको छ ।’ व्यापारको मात्र नभएर बौद्धिक सम्पत्तिको रक्षा गर्न ‘नेपाल पुस्तक तथा स्टेशनरी व्यवसायी महासंघ’ निरन्तर लागिपरेको पन्तले बताए ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक २, २०७६ ०७:४४